giauridia

nesquik ადამიანთა ერთობამ, სისტემის თვისებებიდან გამომდინარე, შეიძლება შექმნას საზოგადოება, მასა ან ბრბო. ალბათ, დიდ შეცდომას არ დავუშვებთ, თუ ადამიანთა ნაკრებს _ საზოგადოებას, მასას და ბრბოს შემდეგნაირად დავახასიათებ. საზოგადოება, ესაა მეტ-ნაკლებად მაღალი დონის ორგანიზააციის მქონე ნაკრები. შედარებით დაბალ, მაგრამ ადამიანთა მაინც ორგანიზებულ ნაკრებს ვუწოდოთ მასა. ადამიანთა არაორგანიზებული ნაკრები კი უკვე ბრბოა. ფაქტია _ ინდივიდი, როგორც საზოგადოების, მასის ან ბრბოს შემადგენელი ნაწილი, უმრავლეს შემთხვევაში, სხვადასხვანაირად გრძნობს, ფიქრობს და მოქმედებს. განვიხილოთ სუბიექტი, რომელიც მასაში, ბრბოში ხვდება. მართლაც, ისეთი რა უნიკალური თვისება ახასიათებს ბრბოს, მასას, საზოგადოებას, რომ შეუძლია შეცვალოს ადამიანი? როგორც უნდა განსხვავდებოდნენ ადამიანები ერთმანეთისაგან _ პროფესიით, ხასიათით, ინტელექტით, მაინც ის ფენომენი მოქმედებს, რასაც შეიძლება კოლექტიური “სული” ვუწოდოთ. მისი ზემოქმედებით სუბიექტები და ინდივიდები, როგორც აღვნიშნეთ, სხვანაირად აღქმას, ფიქრს, ქმედებას იწყებენ. ჩნდება ან მჟღავნდება, ან გარდაიქმნება იდეები და გრძნობები. თითქოს, უცბად შეერთებული ადამიანები ქმნიან ახალ არსებას, ორგანიზმს (მასას, ბრბოს ან საზოგადოებას), მხოლოდ მისთვის დამახასიათებელი, ახალი თვისებებით, რომელიც განსხვავებულია მისი შემადგენელი უჯრედის, ინდივიდის თვისებებისაგან. ანუ იქმნება მასის საშუალო ხასიათი. მასაში მყოფი ადამიანი, მასის ნაწილი, თავს “ძლიერად” გრძნობს. თავისუფლდება მარტივი იმპულსები, რომელიც ინდივიდის განმხოლოებისას შეზღუდულია. მასა ქმნის ანონიმურებას, ანუ ქრება პირადი პასუხისმგებლობა; ქრება “სოციალური შიში”; ქვეცნობიერის ყველა უარყოფითი იმპულსი ზედაპირზე ამოდის; იძირება ცნობიერი; ინდივიდი მზადაა ჰიპნოზისათვის; იგი გამოსხივების იმ ველში ხვდება, რასაც მასა ასხივებს; ის მართული ხდება და ცივილიზაციის კიბეზე რამდენიმე საფეხურით ეშვება; განსწავლულიც კი ველური ხდება, ანუ _ ბიოლოგიური ობიექტი, რასაც მარტივად მართავს ნებისმიერი ვიგინდარა; ჩნდება სპონტანურობა, ველური ენთუზიაზმი; ქრება საკუთარი თავის უნდობლობა, ეჭვი; იბადება, ერთი მხრივ, ვიღაცის ან რაღაცის გაღმერთების დაუოკებელი სურვილი და მეორე მხრივ, ვიღაცისა, თუ რაღაცის მიმართ ანტიპათია ან ცხოველური სიძულვილი. ზნეობადაქვეითებულ, შემთხვევით ამოტივტივებულ ლიდერს საქმე უმარტივდება. ლოგიკა აღარაა საჭირო; მთავარია ექსპრესია; მთავარია იმეორო ერთი და იგივე; მასა უკვე ლიდერისაგან არა მხოლოდ ძალის დემონსტრირებას, არამედ _ მის გამოყენებასაც ითხოვს. მისდამი შიში ბრბოს წევრს სიამოვნებას ანიჭებს. ქვეცნობიერად გრძნობს, რომ ამ შიშის მეშვეობით, ლიდერის გაღმერთებით, პასუხისმგებლობას ნებისმიერ ქმედებებსა თუ შედეგებზე მხოლოდ ლიდერს ეკისრება და იმედი აქვს, რომ აქედან რაიმე ხეირს მიიღებს. იწყება ზიზღი ყველაფრისადმი, რასაც დაფიქრება, შემეცნება სჭირდება. ანუ _ ახლისადმი, პროგრესისადმი. თითქოს, მასის სული ხდება მისი შემადგენლის, გაპრიმიტივებული ინდივიდის სული. ის ეთანხმება ლიდერის ყველა პრიმიტიულ აზრს, იმასაც კი, რომელსაც მასის გარეშე არასდროს დაეთანხმებოდა და შესაძლოა წინააღმდეგობა კონფლიქტის მიზეზიც გამხდარიყო. ყველა ხრის თავს; ჩნდება პირველყოფილი ადამიანის დამახასიათებელი ელემენტები: ტაბუ პიროვნებებზე, აზრებზე. მასას უკვე აღარ სჭირდება რეალობა; მას სჭირდება ილუზია და ის ლიდერისაგან ამას იღებს; მასას ილუზიის გარეშე ცხოვრება უკვე აღარ შეუძლია. ილუზია ენაცვლება რეალობას; იწყება უკუკავშირი; მასის მიერ იდეის ატაცება აიძულებს ლიდერს დაიჯეროს, რომ ის, მართლაც გენიოსია. მასში მასაზე ზემოქმედების სურვილი ახალი ძალით იღვიძებს. ასეთი პრესის ქვეშ მასა უცილობლად იქცევა ბრბოდ. ეს უკვე რევოლუციის, ამბოხების რეალური საფუძველია. ერთი უაზრო სისტემა, ხშირ შემთხვევაში, უარესით იცვლება, შემდეგ ყველაფერი თავიდან იწყება. ზემოაღნიშნული მოსაზრება არახალია და მეტ-ნაკლებად განათლებულმა ნაწილმა ეს ჩვენზე უკეთ იცის. ჩვენთვის მნიშვნელოვანია გავერკვეთ _ რა არის ის შემაერთებელი “ნივთიერება”, რაც ადამიანთა გაერთიანებას, მასას ქმნის.

Nukriko თავისუფლება ადამიანის სულს სჭირდება! თუმცა, არა მხოლოდ სული, სხეულიც თავისუფლებას ითხოვს. რას ვგულისხმობთ თავისუფლებაში? ადამიანებს სხვადასხვაგვარად ესმით თავისუფლება. ზოგს თავისუფლება ასე ესმის: როცა რესტორანს გვერდით ჩავუვლით და ძვირფასი საკვების არომატს შევიგრძნობთ, მაშინ ჩვენს კუთვნილ პურის ნაჭერს შეურაცხყოფად აღვიქვამთ და თავისუფლების დაუოკებელი სურვილი გვიჩნდება. რისგან გვინდა განთავისუფლება? იმ უხარისხო, იაფფასიანი პურის ნაჭრისგან? მაშ, გადააგდე პურის ნაჭერი და გახდი თავისუფალი. როცა კრიმინალთა სასახლეების შემხედვარეს ჩვენი უსინათლო, გაყინული, არაკომფორტული, უბადრუკი ბინა გვახსენდება, როცა მათ ძვირფას ტანსაცმელს ჩვენსას ვადარებთ, შენიღბული სისასტიკე გვეუფლება. მაშ, რად არ ვთავისუფლდებით მისგან? რად არ მოვისვრით ტანსაცმელსაც პურის ნაჭერივით? მაგრამ თუ მოვისვრით, მივხვდებით, რომ თურმე ამ ნივთებისგან განთავისუფლება კი არა, ფეშენებელურ რესტორანში, ნახევრადგადაწოლილ მდგომარეობაში უზრუნველად განცხრომას ვესწრაფვით და ეს სურვილი იმდენად ძლიერია, რომ გვიჩდება “ბუნებრივი მოთხოვნა” _ სახელმწიფომ, საზოგადოებამ, ხალხმა კეთილი ინებოს და ეს ყველაფერი ჩემს საკუთრებად აქციოს, აბა სხვანაირად როგორ? მეორე მხრივ, ჩვენი საზოგადოების, სახელმწიფოს ფილანტროპიის უკვე არავის სჯერა, რადგან ადამიანი ქვეცნობიერად გრძნობს, რომ ყველა ასევე ფიქრობს და ამგვარ თავისუფლებას ელოდება. თუ დავფიქრდებით, მივხვდებით, რომ ჩვენ თავისუფლება კი არ გვინდა, არამედ გვინდა ყოველივე სიკეთეს თავისუფლად ვფლობდეთ, რადგან ცარიელი თავისუფლება ჩვენ არაფერს გვაძლევს. ფაქტიურად, ჩვენ გვინდა “სიკეთის” ერთპიროვნული მფლობელნი, მესაკუთრენი ვიყოთ. ჩვენთვის თავისუფლება შინაარსს მოკლებულია და, ალბათ, არც ვიცით რა თავში ვიხალოთ უშინაარსო თავისუფლება, როგორ გამოვიყენოთ ის. ცხადია, ვიღაც ახერხებს ამ “თავისუფლების” მოპოვებას. გამოდის, რომ თავისუფლების გამოყენება დამოკიდებულია “მე”-ს განსაკუთრებულობაზე. ვიყოთ თავისუფალი _ ვისგან ან რისგან? რა თქმა უნდა, ბევრია ისეთი რამ, რაც საჭიროა გადავაგდოთ, ჩამოვიბერტყოთ, თუნდაც მონური ლოდინი, ალოგიკურობა, სიზარმაცე და ა.შ. და როცა ჩამობერტყვას დავიწყებთ, მივხვდებით, რომ ჩვენს გარშემო ძალადობის ღრუბლები უფრო იქუფრება. ჩამოვიბერტყოთ შიში და მოვიპაროთ ან შევიძინოთ “პიედრო ბერეტას” სისტემის იარაღი. ახლა რა ვქნათ? გავიდეთ ქუჩაში? მაგრამ ვაი, თუ “იმას” “უზის” სისტემის ავტომატური იარაღი აღმოაჩნდეს? . . და ეს იქნება ჩვენი პირველი აღმოჩენა, თუ მივხვდებით, რომ რაც უფრო მეტ ფოლადს ჩავიდებთ ჯიბეში ან ჩამოვიკიდებთ, მით უფრო დაუცველ და უსუსურ სამიზნედ გადავიქცევით. არა, ეს არ არის თავისუფლება. ანუვითარებელი ადამიანი ვერ გრძნობს იმ ჩარჩოებს, რომელსაც ინტელექტუალური პიროვნება ნათლად ხედავს და შეიგრძნობს. ამიტომაა, რომ პირველი უფრო „თავისუფლად“ გრძნობს თავს, ამ ჩარჩოებიდან გადის და უსუსური, უბადრუკი, მონა, მათხოვარი ან უბრალოდ, სისხლიანი გვამი ხდება. რაც მეტ „თავისუფლებას“ მოიპოვებს ადამიანი, მით უფრო მძიმე, რთული ამოცანა დგება მის წინაშე. ჩვენ ქოლერის, შავი ჭირისა და მორალისაგან გავთავისუფლდით და შიდსიც გამოჩნდა. ცხადია, რაღაცისგან განთავისუფლება, რაღაცის მოცილებას ნიშნავს. თუ ვინმე თავის ტკივილისგან სამუდამოდ განთავისუფლდა, ალბათ მან ან თავი მოიცილა, ან არასდროს ჰქონია. შეყვარებულს მუდამ გული აწუხებს, გინდა განთავისუფლდე ამ ტკივილისაგან? ნუ შეიყვარებ. ამრიგად, მე არ შემიძლია ვიყო „თავისუფალი“, რადგან უკვე აღარ მინდა ასეთი „თავისუფლება“. ის შიშს ბადებს. რჩება მხოლოდ სურვილი, ოცნება თავისუფლებაზე. მე მომწონს ოცნება, მხოლოდ ოცნება მინდა, ანუ ილუზორული „სიზმრის თავისუფლება“, რომელიც დილით, მზის სხივებთან ერთად ნისლივით ქრება. “რეფორმატორებს” რევოლუციაც მხოლოდ ილუზორული თავისუფლების შეგრძნებას აძლევს. რეალურად კი მათი ბრძოლის შედეგი არა თუ თავისუფლება, არამედ ხშირად ადრინდელთან შედარებით, გაცილებით სასტიკი მონობაა. თუ უინტელექტო სუბიექტი ამას გაიაზრებს, მაშინ თავისუფლების “მცირე დოზით” მოთხოვნა უჩნდება _ ბევრი არა, მაგრამ ცოტა თავისუფლება კი მინდა. ეს უკვე ვაჭრობაა. მას არ ესმის, რომ თავისუფლების ნაგლეჯი, ნაწილი თავისუფლებას აღარ წარმოადგენს. თუკი ის ამასაც მიხვდა, მაშინ ამ მძიმე ტვირთს _ „თავისუფლებას“ იშორებს, მიწაზე ანარცხებს, რათა შემსუბუქდეს და “ფეხმსუბუქობა” იწყება.

