შანკარადევა

სარასვატი (სანსკ. सरस्वती sarasvatī „წ####ბით მდიდარი“) — ინდუისტური სიბრძნის ქალღმერთი, ღვთაება ბრაჰმას მეუღლე. სარასვატი მოიხსენიება რიგვედაში, სადაც იგი მდინარეთა და ტბათა მფარველი ღვთაებაა. მოგვიანებით იგი უკვე ძირითადად ხელოვან ადამიანთა ნიჭის მწყალობელი ქალღმერთია.

ბრაჰმა (სანსკრ. ब्रह्मा brahmā „შემოქმედი“) — ადრეული ბრაჰმანიზმის უმაღლესი ღვთაება, ინდუისტური სამების ტრიმურტის შემოქმედი ღმერთი — მფარველ ვიშნუსა და გამანადგურებელ შივასთან ერთად. ბრაჰმას კულტი უნდა წარმოშობილიყო გვიანდელ ვედურ პერიოდში ძვ. წ. I ათასწლეულის I ნახევარში კლასობრივი საზოგადოების გაჩენისა და ქურუმთა პრივილეგიური კასტის ბრაჰმანების გაბატონებასთან ერთად. ჩვეულებრივ ბრაჰმას გამოხატავენ გედზე მჯდომს ოთხი სახითა და ოთხი ხელით. ვინაიდან ბრაჰმამ მსოფლიოს შექმნა უხსოვარ დროში უკვე დაასრულა, ინდუიზმის მიმდევრებში მის მიმართ ინტერესი იმდენად დაიკარგა, რომ ტაძრებით მოფენილ ინდოსტანის ნახევარკუნძულზე ბრაჰმასთვის მიძღვნილი ორი უძველესი მოუვლელი ტაძარიღა არსებობს. ბრაჰმას კულტი საუკუნეების განმავლობაში შეცვალეს სხვა ღმერთებმა — კრიშნამ, რამამ, განეშამ და სხვა. ბრაჰმას ცოლია სარასვატი, მეცნიერებისა და ხელოვნების ქალღმერთი.

ამატერასუ (იაპონ. 天照), ამატერასუ-ოომიკამი (天照大神) ან ოოჰირუ-მენომუჩი-ნო-კამი (იაპონ. 大日孁貴神) იაპონურ მითოლოგიაში მზის ქალღმერთი და, თითქმის, ყველაზე წმინდა შინტოისტური ღვთაებაა (神 კამი). მისი სახელი, ამატერასუ, ნიშნავს „ცის გამნათებელს“. მისი ტაძარი ქალაქ ისეშია. ძველიაპონური ლიტერატურის უდიდესი ძეგლის - "კოჯიკის" ტრადიციით, ამატერასუ სუსანოოს, ზღვისა და ქარიშხლის კამისა და ცუკუიომის, მთვარის ღმერთის, დაა. იაპონური მითოლოგიის თანახმად, სამივე სამივე შექმნა იძანაგიმ. ამატერასუ შეიქმნა, როდესაც იძანაგიმ ჩამოიბანა საკუთარი მარცხენა თვალი, მარჯვენა თვალის დაბანისა დაიბადა სცუკუჲომი დაიბადა, ხოლო სუსანო'ო მისი ცხვირის დაბანისას შეიქმნა. ისტორია ამბავი გვიამბობს ამატერასუსა და სუსანოოს შორის დიდ მეტოქეობაზე. როცა, იძანაგის ბრძანებისამებრ, სუსანოო ცას ტოვებდა, დასამშვიდობებლად დასთან მივიდა. ამატერასუმ, დაეჭვებულმა, შეთავაზა გამოწვევა: ორივე მათგანს რაიმე საგანი ადამიანად უნდა ექცია. ამატერასუმ შექმნა სამი ქალი სუსანოოს ხმლისგან, მან კი ხუთი კაცი მისი ყელსაბმისგან. ამატერასუმ თქვა, რომ კაცები მისი იყვნენ, რადგან მისი ყელსაბმისგან დამზადნენ. სუსანოომ გაანადგურა მისი ბრინჯის მინდვრები, და ბრაზისგან ერთი მისი მხევალი მოკლა. შეშინებული და გაბრაზებული ამატერასუ „ამა-ნო-ივატოში“, „ციური კლდის გამოქვაბულში“ დაიმალა, ასე რომ მზე დაიმალა და სამყარო დიდი ხნით დაბნელდა. ონები გამოვიდნენ ბნელ სამყაროში; კამებს არ შეეძლოთ ამატერასუს გამოქვაბულიდან გამოყვანა. ბედნიერების ჭკვიანმა ქალღმერთმა ამე-ნო-უძუმემ აიღო პატარა ნავი, შესასვლელთან ამოაყირავა და მასზე ცეკვა დაიწყო. ამას ბევრი კამი ესწრებოდა, რომელთაც მხიარულად სიცილი დაიწყეს. ამატერასუმ მათი გაიგო და გასაგებად, თუ რატომ იცინოდნენ ღმერთები, გაიხედა. როცა გამოქვაბული გააღო, უძუმეს მიერ ხეზე მიყუდებულ სარკეში თავისი ანარეკლი დაინახა და ნელ-ნელა გამოვიდა გამოქვაბულიდან. ამ დროს, ღვთაება ამე-ნო-ტაჯიკარავომ მის უკან გამოქვაბული დაკეტა, რომ შიგ ვეღარ შესულიყო. ამატერასუ გაჰყვა სხვა ღმერთებს და ქვეყანაზე მზის შუქი დაბრუნდა, სუსანოო კი ციდან სამუდამოდ განდევნით დაისაჯა.