wanderer აზრადაც არ მქონია სიტყვაზე გამოკიდება, ყველა მოსაზრებას (თავხედობისა და გაუნათლებლობის გარდა) პატივისცემით ვეკიდები (დიალექტიკის კანონია: თეზისს მოყვება ანტითეზისი ვღებულობთ მაევტიკას ანუ ახლის დაბადებას. გთხოვ არ გეწყინოს, სხვა შემთხვევაში მაევტიკას ვერ მივიღებთ.

გთავაზობთ ლოზუნგს უზნეობიდან - ძნეობისაკენ! უწესრიგობიდან წესრიგისაკენ!

nuaka ბუნაბაში ცალკე აღებული ქლორი არის საწამლავი, ნატრიუმი კი არასტაბილური ნივთიერებაა, ოდნავი შეხებაც საკმარისია მისი აფეთქებისათვის. მაგრამ ხდება საოცრება, როდესაც ეს ორი ნივთიერება ერთდება ვღებულობთ სიცოცხლისათვის აუცილებელ ელემენტს - ნატრიუმქლორს (სუფრი მარილი). ანუ თუ მე გამაჩნია არსი და თვისება და თქვენც არსი და თვისება და ჩვენ გვაკავშირებს რაღაც მიზნის აღსრულების იდეა, ამ შემთხვევაში უკვე ჩვენში წარმოიქმნება ერთობლივი არსი და თვისება. ე.ი. ვიყავით პავლე გავხდით სავლე.

არაფერია იმაზე საშიში, ვიდრე უმოქმედო გონება, გაქვავებული კონსერვატიზმი და ხელის ჩაქნევა. მომხდარზე პასუხისმგებლობას ვერც ერთი ჩვენგანი ვერ აიცილებს! დღეს ერი ვალდებულია საკუთარ ინტელიგენციას მკაცრად მოსთხოვოს გონების ამუშავება, რადგან ჩვენ ღირსეულ ყოფამდე მხოლოდ ეს მიგვიყვანს. ამაზე უნდა ფიქრობდეს ყველა პატრიოტი, ვინც მომავალზე ზრუნავს. სხვადასხვა აზროვნების დონესა და მსოფლმხედველობის საფუძვლებზე მდგომი ინტელექტუალური ნაწილების გაერთიანება მხოლოდ თვითკრიტიკის საფუძველზე უნდა მოხდეს. არ იფიქროთ, რომ ახლა დადგა ამის დრო. არა, ინტელექტუალური გაერთიანების პროცესისთვის ისტორიულად განკუთვნილი დრო უკვე იწურება.

nuaka რატომ არ გიშვებენ წინა პლანზე? "მათ" გონიათ, რომ პოლიტიკა მათ მიერ არის პრივატიზებული, მაქსიმუმ მოგიგდებენ ძვალს. სიტყვა პოლიტიკა ნიშნავს სახელმწიფოსა და საზოგადოების მართვის ხელოვნებას. ეხლა კი გაიხედეთ გარეთ ან უყურეთ ტელევიზორს და ნახავთ რა ხელოვნებით მართავენ. შესაბამისად თუ არ არის უნდა შეიქმნას. თქვენ, როგორც გაკვირდებით ძირითადად შემოქმედებითად აზროვნებთ. აუცილებლად შეძლებთ შესაბამისი ადგილის დაკავებას, ძალიან უნდა გინდოდეთ, მაგრამ მანამდე ინტელექტი ბოლომდე უნდა აამოქმედოთ. "ამ ქვეყანაზე ყველაფერი ამაზრზენი რაც ხდება - გაუნათლებლობის ბრალია" /ლაო ძი/

chegesto სიკეთეს აქვს საწყისი, საფუძველი _ ეს არის ღმერთი _ სამყაროს (რაც გვესმის და რაც ჩვენი შემეცნების მიღმაა) სამართლიანობის უდიადესი კანონი. ბოროტებას საწყისი არა აქვს. ის, უბრალოდ, სიკეთის უარყოფაა. სიკეთის უარყოფის ერთ-ერთი გამოვლინებაა გულგრილობა. ე.ი. თუ გულგრილი ხარ _ ხარ ბოროტიც. გულგრილობა ჩემი აზრით, ბოროტების კვინტესენციაა და შესაბამისად, მის არსზე სრული წარმოდგენის შესაქმნელად დროსა და ენერგიას არ დავინანებ.

chegesto ჩემი აზრით, ნიცშე არსებული ზნეობრიობით უკმაყოფილო და იქნებ, ამით უფრო ამაღლებული, თავისუფალი ზნეობის მქადაგებლია. მის შრომებში ამოკითხული ფრაზები: ”ღმერთი მოკვდა”, ”ნუ იქმ სიკეთეს, რადგან სიკეთე დასასრულის დასაწყისია” და სხვა, მრავალთათვის მხოლოდ გაუგებარი კი არა, აღმაშფოთებელია. თუმცა, რა გასაკვირია, თუ კონტექსტიდან ამოჭრით, მისი შემოქმედების სიღრმისეულად აღქმის გარეშე, ამ აღშფოთებას ბევრი დაეთანხმება. შევეცადოთ, მისი აზროვნების სიღრმეს ჰერმენევტიკულად ჩავწვდეთ, შევიდეთ მისი აზროვნების სამზარეულოში და მივხვდებით, რომ იგი უპირველესად იდეალისტი და შესაბამისად, რელიგიური სულის მქონეა. ყველაფერს, რაც მან შექმნა, დაკარგულ ღვთაებაზე წუხილი წითელ ხაზად მიჰყვება. ამიტომ, გავეცნოთ მის ნაშრომს _ ”მხიარული მეცნიერება”. აი, ამონარიდი ამ წიგნიდან: “ნუთუ არაფერი გესმით? _ ყვირის გიჟი _ რა, აღარ ხმაურობენ მესაფლავენი, რომლებიც ღმერთს მარხავენ? თქვენ რა, არ გცემთ გახრწნილი ღვთაების სუნი? _ ღმერთები იხრწნებიან! ღმერთი მოკვდა! რჩება მკვდარი! და მოვკალით ის ჩვენ, მკვლელებმა, მკვლელთა შორის! სად ვიპოვით ხსნას? რით დავიმშვიდებთ თავს? ყველაზე წმინდა და მძლავრი, რაც იყო აქამდე სამყაროში, ჩვენი დანით იწრიტება სისხლისაგან”. დიახ, ნუ ეძებთ ღმერთს ნურც ცაში, ნურც მიწიერ სამოთხეში, ის საკუთარ თავში ეძებეთ. ჩვენ ვეძებთ ღმერთს საკუთარ თავში და თუ ვპოულობთ, მას ჩვენი უზნეობით, გაუნათლებლობით ვკლავთ. აი, ამას გვეუბნება ნიცშე. ნიცშე აბსოლუტური სიკეთის ტანჯული მაძიებელია. მისი ფილოსოფია დამყაყებული ისტორიული მიწიერი ზნეობის, ფსევდოალტრუისტული მორალის, საზოგადოებრივი უტილიტარიზმისა და ჰედონიზმის მიმართ, სუვერენული ”მე”-ს სახელით მკაცრად დაფიქსირებული პროტესტია. ”უკანასკნელი ადამიანი” მისთვის ის ადამიანია, რომელმაც მოიგონა ბედნიერება და თავის ისტორიულ მორალში დაავიწყდა ”მე”. თანამედროვე მორალი მისთვის მხდალი ნახირის მორალია, პოლიციური მორალი, რადგან მის საფუძველში ინდივიდში არსებული ქონდრისკაცული ”ეგოს” უარყოფა არ დევს. იგი ვერ იტანს იმ ეთიკურ თეორიებს, სადაც ზნეობრივ სანქციებს საკუთარი “მე”-ს გარდა ყველგან ეძებენ, ანუ ზოგადად _ საზოგადოებრივ აზრში, საზოგადოებრივ კმაყოფილებაში, გარემოსთან შემგუებლობაში. ნიცშე უფრო მართალი და ღრმა ზნეობრივი ნორმის ჩამოსაყალიბებლად წმენდს და ამზადებს ნიადაგს. ეს ის ნორმაა, რაც “უკანასკნელმა ადამიანმა” დაივიწყა, როცა ის წვრილმანს გამოეკიდა. “მათ უკვირთ _ ამბობს ზარატუსტრა, რომ მე არც კი ვფიქრობ მათს ჟინსა და სიმდაბლეზე. ამიტომ, ჭეშმარიტად გეუბნებით, რომ მე არ ვაპირებ დაგიცვათ ჯიბის ქურდებისაგან”. “მე მივდივარ მათ შორის და მიკვირს, ისინი წვრილმანდებიან და წვრილმანდებიან და იქამდე ისინი ბედნიერებასა და სიკეთის შესახებ მათმა მეცნიერებამ მიიყვანა”. “სიკეთედ ისინი მიიჩნევენ იმას, რაც ქმნის შეჩვეულს და წყნარს. მათ უკვე მოახერხეს ასეთი გზით მგელი ძაღლად და თვით ადამიანი, შინაურ ცხოველთა შორის საუკეთესოდ გადაექციათ”. “ამიტომ მორბიან თქვენთან და სიკეთის ქმნას ცდილობენ. ეს კი სიმხდალეა, თუმცა, მას სიკეთის მქმნელი ჰქვია”. “და მე ვყვირი ყველა მიმართულებით: პატარა ადამიანებო, თქვენ წვრილმანდებით და წვრილმანდებით, სიკეთის მიღების მოყვარულნო თქვენ ნამცეცებად იქცევით!”, “ძალიან გულჩვილია, დამთმობია თქვენი სამეფო”. “რათა ხე დიდ ხედ გაიზარდოს, მას სჭირდება მკვრივ კლდეს მძლავრი ფესვები შემოაჭდოს.” ეს მოხდება მაშინ, როცა ”მე” პოლიციურ-ჰიგიენური მორალისაგან გათავისუფლდება. რას კრძალავს დღევანდელი ზნეობა, რას უარყოფს ის? ის უარყოფს ”ეგოს” ყოველგვარ შეზღუდვას. ის კრძალავს მისი უფლებების უპატივისცემულობას, ანუ _ ნუ შეზღუდავ პიროვნებას იმ შემთხვევაშიც კი, თუ მასში მკვეთრად გამოსახულ უზნეობას ხედავ. დაუკვირდით, როგორ ელაქუცებიან ჩვენში ”ძლიერთა ამაქვეყნისათა” იმ დროს, როცა მათში არსებული უზნეობის არდანახვა, უბრალოდ, შეუძლებელია. ”მორალისტები” ნიცშეს მხოლოდ იმიტომ ვერ იტანენ, რომ ყველაფერი, რასაც ნიცშე ამბობს, თავის თავში უკიდურესად ღრმა, ფსიქოლოგიურ და ეთიკურ სიმართლეს მოიცავს. არსებული მორალი ურთიერთსაწინააღმდეგოს _ მონასა და ბატონს, სუსტსა და ძლიერს შორის არსებულ ბარიერს ვერ გადალახავს. მართლაც, სამარცხვინოა, რომ ადამიანმა მორალი მონების აჯანყებაზე ააგოს. “ვაი თქვენ, მოყვარულთ _ ამბობს ზარატრუსტრა _ რომელთაც არ იცით უფრო მაღალი, ვიდრე მათი თანაგრძნობაა.” და მართლაც, თუ ადამიანს მხოლოდ შეცოდებით და თანაგრძნობით ექცევით და არ გინდათ მასში თქვენი თანასწორი დაინახოთ, მას სუსტ და საცოდავ მონად აღიქვამთ. ეს იმას ნიშნავს, რომ თვით თქვენ ხართ მისი თანაგრძნობისა და სისუსტის მონა. მხოლოდ მონებს შეუძლიათ ჩაიდინონ ასეთი სიკეთე _ გახსნან უფასო სასადილოები და ამით ადამიანს ყველაზე ამაზრზენი შეურაცხყოფა მიაყენონ, რაც შეიძლება ამ ცოდვილ მიწაზე მოიფიქრო. ესაა არსებული მორალი. ამ მორალიდან გამომდინარე, სიკეთე, მართლაც, დასასრულის დასაწყისია. ამიტომ გვეუბნება ნიცშე: ”ნუ იქმ სიკეთეს, რადგან სიკეთე დასასრულის დასაწყისია”. ნეობრივი კანონი, უპირველეს ყოვლისა მოითხოვს, რომ ადამიანი არასდროს იყოს მონა, თუნდაც სხვისი სისუსტის და თანაგრძნობის, შეცოდების მონა. ადამიანური “მე” თავს არ უნდა ხრიდეს არაფრის წინაშე, გარდა საკუთარი იდეალისა, საკუთარი ღმერთისა. ადამიანის ”მე” დგას უფრო მაღლა, ვიდრე სხვისი სიმართლე, საზოგადოების სიმართლე, ის ყოფიერებაზე მაღლა დგას, რადგან ერთადერთი მოსამართლე, რომელიც მასზე მაღლაა, არის ის ზნეობრივი კანონი, რომელიც ქმნის ”მე”-ს ჭეშმარიტ არსს, რომელსაც ცნობს თავისუფალი “მე”. განა ეს არ განახორციელა დავითმა? განა ამას არ გვასწავლის ვაჟა? ადამიანს არა მარტო აქვს უფლება, არამედ, ვალდებულიცაა ჯერ პიროვნება გახდეს და შემდეგ ზეადამიანი, რადგან ზეადამიანი არის გზა ადამიანიდან, პიროვნებიდან ღმერთისაკენ. ნიცშესათვის ადამიანი არის ის, რაც უნდა ამაღლდეს.

chegesto დამიანი თავისი ბუნებით პოლიტიკური არსებაა, რომელიც თავის თავს სრულყოფილად მხოლოდ სახელმწიფოში ამჟღავნებს. არისტოტელე მოქალაქედ მას მიიჩნევს, ვისაც საკანონმდებლო და სასამართლო ხელისუფლებაში მონაწილეობის მიღება შეუძლია. სახელმწიფო მოქალაქეთა ერთობლივი არსებობისათვის საკმარისი თვითშემკრავი ფენომენია. ასეთ პოლიტიკურ საზოგადოებას ხალხისათვის სიკეთე, ანუ მშვიდობა მოაქვს და შრომის შემდეგ დასვენება. აქ ნათლად ჩანს აზრი: სახელმწიფო _ ადამიანისათვის და არა ადამიანი _ სახელმწიფოსათვის. ნუ გეშინიათ მკვლელების, რადგან მათ, უკიდურეს შემთხვევაში, მხოლოდ მოკვლა შეუძლიათ. ნუ გეშინიათ მეგობრების, რადგან, უკიდურეს შემთხვევაში, მათ მხოლოდ ღალატი შეუძლიათ. გეშინოდეთ გულგრილი ადამიანების, რადგან მათი ჩუმი თანხმობით ხდება ყველა ამაზრზენი დანაშაული დედამიწაზე!” ამიტომ შევთანხმდეთ _ გულგრილობა ბოროტებაზე უფრო საშინელია.

chegesto კმაყოფილება შეიძლება იყოს უზნეო, ბედნიერება _ სასირცხვილო.

wanderer ნუ ვეძებთ ღვთის სამეფოს ნურც ცაში, ნურც მიწიერ სამოთხეში, ის თითოეული ჩვენგანის არსშია. საკმარისია ადამიანმა ამ უდიადესი ენერგიის, უმაღლესი კანონზომიერების, ჭეშმარიტების ძიება საკუთარი “მე”-ს გარეთ დაიწყოს და ის უკვე ფეხით თელავს იმას, რასაც ეძებს.

ჭანო ჭანო გავიგეეეეე, რომ არ ხარ მართლმადიდებელიიიიიი!!! რატომ ხარ ასეთი გაბრაზებული ყველაზე. რა დაგიშავეთ დანარჩენებმა? რას იზამ ყველას აქვს თავისი ნაკლი. ფილმი მახსენდება მგონი "მეხუთე ელემენტი"ა ნაყურები გაქვს. ეპიზოდია ასეთი, როდესაც დედამიწის გადარჩენისათვის დგას ადამიანთა ჯგუფი და ლოცულობენ, ამ დროს გადის ტიპი და მას ეუბნებიან მოდი და ჩვენთან ილოცეო. პასუხი: მე თქვენი სარწმუნოების არ ვარო, მლოცველები კი ეუბნებიან: არაუშავს უნაკლო არავინაა. ასე რომ გადავიდეთ არსებით საკითხების განხილვაზე. ვენი დროის უბედურება ის არის, რომ თანამედროვე მეცნიერული დასკვნების აღქმა, შესაბამისად ფიქრი და მოქმედება აღარ შეგვიძლია. და თუ ჩვენს საზოგადოებაში მოაზროვნე ადამიანები ჯერ კიდევ შემორჩნენ, მაშინ ვალდებულნი ვართ, ერთმანეთი მოვძებნოთ და გავაძლიეროთ, რადგან ”არავინ ანთებს სანთელს, რომ ჭურჭელი დაახუროს ან საწოლქვეშ დადოს: არამედ სასანთლეზე დადებს, რათა შემომსვლელებმა იხილონ ნათელი” (ლუკა 8. 16.). “მოაზროვნე ადამიანების მცირე ჯგუფებად ჩაკეტვა, იზოლაცია ასუსტებს ერის ფილოსოფიურ სულს და ხალხი სულიერ სიღატაკემდე მიჰყავს” (ალბერტ აინშტაინი).

chegesto მგონი ძალიან საინტერესო იქნება ფ. ნიცშეს შემოქმედების განხილვა. ის ხომ კაცობრიობის ისტორიაში ერთ-ერთი ყველაზე უკმაყოფილო ადამიანი იყო. გთხოვ გახსნა თემა, მე მხარს დაგიჭერ. ბევრ რაციონალურ და საინტერესო დასკვნებს მივიღებთ. რაც შეეხება ჰეგელს (ჩემპიონია!), მისი მთელი შემოქმედება რომ წაიკითხო, იგივე დასკვნამდე მიხვალ რაც მე. შევეცადე მისი გააზრების მოკლედ გადმოცემა და მგონი საკმარისზე მეტია.

Lo Janko ძველ საბერძნეთში, ათენში (ჩვ. წ.ა. 640-559წ.წ) ცხოვრობდა პოეტი, სოციალური რეფორმატორი, პოლიტიკური მოღვაწე, მხედართმთავარი, სალამინთან ბრძოლის გმირი, შვიდ აღიარებულ უდიადეს ბრძენთა შორის ერთ-ერთი _სახელად სოლონი. ახალი მმართველობის სისტემის დაბადება ყოველთვის დაკავშირებულია სიძნელეებთან: ზოგი პრეტენზიას აცხადებს მმართველობაზე, ზოგი მდიდრდება, ზოგიც ღარიბდება და ა.შ სოლონამდე ანტიკურ საბერძნეთშიც შეიქმნა ასეთი ვითარება, სამართალი არ არსებობდა. არა, კანონები კი არსებობდა, მაგრამ დრაგონის (ან დრაკონის), ადამიანის მოკვლისათვის სიკვდილით დასჯა, ხახვის მოპარვისათვის სიკვდილით დასჯა. მოკლედ ყველა დანაშაულისათვის სიკვდილით დასჯა. ახალგაზრდობაში სოლონს შესთავაზეს ჩაეტარებინა რეფორმები და შედეგად მისმა რეფორმებმა დაუდო საფუძველი ათენის ანტიკურ დემოკრატიას. ყველაფერი ეს რომ ამუშავებულიყო შემოიღო კანონი, რომელიც ძალიან აფართოებდა სახალხო კრების უფლებამოსილებას, მან შექმნა ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო, ოთხასთა საბჭო ანუ ბულე და მისცა მას დიდი უფლებამოსილება. ყველა ზემოაღნიშნული ორგანო იყო არჩევითი და ექვემდებარებოდა მუდმივ როტაციას. სოლონმა მიაღწია მიეღოთ კანონი, რომელსაც ერქვა ატემია, რაც ნიშნავდა “ღირსების აყრას”. მოქალაქე, რომელიც არ მონაწილებდა პოლიტიკურ ცხოვრებაში, ექვემდებარებოდა ათემიას (სამოქალაქო უფლებების წართმევა). თუ ვინმე შეუქმნიდა საფრთხეს დემოკრატიას ეჭვის დონეზეც კი, მათ მიმართ სოლონმა შემოიღო ოსტრაკიზმი (ოსტრაკონი – სპეციალური თიხის ფილა, სადაც იწერებიდა იმ მოქალაქის გვარი, რომელიც საფრთხეს უქმნიდა დემოკრატიას). საინტერესოა, რომ არქეოლოგებმა აღმოაჩინეს თიხის ფილა (ოსტრაკონი), სადაც ნახევრადგანათლებული ადამიანის ხელით იყო ამოფხაჭნილი “ფემისტოკლე” და ფემისტოკლეს თავისი ქვეყნის უდიადესი პატრიოტს, სალამინთან ბრძოლისა და სპარსეთ-საბერძნების ომის გმირს, არქონტს და სტრატეგს, ამ კანონის საფუძველძე გაძევებული იქნა ათენიდან, ღალატისათვის მიესაჯა სიკვდილით დასჯა. სოლონს შეეძლო აეღო სრული ძალაუფლება ხელში – მას შესთავაზეს ერთპიროვნული მმართველობაც, მაგრამ, როგორც წერს არისტოტელე “მას უნდოდა სამშობლოს გადარჩენა და კარგი კანონების შემოღება”.