ავალოკიტეშვარა (მოწყალების და თანაგრძნობის უფალი, უფალი ზედამხედველი და მეთვალყურე) — ბუდისტურ მითოლოგიაში უსასრულო თანაგრძნობის ბოდჰისატვა. ავალოკიტეშვარა ამ საუკუნის ბოდჰისატვაა. ხშირად იგი გამოისახებოდა როგორც ლამაზი მამაკაცი რამდენიმე ხელით და თავით. ერთ-ერთი მითის თანახმად, ავალოკიტეშვარას არ შეეძლო ეცქირა ადამიანთა ტანჯვისათვის და მისი გული გაიხლიჩა. ამიტაბჰამ, რომლისგანაც შეიქმნა ავალოკიტეშვარა, შეაგროვა მისი გულის ნამცეცები და ახალი 9 თავი გაუკეთა. მას ადამიანთა დახმარება ისე სურდა, რომ ათასი ხელი გამოუვიდა, ხოლო ყველა ხელში - თვალი. ჩინეთში ავალოკიტეშვარა ტრანსფორმირდა ქალღმერთ კვან-ინში, იაპონიაში - კანონად, ინდუიზმში კი იგი შეიძლება ჩავთვალოთ განეშად, შივად ან ვიშნუდ. ტიბეტურად მას ეწოდება "ჩენრეზიგ". ითვლება ტიბეტელთა მითიურ წინაპრად. ავალოკიტეშვარა შეუღლდა მთის დემონ ქალთან და შვა ტიბეტელები.

ტარა (სანსკ: तारा tārā; ტიბ: རྗེ་བཙུན་སྒྲོལ་མ་ ვაილი: rje btsun sgrol ma ჯეცუნ დოლმა) მაჰაიანურ და ვაჯრაიანულ ბუდიზმში — ქალი ბოდჰისატტვა. ცნობილია „გათავისუფლების დედად“; საქმესა და მიღწევებში წარმატების სათნოებას განასახიერებს. იაპონიაში ცნობილია თარანი ბოსაცუდ; ჩინურ ბუდიზმში კი თუოლუოდ. ტარა არის მედიტაციის ღვთაება, რომლის პრაქტიკა გამოიყენება ბუდიზმის ვაჯრაჲანულ სექტაში. ტარას ყველაზე ცნობილი ფორმებია: მწვანე ტარა - ცნობილია გასხივოსნებული ქმედების ბუდდჰად თეთრი ტარა - ცნობილია თანაგრძნობის, ხანგრძლივი სიცოცხლის, კურნებისა და სიმშვიდისთვის წითელი ტარა - მძვინვარე ასპექტისა, დაკავშირებულია ყველაფერ კარგის მიზიდვით შავი ტარა - დაკავშირებულია ძალასთან ყვითელი ტარა - დაკავშირებულია ჯანმრთელობასა და აყვავებასთან ლურჯი ტარა - დაკავშირებულია ბრაზის გარდაქმნასთან ჩიტტამანი ტარა - ტარას ფორმა, რომლის პრაქტიკა ფართოდაა გავრცელებული ტიბეტური ბუდიზმის გელუკის სკოლის ტანტრული იოგის უმაღლეს საფეხურზე, გამოსახულია მწვანედ ქჰადირავანი ტარა - რომელიც გამოეცხადა ნაგარჯუნას სამხ. ინდოეთის ქჰადირავანის ტყეში; ზოგჯერ მოიხსენიება „XXII ტარად“. ბუდიზმის ზოგ სკოლაში მიღებულია ოცდაერთი ტარა. http://geshe.ru/sites/default/files/images/content/news/news-2018/18.04.16-2.jpg

ბუდა (სანსკრ. ბუდჰა, სიტყვასიტყვით „გასხივოსნებული“) — ბუდისტურ რელიგიაში არსება, რომელმაც მიაღწია უმაღლეს სიწმინდეს, ნირვანას. ბუდისტურ პანთეონში მრავალი ბუდა არსებობს, მაგრამ ამ სახელით უმეტესად მოიხსენიებენ ჩრდილოეთ ინდოეთში, თანამედროვე ნეპალის სამხრეთ საზღვარზე მცხოვრები შაკიების ტომის ბელადის ძეს სიდჰართა გაუტამას, რომელსაც ბუდიზმის შექმნას მიაწერენ.

კრიშნა (სანსკრ. कृष्ण kṛṣṇa „შავი“) — ინდუისტური ღვთაება ვიშნუს მერვე ავატარა (განასახიერება). თავის მორწმუნეთათვის იგი ღმერთის უზენაეს ფორმას წარმოადგენს. კრიშნას ცხოვრება აღწერილია უძველეს ხანაში სანსკრიტზე შექმნილ ბჰაგავატაპურანაში, ხოლო მის მოძღვრებას შეიცავს ინდური ეპოსის მაჰაბჰარატას მეექვსე თავი, რომელიც ცნობილია როგორც ბჰაგავადგიტა. ინდურ მითოლოგიაში კრიშნა გვევლინება ლამაზ ჭაბუკად. იგი სალამურის ჰანგებით მწყემს ქალიშვილთა გულებს იტაცებს, შემდგომ კი ერთ მათგანს - რადჰას - თავის მარადიულ თანამგზავრად აირჩევს. ბჰაგავატაპურანა მოგვითხრობს კრიშნას ბავშვური ოინების შესახებ - როგორ იპარავს კარაქს და ამტვრევს ქოთნებს, მალავს მდინარეზე მობანავე მწყემს ქალიშვილთა სამოსს და უქმნის მათ ილუზიას, თითქოს იგი თითოეულ მათგანთან ცეკვავს და ა.შ. ასევე გვიყვება მის საგმირო საქმეებსაც: როგორ გადაარჩინა კრიშნამ მშობლიური სოფელი გველეშაპისგან, რომლის თავებზეც იგი ცეკვავდა, იხსნა დაუსრულებელი წვიმისაგან, რისთვისაც მან მთა გოვარდჰანა ცალი თითით აწია და სოფელს ქოლგასავით გადაახურა. ბჰაგავატაპურანას ლეგენდები ინდოელი ხალხის კლასიკური ცეკვის, ფოლკლორის, ფერწერის, ხუროთმოძღვრების და ლიტერატურის დაუსრულებელ სიუჟეტურ წყაროდ იქცა. მწყემსი კრიშნა თავის მეგობარ პრინც არჯუნას კურუკშეტრას დიდი ბრძოლის წინ ფილოსოფიურ დიალოგს უმართავს და არიგებს. ბჰაგავადგიტას ამ დიალოგში იხსნება ინდუიზმის მსოფლმხედველობრივი პრინციპები, სახელდობრ სულის არსებობა და უკდავება, მისი კავშირი ”ზესულთან” (ღმერთთან), განიხილება ბუნების კანონზომიერება, მისგან გათავისუფლების და ღმერთთან დაბრუნების გზა. ვინაიდან კრიშნა მფარველი ღვთაება ვიშნუს ავატარაა , იგი მსოფლიოს უზენაესი მფარველი და დამრიგებელია. ბჰაგავადგიტადან ქვემოთმოყვანილი ციტატა კრიშნას, როგორც უზენაესის, ნოუმენალურ არსს გადმოცემს ლაკონურად: „ მე ვარ მარადიული სული, მსოფლიოს განმგებელი. ბუნება მე მემორჩილება. მე ვევლინები მსოფლიოს, როცა იგი ქაოსში იძირება და მასში კანონზომიერება ირღვევა. კეთილთა გადასარჩენად და ბოროტთა დასასჯელად საუკუნიდან საუკუნეში ვიბადები ამქვეყნად. "