b]Lo Janko[/b] ბოლო 20 წელია რაც საქართველოში გვესმის არჩევნებით (ან არჩევნების გარეშე) მოსული ხელისუფლების შეპირება და მცდელობა უკეთესი საქართველოს მშენებლობისა. მიუხედავად ყველა მცდელობისა დღემდე პროგრესი არ ჩანს, არ იქმნება ქვეყნის განვითარებისათვის საჭირო სიმძლავრე. რაში მდგომარეობს პრობლემა, რომელიც ხელს გვიშლის განვითარებაში? პასუხი ალბათ უნდა ვეძებოთ სოციუმის ურთულეს კანონზომიერებაში. გენიალურმა ალბერტ ეინშტეინმა კაცობრიობას უანდერძა – “არცერთი პრობლემა არ შეიძლება გადაწყდეს აზროვნების იმ დონეზე, რა დონეზეც ის შეიქმნა” ანუ პრობლემის გადასაწყვეტად აუცილებელია აზროვნების უფრო მაღალ საფეხურზე გადასვლა და აზროვნების იმ დონიდან მისი გადაჭრა. არც თუ ისე დიდი ხნის წინ ჩატარდა არჩევნები, რომელმაც მოსახლეობის გარკვეულ ნაწილში გამოიწვია უკმაყოფილება და დაბადა ბევრი კითხავა. მომავალში ჩატარდება ახალი არჩევნები, გაამართლებს თუ არა ის ჩვენ მოლოდინს? დემოკრატიული არჩევნები ყოველთვის გვაძლევს სასურველ შედეგს? საკითხის მნიშვნელობიდან გამომდინარე, განვიხილოთ საზოგადოებისათვის ნაკლებად ცნობილი (შესაძლებელია შეგნებულადაც დახურული თემა) დემოკრატიული კენჭისყრის მექანიზმი, და რა დასკვნამდე მივყავართ მათემატიკურ ლოგიკას და ფილოსოფიურ გააზრებას რეალური დემოკრატიის დამკვიდრებისათვის. XVIII საუკუნეში საფრანგეთში ცხოვრობდა მოაზროვნე ფილოსოფოსი-განმანათლებელი, მათემატიკოსი, საფრანგეთის მეცნიერებათა აკადემიის მუდმივი მდივანი და პოლიტიკური მოღვაწე (საკანონმდებლო კრების დეპუტატი 1791წ, საფრანგეთის ლიბერალური კონსტიტუციის ავტორი) მარი-ჟან ანტუან ნიკოლა კარიტა მარკიზ დე კონდორსე (1743-1794წ.წ.). ერთხელ აკადემია წყვეტდა ერთ ბანალურ საკითხს: სად ჩაეტარებინათ მორიგი სხდომა. ჯერ აკადემიკოსებმა უყარეს კენჭი, რომ სხდომის ჩატარება უკეთესია ვერსალში ვიდრე პარიზში, შემდეგ – უკეთესია ფონტებლოში, ვიდრე ვერსალში და ბოლოს გადაწყდა რომ ჯობია ჩატარდეს პარიზში ვიდრე ფონტებლოში. ამ შემთხვევამ დაუდო საწყისი კოლექტიური გადაწყვეტილების კანონების შესწავლას, რამაც კონდორსე მიიყვანა საინტერესო დასკვნამდე: რიგ შემთხვევაში შეუძლებელია რაიმე შეთანხმებული გადაწყვეტილების მიღება და შესაძლებელია ისეთი გადაწყვეტილების მიღებაც, რომელსაც მხარს არ უჭერს კენჭისყრაში მონაწილე არცერთი პირი. 1785 წელს კონდორსემ გამოაქვეყნა ნაშრომი, რომელიც მიეძღვნა დეპუტატების არჩევისას კოლექტიური გადაწყვეტილების მიღების პრობლემებს. დღეისათვის ნაშრომი ცნობილია როგორც კონდორსეს პარადოქსი და პრინციპი. მარტივად რომ ვთქვათ კონდორსეს პარადოქსი გამოიყურება შემდეგნაირად, დაუშვათ კომიტეტი, რომელიც შედგება პავლე, პეტრესა და ივანესაგან უნდა უპირატესობის მიხედვით განალაგონ სამი კანდიდატი A,B,ჩ. პავლე განალაგებს შემდეგნაირად A,B,ჩ პეტრე – BB,ჩ,A, ივანე კი ჩ,A,B. ხმების დათვლას მივყავართ ციკლამდე: A უგებს B, B უგებს ჩ კი უგებს A – ყველა უგებს ორ ხმას ერთს. კონდორსეს პრინციპის შესაბამისად, რათა გაირკვას უმრავლესობის ჭეშმარიტი ნება აუცილებელია, ყველა ამომრჩეველმა ყველა კანდიდატს ჩაუტაროს რანჟირება (გერმ. ღანგიеრუნგ – განაწილება როგითობის მიხედვით) რიგითი უპირატესობის მიხედვით. ჯერ კიდევ კონდორსემდე მისი მეგობარი მათემატიკოსი ჟან-შარლ ბორდა ცდილობდა ეპოვა კენჭისყრის საუკეთესო წესები და მივიდა იმ დასკვნამდე, რომ შესაძლებელია მრავალი წესის გამოყენება, მაგრამ მათი შედეგი შესაძლებელია იყოს საპირისპირო, გამარჯვებული ერთი წესის გამოყენებით შესაძლებელია აღმოჩნდეს ბოლო სხვა წესის გამოყენებით. კენეტ ჯოზეფ ეროუ (Kენნეტჰ ჟოსეპჰ Aრროწ ლაბ. 1921წ. ნიუ-იორკი) ამერიკელი ეკონომისტი, 1972 წლის ნობელის პრემიის ლაურეატი ეკონომიკაში (წონასწორობისა და კეთილდღეობის საერთო თეორია), კოლუმბიის უნივერსიტეტის ფილოსოფიის დოქტორი, მუშაობდა ჩიკაგოს, სტენფორდის და ჰარვარდის უნივერსიტეტებში. საერთაშორისო ეკონომიკური ასოციაციის პრეზიდენტი (1983-86), ამერიკის ეკონომიკური ასოციაციის პრეზიდენტი 1973წ., დაჯილდოვებულია ჯონ ბეიტს კლარკის მედლით 1957წ., ჯონ კომონსის პრემიის ლაურეატი 1973წ. ძირითადი ნამუშევრები: “საზოგადოებრივა არჩევანი და ინდივიდუალური უპირატესობანი”; “ნარკვევები წრფივ და არაწრფივ პროგრამირებაში”; “ეკონომიკის არსის შემეცნება პრაქტიკის მეშვეობით”. ეროუს წონასწორობისა და კეთილდღეობის საერთო თეორია ჩვენ სამყაროში შევიდა, როგორც სენსაციური აღმოჩენა და წერტილი დაუსვა ოცნებებს იდეალური დემოკრატიის შესახებ. მას გამოყოფილი აქვს ხუთი მკაცრი აუცილებელი პირობა რაციონალური დემოკრატიული არჩევნებისათვის, როგორც ამომრჩეველთა ნების გამოვლენის მექანიზმი. 1. ყველა მოქალაქეს არ ანიჭება მოქალაქეობა; 2. ყველა მოქალაქეს არ აქვს უფლება მიიღო კენჭისყრაში მონაწილეობის უფლება; 3. ყველა მოქალაქეს, რომელსაც აქვს ხმის მიცემის უფლება არ აქვს ულება იყაროს კენჭი; 4. ერთი და იგივე კრიტერიების მნიშვნელობა სხვადასხვა ადამიანებში ყოველთვის იქნება სხვადასხვა, ისევე როგორც გათვითცნობიერება ამ კრიტერიებისადმი კანდიდატების შევაბამისობის თაობაზე. აქედან გამომდინარეობს ამომრჩეველთა უთანასწორო კომპეტენტურობა მათი ხმათა “წონის” ტოლობის დროს; 5. დემოკრატიული პრინციპები უნდა გავრცელდეს საზოგადოებრივი ურთიერთობების მხოლოდ მცირე ნაწილზე და მხოლოდ გარკვეული დროით განსაკუთრებულ შემთხვევებში.. დანარჩენში უპირატესობა უნდა მიენიჭოს დიქტატურას, აშკარას ან ირიბს. რეალური დემოკრატია ითვალისწინებს არა მარტო თანაბარ უფლებებს, არამედ არათანაბარ საშუალებას საზოგადოებრივი ცხოვრების დიდ ნაწილში. ყველაზე მართებულ საარჩევნო სისტემას ყველაზე დემოკრატიულ საზოგადოებაშიც ძალუძს მიიყვანოს მარტო იმ სიტუაციამდე, სადაც ამომრჩეველთა არჩევანი თანასწორად არის გადაწილებული, ასეთი მდგომარეობის შექმნა შეუძლებელია დემოკრატიული ხერხებით, ხოლო დიქტატორული საშუალებების გამოყენება დაუშვებელია. ანუ ეროუ მათემატიკურად ამტკიცებს, რომ რეალური დემოკრატია არ შეიძლება იყოს სრული. შეუძლებელია ვიპოვოთ მეთოდი, რომელიც აკმაყოფილებს ეროუს ყველა აქსიომას და არ იყოს დიქტატორული. კ. ეროუმ მათემატიკური მეთოდით დაადგინა რომ: 1. არჩევანი უნდა იქნეს განსაზღვრული იმავე სისტემაში, სადაც ის არის ფორმულირებული (ჰომოგენურობის აქსიომა), ანუ თუ ჩვენ ვირჩევთ პრეზიდენტს, უნდა ავირჩიოთ ის რომელიც ჩვენი აზრით უკეთ მართავს ქვეყანას და არა ის, რომელიც უკეთ გამოიყურება ან უფრო გონებამახვილია სხვაზე. 2. არჩევანი უნდა იყოს დამოკიდებული ამომრჩეველთა ინდივიდუალურ სურვილზე თუ ვის ანიჭებს უპირატესობას, გარდა ამისა უნდა იყოს უნივერსალური, ანუ გასცეს პასუხი საზოგადოების წევრების ნებისმიერი არჩევანის შემთხვევაში (უნივერსალურობის აქსიომა), ეს გულისხმობს, რომ თუ ამომრჩეველთა ნაწილის სიმპათიები იცვლება, საზოგადოებრივმა არჩევანმა უნდა გაითვალისწინოს ცვლილებები და გვეხმარება თავიდან ავიცილოთ ჩაკეტილი ციკლები. 3. თუ კენჭისყრის დროს ყველა მიეცა პეტრეს არჩეული უნდა იყოს პეტრე და არა პავლეს (ერთხმიანობის აქსიომა), რომელსაც ხმა არავინ მისცა. და ბოლოს, არჩევანი არ უნდა იყოს დამოკიდებული იმ ალტერნატივებისაგან, რომლებიც არ მონაწილეობენ არჩევნებში, ანუ თუ ამომრჩევლებმა უნდა მიანიჭონ უპირატესობა არჩევნებში მონაწილე ალტერნატივებს და არა ზეწოლის ქვეშ (დამოუკიდებლობის აქსიომა), ეს გულისხმობს, რომ თუ საჭიროა გაკეთდეს არჩევანი პეტრესა და პავლეს შორის კენჭისყრაში მონაწილე ხელმძღვანელობს იმით თუ რომელ კანდიდატს ანიჭებს უპირატესობას და არა იმით, რომ ხმას მისცემდა ივანეს თუ ის იქნებოდა ერთერთი ალტერნატივა. თუ გავერკვევით საფუძვლიანად, ეროუს აქსიომები თავისთავად არის დიქტატორული კენჭისყრის მეთოდები შეზღუდვები, როგორც კანდიდატთა რიცხოვნობაზე, ასევე მათი კვალიფიკაციაზე დიქტატორულია. დემოკრატიული პრინციპებით არჩეული პარლამენტი, სრულიად დიქტატორულად ამკვიდრებს კანონებს და არც ეკითხება ამომრჩევლების ნებას. თავის არსში ეს ნიშნავს, რომ აუცილებელია დემოკრატიის მცნების არსის გადახედვა. ცნობილია, რომ მიზანშეწონილია სამუდამო მოსამართლეების ინსტიტუტეს არსებობა სრულიად დიქტატორული უფლებამოსილებით, იმ გააზრებით, რომ პოლიტიკურმა კონიუნქტურამ ვერ მოახდინოს გავლენა მათ პროფესიონალიზმზე. მაგრამ სხვა სახელმწიფო მოხელეებმა არ უნდა გამოავლინონ თავისი პროფესიონალიზმი დამოუკიდებლად? ჩნდება შეკითხვა, სინამდვილეში არჩევითი დემოკრატია არის ხალხის ხელისუფლება? სავსებით ცხადია, რომ ხელისუფლება ეკუთვნის მას, ვისაც ეკუთვნის, ხოლო პირველობისათვის პრეტენდენტები კამათის დროს კი ხალხს იყენებენ როგორც ერთ-ერთს არგუმენტებიდან. არ ჩავღრმავდეთ პოლიტიკაში, თუმცა თავისთავად საკითხი – სრული პოლიტიკაა. თუ განვიხილავთ ამ პრობლემის არსს, ვნახავთ, რომ სინამდვილეში ეროუს თეორემა არის “ბურედანის ვირი”ს (“ბურედანის ვირი” ფილოსოფიური პარადოქსი ცნობილია არისტოტელეს შრომებიდან, სადაც დასმულია საკითხი, თუ როგორ შესწევს უნარი ვირს, ორი ერთნაირი შეთავაზებული თივის ზვინისაგან გააკეთოს რაციონალური არჩევანი) გაფართოებული და გართულებული ვარიანტი, რომელსაც აბსტრაქტულ ფორმაში არ აქვს პასუხი და ისე არის ფორმულირებული, რომ არ ჰქონდეს პასუხი თუ A=B მაშინ B=A. ისტორიულად დედამიწის მოსახლეობის ხალხები, რომლებიც შორს იყვნენ მათემატიკის ნიუანსებიდან, მარტივად პოულობდნენ გამოსავალს ჩიხური მდგომარეობიდან, მოყავდათ დიქტატორები, რომლებიც თავისი ხელისუფლებით ასრულებდნენ ცხოვრების მოთხოვნებს. ჩნდება კითხვა, ვინ და როგორ მოვიყვანოთ დიქტატორი ხელისუფლებაში? გადაწყვეტილების მიღების სპეციალისტები (არსებობენ ასეთი სპეციალისტები) გვეძლევენ რეკომენდაციას – დიქტატორი უნდა იქნეს არჩეული დემოკრატიული მეთოდებით. სინამდვილეში დიქტატურა თავისთავად არ არის არჩევანის პრობლემის გადაწყვეტა. პრობლემა არც კენჭისყრაშია, როგორც ასეთში, არამედ გარკვეულ კრიტერიებს დაქვემდებარებულ ალტერნატივებს შორის არჩევანშია. დემოკრატიული არჩევნები შეიძლება ითქვას არის რომელიღაც პროექტის ხელმძღვანელის პოსტზე საუკეთესო კანდიდატის არჩევნები. ამავე დროს არსებობს ამ კანდიდატებს შორის სხვაობა ამ პროექტის ხელმძღვანელობის შესაძლებლობის თაობაზე. ჩნდება შეკითხვა, შეუძლიათ თუ არა, მათ ვინც ერკვევა საკითხში უარესად, აირჩიონ ის ვინც ერკვევა უკეთ? და თუ არ იციან საერთოდ რატომ არის საჭირო არჩევანი? თუ მოქალაქეები განსხვავდებიან ჭეშმარიტი კრიტერიუმების შეფასების უნარით, მაშინ უნდა განსხვავდებოდეს მათი ხმის წონაც. დემოკრატიულ ქვეყნებში მოქალაქეთა გარკვეული ნაწილისათვის არსებობს შეზღუდვები არჩევნებში მინაწილეობაზე. მაგალითად, ბავშვები: თურმე ისინი არ ყოფილან კომპეტენტურები დიდებთან შედარებით (ვითომ როგორ, დიდების ნაწილი უფრო კომპეტენტურია ბავშვებზე?). და ეს ზღვარი გაყვანილია სავსებით დიქტატორულად. დღეისათვის მთავარი ხმების დათვლის სისწორეში არ მდგომარეობს. პოლიტიკაში, როგორც ბიზნესში ყველაფერს წყვეტს სამი ფაქტორი: ლიდერის ენერგია, იდეა და ორგანიზაცია. სპეციალისტებმა კარგად იციან, უკეთესია პრობლემის გაჩენის მიზეზის აღმოფხვრა, ვიდრე ებრძოლო პრობლემის შედეგს, როგორც ამას გვთავაზობს ეროუ. მარტივად რომ ვთქვათ, კიდევ არჩევნებამდე უნდა გამოვრიცხოთ პატური სიტუაციები. ასეთი მიდგომა გამოიყენება პრაქტიკაში პარლამენტში არაპროპორციული წარმომადგენლობის სახით, როდესაც პარტიამ რომელმაც მიიღო ხმათა უმრავლესობა, იღებს ადგილების აბსოლუტურ უმრავლესობას. არის სხვა ვარიანტიც, მაგ. ფიზიკური მოცილება, შანტაჟი, მოსყიდვა, ზეწოლა, მაგრამ ამ პირობებშიც არ არის შესაძლებელი გამოსვლა პატური სიტუაციიდან.

chegesto ჩვენ ვცადეთ ერის გაერთიანება და ერთმანეთი დავწყვიტეთ, დედაქალაქი დავანგრიეთ; ვცადეთ ეკონომიკური მდგომარეობის ამაღლება და სასაფლაოების ძარცვამდე, ჩვენი კლასიკოსების ბრინჯაოს ბიუსტების ჯართად ჩაბარებამდე დავედით; ვცადეთ არმიის შექმნა, ისინი უკვე სამშობლოს კი არა, თავის თავს ვეღარ იცავენ საკუთარი “მე”-სგან; ვცადეთ პოლიციის შექმნა და რა სისტემა მივიღეთ; ვცადეთ პარლამენტის შექმნა და მივიღეთ ის, რასაც ადამიანი სახელსაც ვერ მოუძებნის; ვცადეთ ადმინისტრაციული აპარატის ჩამოყალიბება და მონსტრი მივიღეთ; ვცადეთ ევროპული და არაევროპული სახელმწიფოების გაცნობა და ეს ქვეყნები კრიმინალითა და იაფფასიანი სექსუალური ხორცით გავავსეთ; ვცადეთ ზნეობის ამაღლება და ქუჩა უწლოვანი მეძავებით აივსო; ყველაფერი ვცადეთ! ხომ არ გვეცადა ერთიც _ აზროვნება, დრომ დაგვარწმუნა, რომ თავისთავად არაფერი შეიცვლება, თუ ჩვენ თვითონ არ შევიცვალეთ. ამ ცვლილებას ღრმა გააზრება სჭირდება, რადგან, ერთი მხრივ, დასადგენია _ რაა ჩვენში შესაცვლელი, მეორე მხრივ _ როგორ და საიდან დავიწყოთ ეს ცვლილება. ჩვენი დროის უბედურება ის არის, რომ თანამედროვე მეცნიერული დასკვნების აღქმა, შესაბამისად ფიქრი და მოქმედება აღარ შეგვიძლია. და თუ ჩვენს საზოგადოებაში მოაზროვნე ადამიანები ჯერ კიდევ შემორჩნენ, მაშინ ვალდებულნი ვართ, ერთმანეთი მოვძებნოთ და გავაძლიეროთ, რადგან ”არავინ ანთებს სანთელს, რომ ჭურჭელი დაახუროს ან საწოლქვეშ დადოს: არამედ სასანთლეზე დადებს, რათა შემომსვლელებმა იხილონ ნათელი” (ლუკა 8. 16.). “მოაზროვნე ადამიანების მცირე ჯგუფებად ჩაკეტვა, იზოლაცია ასუსტებს ერის ფილოსოფიურ სულს და ხალხი სულიერ სიღატაკემდე მიჰყავს” (ალბერტ აინშტაინი).

ჩემთვის პოზიცია და ოპოზიცია იგივური მცნებაა. ჩემი ოპოზიცია არის უზნეობა. სოკრატესათვის განათლება და ზნეობა იგივური მცნება იყო. შესაბამისად უმაღლესი განათლების დიპლომი არ იძლევა განათლებას. ვაჟას არ ჰქონდა სკოლა დამთავრებული მაგრამ განათლებულთა შორის განათლებული იყო. არც თომას მანს ჰქონდა მიღებული "განათლება", მაგრამ გერმანული ლიტერატურა და ფილოსოფია ცამდე აიყვანა. ასე, რომ გაიხადეთ უზნეობა ოპოზიციად. მხოლოდ უკმაყოფილო ადამიანს შეუძლია პროგრესულად აზროვნება. კმაყოფილება არაფერს არ ქმნის ის უვარგისია.