ვიშნუ (სანსკრ. विष्णु viṣṇu „ყოვლისმომცველი“) — ინდუისტური სამების (ტრიმურტი) მფარველი ღვთაება შემოქმედი ბრაჰმას და გამანადგურებელი შივას გვერდით. ოთხხელიანი ვიშნუ განისვენებს კოსმოსურ ოკეანეში და ქმნის ახალ სამყაროებს. ფერხთით უზის ბედნიერების ქალღმერთი ლაკშმი. როგორც მფარველი ღვთაება, იგი ძილბურანიდან ყოვლეთვის მაშინ იღვიძებს, როდესაც სამყაროს საფრთხე ემუქრება. ავატარად მოვლენილი, ვიშნუ ანადგურებს ბოროტებას და აღადგენს კანონიერებას. მის ავატარათგან ყველაზე ცნობილია რამა, კრიშნა და ბუდა.

შივა (სანსკ. शिव śiva „კეთილი“) — ინდუისტური სამების (ტრიმურტი) გამანადგურებელი ღვთაება შემოქმედი ბრაჰმას და მფარველი ვიშნუს გვერდით. თუ ბრაჰმას ფუქნცია უხსოვარ დროში მსოფლიოს შექმნა იყო, ხოლო ვიშნუს მისია ყოველ საუკუნეში იმაში მდგომარეობს, რომ მან თავის მრავალრიცხოვან ატარებად მანიფესტირებულმა ღვთაებრივი კანონი (დჰარმა) აღადგინოს, შივას ბედისწერამ ამდაგვარი ერთმნიშვნელოვანი როლი არ დააკისრა. იგი ინდუიზმის ყველაზე საინტერესო და მრავალფეროვანი მოვლენაა. შივა არა მხოლოდ სიცოცხლის და სიკეთის წყაროა, ჰიმალაების მთებში მედიტაციაში მჯდომი ასკეტური იოგი, იგი კოსმოსური ცეკვის დიადი მეფეცაა (ნატარაჯა). მთელი მსოფლიო მისი ექსტაზის ცეცხლში ნადგურდება და ხელახლა შივას მიერვე ნაყოფიერდება. http://s3.fotokto.ru/photo/full/239/2396893.jpg

დურგა (სანსკ. दुर्गा durgā ”ძნელად შესაცნობი”) — ინდუიზმის ყველაზე მთავარი ქალღმერთი, გამანადგურებელი ღვთაება შივას მეუღლე. დურგა არა მხოლოდ ყველა სულიერის დედაა, იგი თვით ღმერთების მშობელიცაა. ავ სულთა შემმუსვრელი და გასაჭირში მყოფთა მფარველი ქალღმერთის კულტი ძლიერ გავრცელებულია ინდუიზმის მიმდევრებს შორის, დურგასი ეშინიათ და უყვართ იგი. ყველა სხვა ღვთაებათა თაყვანისცემამდე მას როგორც „მშობელ დედას“ (მა) ეთაყვანებიან. ლიტერატურა Durga Puja: Yesterday, Today and Tomorrow, Sudeshna Banerjee, Rupa and Co, Calcutta, 2004. (ISBN 81-291-0547-0) Hindu Goddesses: Vision of the Divine Feminine in the Hindu Religious Traditions, David Kinsley. (ISBN 81-208-0379-5) Mother Goddess Durga, Pranab Bandyopadhyay, United Writers, Calcutta 1993 ISBN 81-85328-13-7 Grace and Mercy in Her Wild Hair : Selected Poems to the Mother Goddess, Ramprasad Sen (1720–1781). (ISBN 0-934252-94-7) Durga Puja Beginner, Swami Satyananda Saraswati, Devi Mandir, 2001. (ISBN 1-887472-89-4) "Chandi Path", Swami Satyananda Saraswati, Devi Mandir (ISBN 1-877795-52-6) "Chandi Path: Study of Chapter One", Swami Satyananda Saraswati, Devi Mandir (ISBN 1-877795-58-5) "Chandi Path: Study of Chapter Two", Swami Satyananda Saraswati, Devi Mandir (ISBN 1-877795-60-7)