chegesto გეთანხმები ჰეგელი მგონი უფრო აქტუალურია ცვენთვის მნიშვნელოვანია გავიაზრით "ობიექტური იდეალიზმი" ეხლა კი ცოტა რამ კანტის შესახებ nuaka იმანუილ კანტი (1724_1804) გენიალური ფილოსოფოსი. ის ცდილობს შემეცნებისათვის ყველაზე რთული ასპექტი _ მეცნიერული და ფილოსოფიური ცოდნის შესაძლებლობანი ახსნას. როგორც აღვნიშნეთ, კანტისთვის არსებობს თავდაპირველი, აპრიორული და აპოსტერიორული ცოდნა (ანუ აპრიორიდან ე.ი. საწყისიდან გამომდინარე). პირველი ცოდნის წყაროა სულის შემეცნებითი შესაძლებლობა. მაგ. სულის შესაძლებლობაა _ გონი, მშვენიერის შესახებ მსჯელობის უნარი, განსჯა. აპოსტერიორულის წყაროა _ ცდა, ემპირია. აპრიორული და აპოსტერიორული ცოდნის კავშირი სუბიექტის წარმოსახვის უნარიანობით მიიღწევა. თვით სუბიექტი აიძულებს აპრიორულ ცოდნას, გავიდეს საზღვრებიდან, გადააბიჯოს მას და ემპირიულ ცოდნასთან გაერთიანდეს. საზღვრებიდან გასულს, მიღმურს ლათინურად ჰქვია ტრანსცენდენტური. შესაბამისად, მეცნიერული ცოდნა თავისთავად არაა ტრანსცენდენტური, თუ ის არ გაერთიანდა ემპირიულ ცოდნასთან. ანუ, იმისათვის, რომ გაერკვე რომელიმე მეცნიერებაში, მაგ. სოციალურ ფილოსოფიაში, აუცილებელია: 1. გამოკვეთო აპრიორული პრინციპები. 2. აკრძალულია მისი ემპირიული მასალისაგან განცალკევება. 3. აპრიორული ძირითადი დებულებები ემპირიულთან გავაერთიანოთ. ტრანსცედენტუალური ანალიტიკა მეცნიერებაა. კანტის ფილოსოფიის სიახლე იმაში მდგომარეობს, რომ მან სუბიექტის შემეცნებითი აქტივობა გამოყო. კანტს ხშირად იდეალიზმს და აგნოსტიციზმს მიაწერენ. ის უარყოფდა იდეალიზმს იმ აზრით, რომ ადამიანის იდეაზე სამყაროს არსებობის დამოკიდებულებას არ აღიარებდა. თუმცა, ის აღიარებდა, რომ ადამიანები სამყაროს იდეების საშუალებით, ე.ი. პრინციპებით და კანონზომიერებით შეიცნობენ. ასევე, ზოგადად არ შეიძლება მას აგნოსტიციზმი დავაბრალოთ. საგნებს, რომლებიც ვერ ეტევიან შემეცნებაში, ის უწოდებს _ საგანს თავისთავში. ე.ი. ეს საგნები ჯერჯერობით შეუცნობადები არიან, თუმცა, პრინციპში, მათი შეცნობა მაინც შეიძლება და ეს, პირველ რიგში, აპრიორული პრინციპებით ხორციელდება. კანტის ფილოსოფიურ სისტემას ხშირად კრიტიკულ იდეალიზმსაც უწოდებენ. ტერმინი “კრიტიკა” ხშირად ფიგურირებს მის შრომებში, მაგ. “წმინდა გონების კრიტიკა”, “მსჯელობის უნარის კრიტიკა”, “პრაქტიკული გონის კრიტიკა”. აქ სიტყვა კრიტიკა ჩვეული აზრით არ უნდა გავიგოთ. ის ამ სიტყვაში გულისხმობს მსჯელობის, გონის შესაძლებლობის ზღვრის ძიებას. გონი, გონივრულობა სამყაროს გრძნობადი მრავალფეროვნების დალაგების, ერთიან ცნებაში მოქცევის ფუნქციას ასრულებს. თუმცა, ადამიანის დამოკიდებულება სამყაროს ფასეულობებთან გონით არ რეალიზდება. ის განსჯის უნარით აღსრულდება. ამჯერად საქმე გვაქვს უკვე არა შემეცნებასთან, არამედ შეფასებასთან. განსჯის უნარი საშუალებას გვაძლევს სამყაროს ხილული, ადამიანთან დაკავშირებული მოვლენები (შემეცნებისა და მორალურ ინტერესს მოკლებული) ერთიანობაში მოიყვანოს. მსჯელობის უნარით ვითარდება ესთეტიკური გემოვნება, მაგრამ მსჯელობის უნარს, თავისი ესთეტიკური ბუნებით საზღვარი აქვს. როგორც განსჯას, ასევე რაიმეს შეფასების უნარს, საბოლოო მიზანი აკლია, რამაც ადამიანის ქმედების მიმართულება უნდა განსაზღვროს. მიზნის შემუშავება გონის პრეროგატივაა. გონივრული ნება _ ეს პრაქტიკული გონია. გონის რელიგია _ ესაა სიკეთის წმინდა რწმენა, საკუთარი მორალური მდგრადობა. ღმერთი _ ესაა აბსოლუტური ზნეობრივი კანონი. პრაქტიკულ გონს ეხსნება აბსოლუტური, საყოველთაო და აუცილებელი ზნეობრივი კანონი _ კატეგორიული იმპერატივი. ღრმად გასააზრებელია მისი”კატეგორიული იმპერატივი”. (ლათ. მბრძანებელი. ე.ი. კატეგორიული მოთხოვნა). კანტისთვის ”კატეგორიული იმპერატივი” არის ის საერთო, აუცილებელი ზნეობრივი კანონი, რომელსაც ნებისმიერი ადამიანი უნდა დაემორჩილოს, მიუხედავად მისი წარმოშობისა, სოციალური მდგომარეობისა და ა.შ. შევეცდებით კატეგორიული იმპერატივი შეძლებისდაგვარად ავხსნათ. ადამიანი არის ზნეობრივი შემეცნების სუბიექტი და ის ძირფესვიანად ყველაფრისაგან განსხვავდება, რაც არსებობს მის გარემომცველ ბუნებაში. ადამიანი ვალდებულია, თავის ქცევაში ზნეობრივი კანონის მოთხოვნებით იხელმძღვანელოს. ეს კანონი აპრიორულია, გარეგან გავლენას არ განიცდის ნებისმიერი სახის ზემოქმედების მიუხედავად და ამიტომ, ის უპირობოდ (კატეგორულად) მისაღებია. აქედან, მისი დასახელება. კანტის “კატეგორიული იმპერატივი” არაა დაკავშირებული კონკრეტულ საგანთან, რეალურ ემპირიულ მოვლენასთან. “კატეგორიული იმპერატივის” აღსრულება შესაძლებელია მაშინ, როცა ინდივიდს შეუძლია თავისუფლად მიჰყვეს “პრაქტიკულ გონს”. “პრაქტიკული გონი” მოიცავს როგორც ეთიკის სფეროს, ასევე სამართლის სფეროს. ”მოიქეცი ისე, რომ შენი ნების მაქსიმას (უმაღლეს პრინციპს) მუდამ ჰქონდეს საყოველთაო კანონმდებლობის ძალა (ადამიანის მორალურობა არსებითად არის მისი ამაღლება ყოველდღიურობიდან ინტელექტუალურ-ზოგადკაცობრიულ სფეროში). ჩვენი საქციელი საყოველთაო კანონმდებლობის ნორმად უნდა გამოდგეს”. კატეგორიული იმპერატივის მიმყოლი ადამიანი, წარმოსახვითი მოყვასის სიყვარულის სახელით, ერიდება იმპერატივის დარღვევის ცდუნებას და ამით ის ჭეშმარიტად თავისუფალი ხდება. დაქვეითებული კატეგორიული იმპერატივის მქონე ადამიანს ეჩვენება, რომ მას მორალი ბოჭავს. კატეგორიული იმპერატივის მიმყოლი ადამიანი მორალური პასუხისმგებლობისაგან თავისუფალი არაა. ის თავისუფალია იმიტომ, რომ ეს მორალის აბსოლუტური ნორმები თვითონ მას, როგორც სუბიექტს ახასიათებს, რადგან ისინი აპრიორულია. (მას აღარ სჭირდება მორალისგან გაქცევა, ის უკვე თვითონ მორალია). რაც შეეხება კანტის პოლიტიკურ-იურიდიულ გააზრებებს, ისინი ძირითადად შემდეგ შრომებშია მოცემული: ”საყოველთაო ისტორიის იდეა, საყოველთაო-სამოქალაქო ჭრილში” (1784), “საყოველთაო მშვიდობისათვის (1795)”, “სამართლის სწავლების მეტაფიზიკური საწყისი” (1797), მისი გააზრების ქვაკუთხედი ბუნებრივი სამართალია. აქედან, მისი პრინციპი _ თითოეული პირი სრულყოფილ ღირსებას, აბსოლუტურ ფასეულობას ფლობს. არ შეიძლება ადამიანი ვიღაცის გეგმის განხორციელების იარაღი იყოს, თუნდაც ეს გეგმა უკეთილშობილეს მიზანს ემსახურებოდეს. კანტს მშვენივრად ესმის, თუ რა რთულია სამართალგააზრების პრობლემა. “კითხვა _ რა არის სამართალი, ისეთივე სირთულეს წარმოადგენს იურისპრუდენციისათვის, როგორც ლოგიკისათვის კითხვა, რა არის ჭეშმარიტება. რა თქმა უნდა, იურისტს შეუძლია გვიპასუხოს, რომ ის ეთანხმება სამართალს, ე.ი. იმას, რასაც მოითხოვს სამართალი მოცემულ დროს და მოცემულ სივრცეში; თუმცა, როცა საკითხი კანონის სამართლიანობას ეხება, როცა მისგან იმ ზოგადი კრიტერიუმების დადგენა მოითხოვება, რითაც შესაძლებელი გახდება სიმართლე არასიმართლისაგან გავარჩიოთ _ იურისტი უძლურია; და ამას ის ვერასდროს შეძლებს, თუ ამ ემპირიულ საწყისს დროებით გვერდზე არ გადადებს და მსჯელობის წყაროს ძებნას მხოლოდ აზრში, გონში არ დაიწყებს”. კანტისთვის გონი არის ადამიანის უნარი (ნებისყოფა), მორალური ქცევის პრინციპები და წესები შექმნას, რომელიც მასში შინაგანი, აპრიორული ნაპერწკლის სახით, ხასიათით არის ჩადებული. გონი სპონტანურად თვით იქმნის საკუთარი გააზრების წესრიგს _ განსაზღვრული იდეების სამყაროს და ამასთან, ცდილობს ამ იდეებთან შეათანხმოს რეალური პირობები და შესაბამისად იმოქმედოს. მისი ყოფის მორალური კანონები მასშივეა. ეს ავტონომიური, შინაგანად დაბადებული თვითშეზღუდვა თავის მაქსიმალურ, უმაღლეს თავისუფლებას და თავის უსიტყვო მნიშვნელობას მოიცავს. ნების ასეთი ავტონომიით ერთნაირად ზღუდავს პიროვნება საკუთარ თავნებობას, ასევე საზოგადოება, როგორც მთელი _ ტოტალურ ბატონობას, რითაც მისი საკუთარი თავისუფლება არ იკარგება. თავისუფლების ატრიბუტი პიროვნების იმანენტურია (ანუ მისი ბუნებიდან გამომდინარე მახასიათებელი, თანდაყოლილი თვისება). ესაა ადამიანის უნარი თვითონ განსაზღვროს მიზანი და მიზნის შესაბამისად მოქმედების ვარიანტებიც თავად შეარჩიოს, რაც ადამიანის თანდაყოლილი თვისებაა. ინდივიდი კანტისთვის არის არსება, რომელსაც პრინციპში, შეუძლია გახდეს “საკუთარი თავის მბრძანებელი” და შესაბამისად, გარედან მზრუნველობას არ საჭიროებს, რათა ესა თუ ის ფასეულობა და ნორმატიული არჩევანი აღასრულოს. პრობლემის არსი იმაში მდგომარეობს, რომ უმრავლესობა ინდივიდუალურ თავისუფლებას მხოლოდ “კატეგორიული იმპერატივის” აღსრულებისათვის არ იყენებს, რის გამოც უმეტეს შემთხვევაში თავისუფლება თავნებობაში გადაიზრდება. აქედან გამომდინარე, კანტი სამართლის განმარტებასთან მიდის _ პირობათა ნაკრები (ერთობლიობა), რომელიც ზღუდავს ერთის თავნებობას მეორეს მიმართ, თავისუფლების ზოგადი, ობიექტური კანონის მეშვეობით, არის სამართალი. შესაბამისად, სამართალი ადამიანთა ქცევის გარეგნულ ფორმას არეგულირებს. მას სუბიექტური მოტივები არ აინტერესებს, აზრთა წყობა _ ეს მორალის საქმეა. ე.ი ადამიანს სამართლით შეიძლება მხოლოდ რაიმე აიძულო, მაგრამ არავისა აქვს უფლება დაუდგინოს მას განაწესი, რისთვის უნდა იცხოვროს, რაში უნდა ხედავდეს პირად ბედნიერებას და სიკეთეს და რაში _ უბედურებას. მით უმეტეს არავისა აქვს უფლება მუქარით, ძალით აიძულოს ადამიანი, შეასრულოს ეს განაწესი. სამართლის ჭეშმარიტი როლი ის არის, რომ მორალი იყოს გარანტია იმ სოციუმში, სადაც ადამიანის თავისუფლების რეალიზაცია მოხდება. ეს სამართლის მორალური დასაბუთების კანტისეული იდეაა. ცხადია, იმისათვის, რომ სამართალი აღსრულდეს, ძალაა საჭირო. სწორედ ეს ძალაა სახელმწიფო _ იძულების საწყისის მატარებელი სისტემა. ე.ი. მორალის ამოქმედებამ მოითხოვა სამართალი, სამართალმა _ სახელმწიფო, ანუ კანტის სწავლებაში, ესაა გზა ეთიკიდან და სამართალიდან _ სახელმწიფომდე. კანტი სახელმწიფოს შექმნის აუცილებლობას ადამიანის, ჯგუფის, საზოგადოების პრაქტიკულ მოთხოვნილებებთან არ აკავშირებს. სახელმწიფოს არსებობის აუცილებლობა დაკავშირებულია ისეთ კატეგორიებთან, როგორიცაა გააზრება, შემეცნებადი სამყარო. სახელმწიფო არა მოქალაქეთა მატერიალური უზრუნველყოფის, არამედ მორალის გარანტი უნდა იყოს. ე.ი. მთავარია სახელმწიფომ დაამკვიდროს ზნეობა, სამართალი და ხალხი თავის სიმდიდრეს თვითონ შექმნის. სახელმწიფოს წარმოქმნის კანტისეული გააზრება თითქოს რუსოს ხელშეკრულებით თეორიას ეხმიანება, მაგრამ არის მნიშვნელოვანი დამატება. კანტის აზრით, საზოგადოებრივი ხელშეკრულება უნდა დადონ მორალურად განვითარებულმა ადამიანებმა. ეს ძალიან მნიშვნელოვანი განსხვავებაა. აქედან გამომდინარე, ხელისუფლებას არა აქვს უფლება ადამიანებს ისე მოექცეს, თითქოს, მათ მორალური კანონები არ ესმით და შესაბამისად, ქმედების მართებული გზის არჩევა არ შეუძლიათ. კანტი ხელისუფლებას, როგორც ხალხის აღმზრდელს კატეგორიულად უარყოფს. ხელისუფლება არ უნდა გამოვიდეს მამის როლში, არ უნდა მოექცეს ხალხს, როგორც ონავარ, ცუღლუტ შვილებს. “მამობრივი მართვა, რომლის დროსაც ქვეშევრდომები განიხილებიან როგორც არასრულწლოვანნი (აქ ჩანს მისი უარყოფითი დამოკიდებულება სახელმწიფოს შექმნის პატრიარქალურ თეორიასთან), რომელთაც არ შეუძლიათ გაარჩიონ, რა არის მათთვის რეალურად სასარგებლო ან უსარგებლო . . . ასეთი მმართველობა არის უდიდესი დესპოტიზმი”. ხელშეკრულებით თეორიას კანტი კატეგორიულ იმპერატივთან შესამაბისობაში განიხილავს. ხალხმა სახელმწიფოს შექმნისას უარი თქვა გარეგან თავისუფლებაზე და ამ ხელშეკრულების მიღებისთანავე ისევ მოიპოვა თავისუფლება უკვე როგორც არა ერთმა ინდივიდმა, არამედ როგორც საზოგადოების წევრმა. ანუ ქრება თავნება, უწესრიგო თავისუფლება და იბადება ჭეშმარიტი თავისუფლება (უწესრიგობიდან _ წესრიგისაკენ) სამართლის არეალში. ეს პირდაპირ ნიშნავს კრიტიკის თავისუფლებას. “სახელმწიფოს მოქალაქეებს თვით მონარქის ნებართვით (თუ ეს მონარქი გონიერია) უნდა ჰქონდეთ უფლება, ღიად გამოთქვან საკუთარი აზრი იმის შესახებ, თუ საზოგადოებასთან მიმართებაში მონარქის რომელი განკარგულება ეჩვენებათ მათ უსამართლოდ”. კანტი სამართალის სამ კატეგორიას განიხილავს: 1. ბუნებრივი სამართალი, რომლის წყარო აპრიორული პრინციპებია. 2. დადებითი (პოზიტიური) სამართალი, რომლის წყარო კანონმდებლის ნებაა. 3. სიმართლე (მას სიმართლე შეაქვს სამართალში), რომელიც არ განიხილება კანონის ჭრილში, ამიტომ არაა იძულებითი. ბუნებრივი სამართალი თავის მხრივ, იშლება ორ შტოდ: კერძო და საზოგადოებრივ სამართლად. პირველი არეგულირებს ინდივიდების, როგორც მესაკუთრეების ურთიერთობას. მეორე ადამიანთა შორის ურთიერთდამოკიდებულებას განსაზღვრავს, რომლებიც კავშირით არიან გაერეთიანებულნი (სახელმწიფო), როგორც პოლიტიკური მთლიანობის წევრები. ერთი მხრივ, კანტი ეთანხმება ლოზუნგს _ თავისუფლება, თანასწორობა, დამოუკიდებლობა, მაგრამ იქვე გვარწმუნებს, რომ ამაში ფართო დემოკრატიას არ გულისხმობს. იგი მოითხოვს ყველა მოქალაქის დაყოფას აქტიურებად და პასიურებად (რომელთაც არა აქვთ ამომრჩევლის უფლება), ეს ის ადამიანები არიან, რომლებიც საარსებო საშუალებას სხვათა განკარგულების შესრულებით შოულობენ (დაქვეითებული, ვიღაცაზე დამოკიდებული საზოგადოება). კანტის აზრით, რესპუბლიკის სინონიმი არაა დემოკრატია. კანტზე, ისევე როგოც სოკრატეზე, შეიძლება ვთქვათ, რომ ის არა მარტო ფილოსოფოსი იყო, ამ სიტყვის ჩვეული გაგებით, არამედ ის იყო ბრძენი, რომელიც ამ სამყაროში და ამ სამყაროსათვის ცხოვრობდა. მან თვითონ შეაფასა თავისი ქმედება იმით, რომ განაცხადა: _ ორი რამ აღმაფრთოვანებდა ამ სამყაროში _ ვარსკვლავიანი ცა და ზნეობრივი ვალის შეცნობა. მისი პრინციპია ზნეობრივი ცხოვრება და მხოლოდ ეს მიაჩნია ღვთის ჭეშმარიტ მსახურებად. “ზნეობრივი ცხოვრების გარდა, რაც არ უნდა მოიმოქმედოს ადამიანმა ღვთის გულისათვის, არის უბრალოდ ცრურწმენა და ცრუსამსახური”. თუ რომელიმე ფილოსოფოსზე შეიძლება ითქვას, რომ მისთვის რელიგა იყო მორალი და მორალი _ რელიგია, მაშინ ეს ფილოსოფოსი კანტია. მას შეეძლო სრული რწმენით განეცხადებინა, რომ მისი სწავლება წმინდა გონების რელიგიაა.