ზევსი (ძვ. ბერძნ. Ζεύς) — ძველბერძნულ მითოლოგიაში ცის, ელვისა და ქუხილს ღმერთი, რომელიც მთელ მსოფლიოს განაგებდა. ოლიმპიელების მეთაური, ტიტანების, კრონოსისა და რეას მესამე შვილი. (ჰომეროსის თანახმად უფროსი შვილი.) ჰადესის, ჰესტიას, დემეტრასა და პოსეიდონის ძმა. ზევსის მეუღლე არის ქალღმერთი ჰერა (იმის მიუხედავად, რომ ის მისი დაა), თუმცა ზევსი ჰერას ხშირად ღალატობს. ზევსის ატრიბუტევი იყო ეგიდა (ფარი), სკიპტრა და ხანდახან არწივი. ითვლებოდა, რომ ზევსი ცხოვრობდა მთა ოლიმპოზე. ამის გარდა, იგი ავრცელებს სიკეთესა და ბოროტებას, ხანდახან იგი ასოცირდება ბედთან, ხოლო ხანდახან თავადაც გამოდის როგორც მოირას - ბედის - ქვეშევრდომი. მას შეუძლია მომავლის ნახვა. იგი უთხრობს ადამიანებს მათ ბედს სიზმრების, ქუხილისა და ელვების საშუალებით. სახელმწიფო წყობა ზევსის შექმნილია, მან აჩუქა ადამიანებს კანონები, დააწესა მეფეთა მეფობა, აკონტროლებს ტრადიციების და ადათ-წესების შესრულებას, აგრეთვე იცავს ოჯახსა და სახლს.

ათენა (ძვ. ბერძნ. Ἀθηνᾶ ან Ἀθήνη) — საბერძნეთის ერთ-ერთი უმთავრესი ღვთაება. ძველმიკენური ღვთაება, ზევსის საყვარელი ქალიშვილი. ძველი მითების მიხედვით იგი ღრუბელთა ღმერთქალი, ცისა და ელვის მბრძანებელი, მშვიდობიანი შრომის დამცველია. მან ასწავლა ადამიანებს ცხენის შეკაზმვა და ხარების დაუღვლა, ხვნა და თესვა, ეტლების კეთება და გემების აგება, მან აჩუქა ადამიანებს სახნისი, ფოცხი და სხვა სასოფლო–სამეურნეო იარაღები. მისივე ნაბოძვარია თითისტარი და საქსოვი დაზგა. იგი ითვლებოდა დახელოვნებულ ფეიქრად და საფეიქრო საქმიანობისა და ქალთა შრომის დამცველად. ათენა ისევე, როგორც ჰეფესტოსი, თვითონაც არ გაურბის ფიზიკურ შრომას. ყოველივე ამასთან ერთად ათენა მეცნიერების დამცველი,სიბრძნის, ომის და სამართლიანობის ქალღმერთია. მან შეუქმნა ადამიანებს კანონები და დაუწესა არეოპაგი. ათენა არის ატიკის და ქალაქ ათენის უზენაესი ღვთაება. მითის თანახმად, როდესაც ამ მხარის მმართველობაზე დავა გაიმართა პოსეიდონსა და ათენას შორის, მოსამართლეებმა გადაწყვიტეს გამარჯვებულად ეცნოთ ის, ვინც ხალხს საუკეთესო საჩუქარს მიართმევდა. პოსეიდონმა კლდეს სამკბილა დაჰკრა და ზღვის მარილიანი წყალი სამ ჭავლად წარმოადგინა, ათენამ კი მიწას შუბი ჩაასო და ზეთისხილის ხე ამოზარდა. მოსამართლეებმა შეაფასეს ორივეს საჩუქარი და აღნიშნეს, რომ ზღვის მარილიანი წყალი ყველგან დიდ ტალღებად ბობოქრობს და ადვილი საშოვარია, ზეთის ხილი კი ატიკელებს სიმდიდრეს და ბედნიერებას მოუტანს. ამიტომ გამარჯვებულად ათენა დაასახელეს. ამის შემდეგ ზეთის ხილი ათენას წმინდა ხედ ითვლება. მითებში გადმოცემულია ათენას საოცარი დაბადება ზევსის თავიდან. ჰესიოდე გვიამბობს, რომ ზევსის პირველი მეუღლე, ოკეანიდი მეტიდა შვილს ელოდებოდა. ზევსს უწინასწარმეტყველეს, რომ ეს ბავშვი მას გადააჭარბებდა სიძლიერით და გონიერებით. ამ არასასიამოვნო მოვლენის თავიდან ასაცილებლად ზევსმა გადაყლაპა მეტისი, მაგრამ ბავშვმა განვითარება მამის თავში განაგრძო. გარკვეული დროის შემდეგ ჰეფესტომ ჩაქუჩის დარტყმით გახსნა ზევსის თავი და ქვეყანას ათენა მოავლინა. ათენა მარადქალქული ქალღმერთა რამაც განაპირობა მისი ზედმეტსახელი პალასი რომელიც ბერძნულად ქალწულს ნიშნავს. ტროას ომში ათენა ბერძნების მხარეზეა, იგი განაწყენებულია იმის გამო, რომ პარისმა ოქროს ვაშლი აფროდიტეს არგუნა. ათენა მფარველობს არგონავტებს, იგი გამოსახული იყო „არგოს“ კიჩოზე. პერსევსი ათენას დახმარებით იმარჯვებს გორგონა–მედუზაზე და მის თავს საჩუქრად აძლევს ღმრთქალს. ათენამ გორგონას თავით თავისი ფარი შეამკო. ათენა არის ჰერაკლეს მარადიული მფარველი. ათენა ცნობილია, როგორც სიქალწულის და სათნოების განსახიერება. ათენას კულტი გავრცელებული იყო საბერძნეთის ბევრ ქალაქში, მაგრამ მთავარი ტაძარი განლაგებული იყო ათენში (პართენონი). პართენონში იდგა ფიდიასის მიერ შექმნილი ქანდაკება. ხელოვნებაში ათენა გამოისახებოდა მკაცრ და დიდებულ ქალიშვილად. ხშირად გრძელი ტანსაცმლით, ხმლით, ფარით და შუბით. ათენას ფერხთით მუდამ ზის მისი წმინდა ფრინველი – ბუ. ხშირად ათენა გველთან ერთად გამოისახებოდა (გველი როგორც სიბრძნის სიმბოლო). რომში ათენა გააიგივეს ხელოვნების მფარველ ქალღმერთ მინერვასთან. ლიტერატურა Burkert, Walter, 1985. Greek Religion (Harvard). რობერტ გრეივზი, (1955) 1960. The Greek Myths revised edition. Kerenyi, Karl, 1951. The Gods of the Greeks (Thames and Hudson). Harrison, Jane Ellen, 1903. Prolegomena to the Study of Greek Religion. Palaima, Thomas, 2004. "Appendix One: Linear B Sources." In Trzaskoma, Stephen, et al., eds., Anthology of Classical Myth: Primary Sources in Translation (Hackett). Ruck, Carl A.P. and Danny Staples, 1994. The World of Classical Myth: Gods and Goddesses, Heroines and Heroes (Durham, NC).

ინდო-ბერძნული სამეფო — სახელმწიფო ჩრდილოეთ ინდოეთში, ძვ.წ.180 – ძვ.წ. 10 წ.წ., მართავდნენ ევტიდემის დინასტიის გამგრძელებელი ბერძენი მეფეები. ინდო–ბერძნული სამეფო წარმოიქმნა როგორც ბერძნულ–ბაქტრიული სამეფოს გაფართოება. ძვ. წ. 180 წ. ჩდილოეთ ინდოეთში შეიჭრა დემეტრიოს I. ეს მოხდა მას შემდეგ, რაც მაურიების დინასტია ტახტიდან ჩამოაგდო პუშიამიტრა შუნგამ – შუნგას დინასტიის დამარსებელმა. (ძვ.წ.185-78 წ.წ.). ბერძნებმა მიაღწიეს თვით დედაქალაქ პატალიპუტრამდე აღმოსავლეთ ინდოეთში (თანამედროვე ქალაქი პატნა) სტრაბონი წერდა : " ისინი ვინც მოვიდნენ ალექსანდრესთან ერთად მიაღწიეს განგამდე და პატალიპუტრამდე. ინდური ხელნაწეები, ასევე, მეტყველებენ ქალაქების – მატჰურა, პანჩალა, საკეტა, პატალიპუტრა – ბერძნულ შეტევებზე. ამის შესახებ წერდა დაახლოებით ძვ.წ. 150 წ. პატანჯალი. სამხრეთით ბერძნებმა დაიკავეს სინდჰისა და გუჯარათის ოლქები. აგრეთვე ბარიგაზას (ბჰარუჩის) სტრატეგიული ნავსადგური, რის შესახებაც გვიამბობენ სტრაბონი და სხვა ავტორები. ამას ადასტურებს აპოლოდოტ I–ის მონეტები. უფრო სარწმუნოა, რომ პენჯაბიდან აღმოსავლეთით მდებარე პროვინციების დაპყრობა მოგვიანებით მომხდარიყო მეფე მენანდრე მიერ მე–2 საუკუნის მეორე ნახევარში. თანამედროვე პაკისტანის ჩრდილო–დასავლეთ ნაწილში მდებარე ქალაქი სირკაპი აგებული იყო მეფე დემეტრიოს I ბაქტრიელი–ის მიერ. ქალაქი აგებულია ბერძნული ქალაქთმშენებლობის სტანდარტების სრული დაცვით. ნაპოვნია არაერთი ბერძნული კულტურის ნიმუში. კერძოდ, ბერძენ–ბაქტრიელ მეფეთა მონეტები, რომლებზეც გამოსახულია ბერძნული მოთოლოგიური სცენები. პირველი ლაშქრობა დასრულდა ძვ.წ. 175 წლისათვის. ამ დროს ბაქტრიაში ევკრატიდმა მოახდინა ტახტის უზურპაცია, ხელისუფლებას ჩამოაშორა ევტიდემის დინასტია და დაიკავა მისი ტერიტორიები მდინარე ინდამდე. ეს მოხდა ძვ.წ. 170–150 წ.წ. შორის. წყაროები გვაუწყებენ განხეთქილებას ბერძენთა შორის და მკაცრი სამოქალაქო ომის მოლოდინს. ევკრატიდეს მოძრაობა შეჩერებულ იქნა მენანდრეს მიერ, რომელიც დაეყრდნო ინდოელთა ძალას და ზედიზედ რამდენიმე გამარჯვა ბაქტრიაზე, რის შემდეგაც დაიწყო აღმოსავლეთით გაფართოება. მენანდრე შეიძლება ჩაითვალოს ყველაზე წარმატებულ ინდო–ბერძენ მეფედ, რომელმაც ტერიტორიების მაქსიმუმი დაიმორჩილა. მისი მონეტები დიდი რაოდენობით არის გავრცელებული უზარმაზარ ფართობზე. ტერმინი "მენანდრეს მთები" ძვ.წ. I აღნიშნავდა ინდოსტანის უკიდურესი აღმოსავლეთის მთიან ქედებს. მენანდრე მოხსენებულია ბუდისტურ ლიტერატურაში როგორც მეფე მილინდა, რომელიც ეზიარა ბუდიზმს, გახდა არჰატი და მისი წმინდა ნაწილები საგულდაგულოდ ინახება, როგორც ბუდას წმინდა ნაწილები. ძვ.წ. 125 წ. ინდო–ბერძნულ ტერიტორიაზე შეიჭრნენ ბერძებ–ბაქტრიელები ევკრატიდეს ვაჟის, მეფე ჰელიოკლომის მეთაურობით, მაგრამ იმავე დროს იუეჩჟებმა დაიწყეს შემოტევა ბაქტრიაზე ჩრდილო–დასავლეთის მხრიდან და დაიკავეს იგი. დანარჩენი სამეფო ორ ნაწილად გაიყო. ერთ ნაწილზე მეფობდა მეფე მენანდრეს დინასტია, მეორე ნაწილი კი დაიშალა წვრილ სამთავროებად.

ელინიზმი — პირობითი ცნება, რომელიც მოიცავს გარკვეულ ისტორიულ ეპოქას ალექსანდრე მაკედონელის გარდაცვალებიდან (ძვ. წ. 323 წ.) რომაელთა მიერ აღმოსავლეთ ხმლთაშუაზღვისპირეთის უკანასკნელი დიდი სახელმწიფოს - პტოლემეების ეგვიპტის - დაპყრობამდე (ძვ. წ. 30 წ.) ბერძენ-მაკედონელთა პოლიტიკური ექსპანსია ძველ საქართველოს (იბერია, კოლხეთი) არ შეხებია. იგი დარჩა „ელინისტური ოიკუმენეს“ (ანუ ელინიზმის ეპოქის ანტიკური სამყაროს) ფარგლებს გარეთ, თუმცა ელინისტურ სამყაროსთან პოლიტიკურმა კონტაქტებმა, სავაჭრო-ეკონომიკურმა და კულტურულმა ურთიერთობამ გარკვეული გავლენა იქონია იბერიისა და კოლხეთის სოციალ-ეკონომიკურ განვითარებაზე, პოლიტიკურ წყობაზე, კულტურასა და იდეოლოგიაზე. ქართლის სამეფოს დამაარსებელმა ფარნავაზ I-მა (ძვ. წ. III საუკუნე) სახელმწიფო ორგანიზაცია და ფინანსური კონტროლი სელევკიდური სირიის მსგავსად განაწესა: ძველი ქართლის ათასისთავი მასზე დაქვემდებარებული ფისკალური ერთეულით ელინისტური აზიის ქილიარქიებს (უმაღლესი სახელმწიფო თანამდებობა) შეესატყვისებოდა. ელინისტურ მონარქ-დესპოტთა მსგავსად ფარნავაზმა თავი ღმერთად გამოაცახადა, მაგრამ მათგან განსხვავებით, იგი რომელიმე ბერძნულ ღვთაებას კი არ განასახიერებდა, არამედ ქართველთა უზენაეს ღვთაებას – არმაზს. ელინიზმის ეპოქაში საქართველოზე გადიოდა ერთ–ერთი დიდი მსოფლიო სავაჭრო სატრანზიტო მაგისტრალი, რომელიც დასავლეთის ქვეყნებს აღმოსავლეთთან აკავშირებდა. ამ გზით საქართველოს სხვადასხვა ოლქში ვრცელდებოდა ბერძნული საქონელი: მხატვრული და სამეურნეო კერამიკა, ტორევტიკისა და გლიპტიკის ძეგლები, მონეტები. საერთაშორისო სავაჭრო ურთიერთობათა პროცესში აქტიურად იყო ჩაბმული როგორც ბარის, ისე მთის მოსახლეობაც, რაც ხელს უწყობდა დიდ სავაჭრო მაგისტრალზე მდებარე ქალაქების სავაჭრო–სახელოსნო ცენტრებად დაწინაურებას, ქვეყნის ინტენსიურ ურბანიზაციას. გარესამყაროსთან სავაჭრო-ეკონომიკურ ურთიერთობას შედეგად მოჰყვა ელინისტური სამონეტო სისტემის დანერგვა: კოლხეთში დაიწყეს - ლისიმაქეს, ხოლო იბერიაში ალექსანდრე მაკედონელის სტატერების ოქროს მინაბაძის მოჭრა. ქალქებში ფართოდ გავრცელდა ელინისტური სამშენებლო წესები და არქიტექტურული ორდენის ელემენტები, საფორტიფიკაციო სისტემა და საკულტო თუ საზოგადოებრივი დანიშნულების ნაგებობათა ზოგიერთი ტიპი, ქვისა და ბრინჯაოს ქანდაკებები და რელიეფები, ტერაკოტული პლასტიკა. ამზადებდნენ ბერძნული ტიპის სავაჭრო-სატრანზიტო ჭურჭელს - ამფორებს, აგრეთვე სათევზე ლანგრებს, სანელსაცხებლეებს და სხვ. ელინისტური გავლენა შეიჭრა იდეოლოგიურ სფეროშიც: გავრცელდა ბერძნული რელიგიური კულტები და რწმენა-წარმოდგენები, რაც აისახა დაკრძალვის წესებშიც (სამარხებში მონეტების ჩატანება ქვესკნელის ბებერი მენავე ქარონის „მოსასყიდად“). ელინისტური კულტურის გავლენა საქართველოში მაინც ზედაპირული იყო. მან უპირატესად ქალაქებსა და საზოგადოების ზედაფენებში მოიკიდა ფეხი. ამასთან მახლობელი აღმოსავლეთის სხვა ქვეყნებისაგან განსხვავებით, ელინისტური ტრადიციები შუა საუკუნეების ქართულ კულტურასა და ხელოვნებაში არ დამკვიდრებულა და არც განვითარებულა. ლიტერატურა ლორთქიფანიძე ო., ენციკლოპედია „საქართველო“, ტ. 2, გვ. 646, თბ., 2012 წელი.

დაოსიზმი — რელიგიურ-ფილოსოფიური მიმდინარეობა ჩინეთში. თავდაპირველად, ძვ. წ. VI საუკუნეში, წარმოადგენდა მხოლოდ ფილოსოფიურ მიმდინარეობას. მის დამფუძნებლად ითვლება ნახევრად ლეგენდარული ბრძენი ლაო-ძი ("მოხუცი მასწავლებელი"), რომელმაც დაწერა წიგნი "დაო დე ძინი". ახ.წ. II საუკუნეში ეს მოძღვრება საფუძვლად დაედო რელიგიას, რომელმაც იგივე სახელი - დაოსიზმი მიიღო. მისი ძირითადი პრინციპებია დაო - ყოველი არსის დასაბამი კანონი, "საგანთა დედა", ქვეყნიერების მარადიული ცვლა, რაც არ ემორჩილება არც ღმერთებს, არც ადამიანურ ძალას. ამიტომ ადამიანი უნდა დაემორჩილოს, დანებდეს, არ იმოქმედოს, იყოს პასიური, აშენოს მცენარეები და ცხოველები, თაყვანი სცეს კულტს, რომლის მთავარი საზრუნავი დემონთა და ავსულთა განდევნაა, მკითხაობა. უზენაესი ღმერთია შინ-დი, ცის ღმერთი, იმპერატორთა ("ცის შვილთა") მამა, შემდეგ მოდის ლაო ცზი და პან-გუ (სამყაროს შემოქმედი, ღვთაების რანგისა). ბოლო დროს თითქმის მთლიანად შეავიწროვა ბუდიზმმა, კონფუციანობამ და ქრისტიანობამ.

შინტოიზმი, იგივე შინტო (神道 Shintō) — უძველესი იაპონური რელიგიური მიმდინარეობა, რომელიც სულების თაყვანისცემას ეფუძნება. იაპონიაში 80 000-ზე მეტი შინტოს ტაძარია. სანამ სულების თაყვანსაცემად ტაძარში შევლენ, მორწმუნეები თითებს ისველებენ და პირს ირეცხავენ. შინტო მოისაზრება როგორც დამაკავშირებელი რგოლი იაპონიის წარსულსა და აწმყოს შორის. შინტოიზმი წარმოიქმნა ძველი კულტიდან, რომელიც განასულიერებდა ბუნებას და აღმერთებდა გარდაცვლილ წინაპრებს. შინტოიზმის თანახმად, ადამიანი დასაბამს იღებს სულისაგან, ძლიერი ღმერთისაგან (კამი). ასეთი სულები და ღმერთები მრავალია. მათ შორის უპირველესია მზის ქალღმერთი ამატერასუ. გარკვეულ პირობებში გარდაცვლილის სული შეიძლება კამით გაიქცეს. თავის მხრივ კი, კამის შეუძლია განსახიერდეს რიტუალურ საგნებში; მაგ., მახვილში, სარკეში, ღვთაების ფიგურაში, ფირფიტაში, რომელსაც ღვთაების სახელი აწერია; ამგვარი საგანი (სინტაი) თაყვანისცემის ობიექტი ხდება. შინტოისტური კულტი 4 ელემენტს შეიცავს - განწმენდა (ჰარაი), მსვერპლშეწირვა (სინსეი), მოკლე ლოცვა (ნორიტო) და ზეთით კურთხევა (ნაორაი). V-VI სს-იდან შინტოისტურ ტაძრებს მთლიანად საიმპერატორო კარი განაგებდა. შინტოიზმს არ გააჩნია ერთიანი კანონიკური ლიტერატურა. VII-VIII სს-ში იქმნება ძველი ისტორიული მითების, ლეგენდებისა და თქმულებების კრებული „კოძიკი“ („ძველ ამბავთა ჩანაწერი“) და „ნიჰონ სიოკი“ („იაპონიის ანალები“). კორეიდან და ჩინეთიდან VI ს. შეიჭრილმა ბუდიზმმა თანდათანობით შეზღუდა შინტოიზმი. XI-XVI სს-ში ბუდიზმმა მოიპოვა უპირატესობა. მრავალი იაპონელი ორივე რელიგიას მისდევდა (მაგ., ქორწინება, ბავშვის დაბადება, ადგილობრივი დღესასწაულები შინტოსტური მოძღვრების მიხედვით სრულდებოდა, ხოლო სულის მოსახსენებელი რიტუალი უმთავრესად ბუდისტურ ტაძრებში ტარდებოდა). XVII-XVIII სს-ში მოქმედებდა ე. წ. „ისტორიული სკოლა“ (მ. კამო, ნ. მოტოორი და სხვ.), რომელიც მიზნად ისახავდა შინტოიზმის განმტკიცებას და იმპერატორის კულტის აღორნებას. 1867-68 წლების რევოლუციის შემდეგ 1945 წლამდე შინტოიზმის ბუდიზმთან ერთად მფარველობდა იმპერატორი და მთავრობა. II მსოფლიო ომში (1939-45 წლები) იაპონიის დამარცხების შემდეგ შინტოიზმის პრესტიჟი დაეცა. 1945 წლის დეკემბერში შინტოისტური ტაძარი სახელმწიფოს გამოეყო, შინტოისტური ლიტერატურის ნაწილი აკრძალეს, სამღვდელოებამ დაკარგა თავისი ძველი ოფიციალური სტატუტი. 1946 წლის 1 იანვარს იაპონიის იმპერატორმა საჯაროდ უარყო თავისი „ღვთაებრივი“ წარმოშობა. მაგრამ შემდგომ შინტოიზმი თანდათანობით მომძლავრდა. 1966 წლის დეკემბერში მთავრობის გადაწყვეტილებით აღადგინეს ეროვნული დღესასწაული „იმპერიის დაარსების დღე“ - კიგენსეცუ. შინტოისტური ტრადიციით, ამ დღეს ძვ. წ. 660 ტახტზე ავიდა იმპერატორი ძიმუ. ლიტერატურა მსოფლიოს დიდი ატლასი, გვ. 133, თბილისი, 2009. http://pm1.narvii.com/7171/4e1b5c5cb86e6fc625580773d710c2f735af20abr1-1920-1280v2_uhq.jpg

შესანიშნავი სტატიაა. ცხადია მეც ვიყავი ფანატიკოსი, მაგრამ ვისწავლე სხვების ატანა და სიყვარული.

ყველა რელიგია გზაა უფლისკენ. გაქვთ სრული უფლება არ დამეთანხმოთ. დჰარმული რელიგიების მიხედვით რეინკარნაციას ერთადერთი მიზეზი აქვს, მიზეზია: აფექტები (კლეშა). აფექტი ესაა სიბინძურე ცნობიერებაში. აფექტები, კონკრეტულად კი ეგოიზმი, ქმნიან კარმას, ძირითადად ვიკარმას და უგრაკარმას (საშინლად ნეგატიურ კარმას). კარმა რთავს რეინკარნაციის მექანიზმს და უბიძგებს სულს (ცნობიერებას) იხეტიალოს სხეულიდან სხეულში და სასჯელის სახით მიიღოს ამნეზია, რაც ასევე წყალობაცაა. ყოველი ახალი ინკარნაცია ახალი შანსია. დჰარმული რელიგიების მიხედვით სამყაროში არსებობენ ისეთი არსებები, როგორებიცაა: ღმერთები, დემონები, აჩრდილები, ცხოველები, ადამიანები და ა.შ. რეინკარნაციას განიცდის ყველა თითქმის. როცა ცნობიერება იწმინდება, წყდება სამსარა ანუ ქრება აფექტები, ქრება კარმა, ქრება ეგო, ადამიანი ხდება ბუდა (სიდჰი), ასეთ სუფთა ცნობიერებას უკვე ეწოდება ნირვანა (შეწყვეტა, ჩაქრობა). იგულისხმება ვნებების და არა სიცოცხლის ჩაქრობა. ბუდა არსად არ მიდის, არც ნირვანა და არც სამსარა არაა ადგილები, ესენია ცნობიერების ორი საპირისპირო მდგომარეობა, სამსარა - ცნობიერება აფექტებით და ნირვანა - ცნობიერება აფექტების გარეშე. მიზანია - ტანჯვის (დუჰკჰას) დაძლევა. ცოდვა ესაა ვიკარმა (ეგოიზმი).

რეინკარნაციის რომ გვჯეროდეს, დასაწყისისათვის უნდა გვჯეროდეს მეტაფიზიკური ძალების არსებობის, არ არის აუცილებელი გვჯეროდეს სულის არსებობის, რადგანაც ბუდიზმში სულის არსებობა უარყოფილია, მაგრამ არის რეინკარნაციის იდეა. ბუდიზმში რეინკარნაციას განიცდის დისკრეტული ცნობიერება და არა მონოლითური სულიერი მე. რაც შეეხება მეორე და ასევე აუცილებელ პირობას, უნდა გვჯეროდეს იმის, რომ დრო, სამყარო, ისტორია, სივრცე, არის ციკლური და არა სწორხაზოვანი. იუდაიზმში, ქრისტიანობაში, ისლამში და მაზდეანობაში უარყოფილია რეინკარნაცია, რადგანაც დრო და ისტორია გლობალური, არის სწორხაზოვანი და ყველაფერი ერთხელ ხდება, ერთხელ იქმნება სამყარო, ერთხელ იქმნება ადამიანი, ერთხელ იბადება ყველა, ერთხელ ხდება საშინელი სამსჯავრო და ერთხელ ხდება მიცვალებულთა აღდგომაც და სამყაროს დასასრულიც, რომლის შემდეგ აღარაფერი არაა მარადიული ცის და უსასრულო ჯოჯოხეთის გარდა. სწორხაზოვანი დრო პირველად გამოიგონა ირანელმა რეფორმატორმა და წინასწარმეტყველმა ზარათუსტრა სპიტამამ. რაც შეეხებათ არგუმენტებს და იმას, რომელი რელიგიაა ჭეშმარიტი, ყველა რელიგია იმსახურებს არსებობას, ყველა მორწმუნე ფლობს სიცოცხლის უფლებას და ყველა რელიგიაა ჭეშმარიტი. სხვადასხვა რელიგიები იქმნება უფლის მიერ, სხვადასხვა გუნებში, სხვადასხვა მოდუსებში მყოფი, ერთმანეთისაგან განსხვავებული მენტალიტეტის და გენეტიკის მქონე ხალხებისათვის. ნებისმიერი რელიგიის წიაღში მხოლოდ ცუდის დანახვა არის იშვარა-არაპადჰი (უფლის გმობა). ერთადერთი ჭეშმარიტება, რომელიც ყველამ უნდა მივიღოთ ესაა: ვიყოთ წყნარები და ვმეგობრობდეთ, ჰარმონია ფანატიზმზე უკეთესია. თუ არ გჯერათ რეინკარნაციის პროცესის, ნუ გჯერათ. უფალმა დაგლოცოთ და გაგახაროთ. ომ შრი შაკტი ნამაჰა

https://www.youtube.com/watch?v=sCPp5_kWrvs

სხეულის აღდგომა ბოლო ჟამს, ქვეყნიერების დასასრულისას და ღვთაებრივი სამსჯავროს შესახებ დოგმა, სულაც არ არის ქრისტიანული, ქრისტიანებზე ადრე ეს ორი დოგმატი შეიმუშავა ზოროასტრიზმის ფუძემდებელმა, წინასწარმეტყველმა ზოროასტრმა, ზარდუშტ სპიტამამ, ძვ.წ. მეექვსე საუკუნეში. მაზდეანურ (ზოროასტრიულ) რელიგიაში სამსჯავროს და მკვდრეთით აღდგომას ეწოდება - ფრაშო-კერეტი. სამსჯავროს შემდეგ მაზდეანური რელიგიის მიხედვით, შემოქმედის მტრები არიმანთან, ბნელეთის სულთან ერთად ჩაყრილნი იქნებიან ცეცხლოვან ჯოჯოხეთში. ეს უნდა ვიცოდეთ, როცა ვსაუბრობთ რელიგიურ საკითხებზე, კონკრეტულად კი „ქრისტიანობის ძირითად დოგმატებზე“. სხვათაშორის, ბუდიზმის ხიბლი სწორედ იმაშია, რომ იქ მკვეთრად ფიქსირებული დოგმები არ არსებობს და ადამიანს ეძლევა ინდივიდუალური სულიერი პრაქტიკის საშუალება და გარკვეული თავისუფლება (იქიდან გამომდინარეც, რომ ბუდიზმში თითქმის არაა ერესის ცნება).