ცნება “თავისუფლება”, “უფლებები” არ შეიძლება იყოს პიროვნების საკუთრება. შესაბმისად, მათი გასხვისება შეუძლებელია. ამიტომ ჰეგელი სახელმწიფოს შექმნის ყოველგვარ ხელშეკრულებით თეორიას უარყოფს.

chegesto გეორგ ვილჰელმ ჰეგელი (1770-1831), გენიალური მოაზროვნე. მისი შემოქმედება ცალკე ეპოქაა არა მარტო ფილოსოფიის, არამედ პოლიტიკურ-სამართლებრივ ისტორიაში. პოლიტიკურ-სამართლებრივი კუთხით საინტერესოა მისი შრომები _ “გერმანიის კონსტიტუცია”, “ბუნებრივი სამართლის მეცნიერული მეთოდები, მისი ადგილი პრაქტიკულ ფილოსოფიასა და მისი ურთიერთობა მეცნიერებასა და პოზიტიურ სამართალთან”, “სულის ფენომენოლოგია” (1807). “ვიუტენბერგის სამეფოს საშუალო წოდების კრების ანგარიში”, “სულის ფილოსოფია” (1831), “სამართლის ფილოსოფია (1820)”, “ისტორიის ფილოსოფია” (1827) და ა. შ. სახელმწიფოსა და სამართალზე მისი სწავლება სრული სახით გადმოცემულია ნაშრომში “სამართლის ფილოსოფია” (1820). ეს პოლიტიკურ-სამართლებრივი ისტორიის ყველაზე მნიშვნელოვანი ნაწარმოებია. ჰეგელისათვის დიალექტიკურად განვითარებადი სულის სამი ძირითადი საფეხური არსებობს: სუბიექტური სული (ანთროპოლოგია, ფენომენოლოგია, ფსიქოლოგია). ობიექტური სული (სამართალი, მორალი, ზნეობა). აბსოლუტური სული (ხელოვნება, რელიგია, ფილოსოფია). სამართლის ფილოსოფიის მთავარი ამოცანაა სახელმწიფოსა და სამართლის შემეცნება და არა იმის მითითება, როგორი უნდა იყვნენ ისინი. ჰეგელი ცდილობს შეწვდეს და ასახოს “სახელმწიფო, როგორც შინაგანად რაღაც გონივრული”. მისი აზრით, არავითარ შემთხვევაში არ შეიძლება “ისეთი სახელმწიფოს კონსტრუირება, როგორიც გვინდა რომ იყოს”. ჰეგელის მთელ ფილოსოფიას ერთი იდეა _ აზროვნების და ყოფის იგივეობა გასდევს თან. ეს სახელმწიფოსა და სამართლის ფილოსოფიაშიც გამოვლინდა _ აზრი და სინამდვილე (რეალობა) იგივეობაა. ცხადია, სინამდვილეში იგულისხმება არა ყველაფერი არსებული, არამედ მხოლოდ აუცილებელი და მნიშვნელოვანი. ამ აზრით უნდა გავიგოთ ჰეგელის ცნობილი სიტყვები “რაც გონივრულია, ის სინამდვილეა, რაც სინამდვილე _ ის გონივრული”. იურისპრუდენციისაგან განსხვავებით, რომელიც იურიდიულ კანონებს (პოზიტიურ სამართალს) სწავლობს, სახელმწიფოსა და სამართლის ფილოსოფია მოწოდებულია, სამართლის საფუძველში არსებულ აზრს მიწვდეს. სამართალის ფილოსოფიის საგანი სამართლის იდეაა. სამართლის იდეა არის სწორედ თავისუფლება, რომელიც იშლება (ცოცხლდება) იმ სამყაროში, რასაც სახელმწიფო და სამართალი ჰქვია. ობიექტური სულის სფეროში თავისუფლება რეალურ ფორმას პირველად სახელმწიფოებრივ-სამართლებრივი ფორმების სახით იღებს. სული თავისი სუბიექტურობის ფორმიდან გამოდის, შეიმეცნებს და ობიექტურად წარმოგვიდგენს საკუთარი თავისუფლების გარეგან რეალობას: ობიექტური სული ამჟღავნებს თავის უფლებებს, ანუ ცნება სამართალი რეალიზდება ყოფაში (სინამდვილეში). რადგან ჰეგელის აზრით, ცნების რეალიზაცია სინამდვილეში არის იდეა, ამიტომ სამართლის ფილოსოფიის საგანია სამართლის იდეა _ სამართლის ცნებისა და მისი განხორციელების (რეალიზაციის) ერთობა. ობიექტური სულის სფერო ჰეგელისათვის არის იდეალური პოლიტიკურ-სამართლებრივი სინამდვილე. პოლიტიკურ-სამართლებრივი სამყაროს შემეცნება ობიექტური იდეალიზმის ხედვის კუთხიდან არის მისი აზრობრივი შექმნა, მისი გონის, არსის წვდომა და ასახვა. ანუ სამართლის ცნების სინამდვილეში განხორციელება. ე.ი. სამართლის ცნების კონკრეტიზაციის დიალექტიკური პროცესი, ანუ მისი აბსტრაქტული ფორმიდან კონკრეტულისკენ სვლა. ცნება _ სამართალი, ჰეგელის აზრით სამი მნიშვნელობით წარმოგვიდგება: 1. სამართალი, როგორც თავისუფლება (“სამართლის იდეა”). აქ “სამართალი” და “თავისუფლება” აზრობრივად იგივური ცნებებია. 2. სამართალი, როგორც თავისუფლების გარკვეული საფეხური და ფორმა (“განსაკუთრებული სამართალი”, რაღაც მიახლოებული ბუნებრივ სამართალთან). 3. სამართალი, გამოსახული კანონში (პოზიტიური სამართალი). აქ ნათლად ჩანს, რომ, რაც უფრო ზოგადიდან, იდეიდან გადადის სამართალი კონკრეტულ გამოსახულებებში, მით უფრო კარგავს ჭეშმარიტ არსს და მიწიერი, უსუსური ხდება. პოზიტიური სამართალი არშემდგარი სამართალია. ასევე უდგება ჰეგელი ისეთ ცნებებს, რიგორიცაა მორალი, ოჯახი, საზოგადოება, სახელმწიფო. აბსტრაქტულიდან კონკრეტულისკენ სვლისას ისინი თითქოს “დეფორმირდებიან”. სახელმწიფო “განსაკუთრებული სამართლის” იერარქიაში უმაღლეს დონეზე დგას. მას მოჰყვება საზოგადოება, მერე ოჯახი, პიროვნება. სამართალი, როგორც კანონი (პოზიტიური სამართალი) გამოდის (გამომდინარეობს) განსაკუთრებული სამართლიდან. პიროვნებაში კი იგულისხმება სამართალმიმღები, ანუ ის, ვისაც აქვს უნარი მიღოს სამართალი. ამის საშუალება აქვს ყველას (ფორმალურად ყველა თანასწორნი ვართ), აქედან გამომდინარე, მონას აქვს აბსოლუტური უფლება მოიპოვოს თავისუფლება. ჰეგელის აზრით, დამოუკიდებელ, საკუთრების მქონე პირებს შორის დადებული ხელშეკრულება არის გონების განხორციელების აუცილებელი მომენტი. ეს შეიძლება შემდეგნაირად გავიგოთ: ხელშეკრულების საგანი შეიძლება იყოს რაღაც ნივთი, რომლის გასხვისება თავისუფლად შეუძლია მის მფლობელს. ცნება “თავისუფლება”, “უფლებები” არ შეიძლება იყოს პიროვნების საკუთრება. შესაბმისად, მათი გასხვისება შეუძლებელია. ამიტომ ჰეგელი სახელმწიფოს შექმნის ყოველგვარ ხელშეკრულებით თეორიას უარყოფს. სამოქალაქო საზოგადოება წარმოადგენს კერძო მიზნებისა და ცალკეული პირების ინტერესების რეალიზების განსაკუთრებულ სფეროს. საზოგადოება, ესაა განსჯა, მრავალი და კერძო ინტერესის შეჯერება. სახელმწიფო კი ამ განსჯის, შეჯერების გონივრულობა _ გონი. ანუ საზოგადოების განვითარება უკვე ქმნის, მოიცავს იმ ცნებას, რასაც სახელმწიფოს ვუწოდებთ. განვითარებული საზოგადოება უკვე სახელმწიფოა. აქედან გამომდინარე, სახელმწიფო გონების იდეაა, თავისუფლება და სამართალი. რადგან იდეა არის განხორციელებული ცნება, ამიტომ “სახელმწიფოს არსებობა უკვე ნიშნავს ღმერთის სამყაროში სვლას. მისი საფუძველია გონების ძალაუფლება, რომელიც საკუთარ თავს განახორციელებს ნების სახით”. ცხადია, ჰეგელი არ გამორიცხავს დეგრადირებული სახელმწიფოს არსებობას. მისი აზრით, დეგრადირებული, არშემდგარია ის სახელმწიფო, რომელიც მხოლოდ არსებობს, მაგრამ შინაგანი (არსობრივი) აუცილებლობა და გონივრულობა არ გააჩნია. ჭეშმარიტი სახელმწიფო არის თავისუფლების იდეის რეალიზება, ანუ ერთიანი ზნეობრივი ცოცხალი ორგანიზმი და არა მკვდარი მანქანა, მექანიზმი. ინდივიდის თავისუფლებასა და სახელმწიფოს თავისუფლებას შორის არ უნდა არსებობდეს დაპირისპირება. ჭეშმარიტი სახელმწიფო ამ თავისუფლებათა ორგანული ერთობაა. ჰეგელის სახელმწიფო _ ეს სუბიექტური და ობიექტური ნების სინთეზია. ჰეგელი ხოტბას ასხამს სახელმწიფოს, როგორც სამართლის იდეას. ჰეგელი მკაცრად ილაშქრებს ფილოსოფიის იმ მეთოდების წინააღმდეგ, რომელიც იდეას ადამიანის მხოლოდ სუბიექტური ქმედების ნაყოფად თვლის. ჰეგელის იდეა ნებისმიერი საგნის, ყველაფრის, მათ შორის ცნებების არსიცაა. იდეა არის როგორც სუბიექტის, ასევე ობიექტის არსი და ამით ხდება სუბიექტისა და ობიექტს შორის დაპირისპირების გადალახვა. განსაკუთრებული ყურადღება ექცევა იდეის ცვალებადობას. იდეები “თვითმოძრავნი” არიან. თითოეული ცალკეული იდეა გადადის თავის სხვა¬გვარ, სხვა იდეაში. ესაა _ დიალექტიკური უარყოფა. თეზისი გადადის ახალ თეზისში, შემდეგ ისინი ერწყმიან ერთმანეთს ახალ ერთობაში. სინთეზირებული იდეა თავისთავში თეზისა და ანტითეზისის მოიცავს. ესაა ჰეგელის ტრიადა “თეზისი, ანტითეზისი, სინთეზი.” სოკრატესა და პლატონისათვის დიალექტიკა ფილოსოფიური დისკუსიის ხელოვნებაა. ჰეგელის დიალექტიკა არის იდეის დაბადება სხვა იდეებიდან. იდეა თავისთავში მოიცავს თავის საწინააღმდეგო განსაზღვრებას, ამიტომ ის შინაგანად წინააღმდეგობრივია. ამით ჰეგელმა ომი გამოუცხადა არისტოტელეს ფორმალურ ლოგიკას, რომლის მიხედვით “. . . შეუძლებელია, რომ ურთიერთსაწინააღმდეგო მტკიცებები ერთად ჭეშმარიტებები იყოს.” ჰეგელი წინააღმდეგია გამოვაცხადოთ მაგალითად, თვისება და რაოდენობა ორ დამოუკიდებელ განსაზღვრებად. ჰეგელისთვის თვისება გადადის რაოდენობაში. ჰეგელის აზრებია: ყველა ჭეშმარიტი მსოფლიო ისტორიული მოვლენა ხდება ორჯერ: პირველად უდიადესი ტრაგედიის სახით, მეორედ _ როგორც საცოდავი ფარსი. რელიგია ადამიანის შემეცნების საყოველთაო, საბოლოო და უმაღლესი სფეროა. ეს ის სფეროა, სადაც ადამიანი შედის როგორც აბსოლუტური ჭეშმარიტების სფეროში. - რწმენა იგივე ცოდნაა, მხოლოდ თავისებური ფორმით. - ქმედება არის ყველაზე ნათელი და გამომსახველი ადამიანის არსის გახსნისა. რასაც ადამიანი აკეთებს, ისეთივეა ის. - ზნეობა, ესაა ნებისყოფის გონება. - ზნეობრიობა სილამაზის ფორმით უნდა გამოვლინდეს. - ერთხელ მას უთხრეს, რომ მისი თეორია ფაქტებს არ ეთანხმება. ”მით უარესი ფაქტებისათვის” _ უპასუხა ჰეგელმა ობიექტურობა მოითხოვს ამ უდიდეს მოაზროვნეს შევხედოთ სხვა კუთხითაც. იმ კუთხით, რომელიც ნაკლებადაა ცნობილი ჩვენთვის. მაგალითად, ჰეგელი, როგორც ბავარიის გაზეთის რედაქტორი, ამართლებდა ფრანგების ბატონობას ბავარიაში, რითაც საკუთარი სამშობლოსადმი სრული ინდიფერენტიზმი გამოხატა. ის ნაპოლეონს მოიხსენიებს, როგორც “სამყაროს სულს”. როდესაც მისი ამხანაგები, პროფესურა არმიაში ეწერებოდა, ის დასცინოდა თავისი ხალხის პატრიოტულ გრძნობებს და ნიურნბერგში წყნარი უშფოთველობით ცხოვრობდა. ისეთ დიდ ადამიანებს, როგორიცაა ჰეგელი, არ ახასიათებთ ქონდრისკაცობა. მით უმეტეს, ვიღაცისადმი მლიქვნელობა, მაგრამ ის, რომ დიდ ადამიანებს ხშირად არ ჰყოფნით ზნეობრივი ვაჟკაცობა ხმამაღლა გამოთქვან ის სიმართლე, რასაც საკუთარი აზროვნების სიმაღლიდან ნათლად ხედავენ, არავისთვისაა ახალი (ამის მაგალითები უხვადაა ჩვენს კლასიკოსებშიც, განსაკუთრებით ბოლშევიზმის პერიოდში). მართლაც, დასფიქრებალია, რატომ ჭრის ყალბ ფულს ის, ვინც მოგვიანებით დიოგენე ხდება. რატომ ზრდის არისტოტელე მაკედონელს. რატომ იღებს ქრთამს ბეკონი. გამოდის, რომ ისეთი ადამიანები, როგორიცაა სოკრატე, ბრუნო, გალილეი, ვაჟა მართლაც სანთლით საძებარნი არიან უდიადეს ადამიანთა შორის. ნუ გამკიცხავთ. ვიცი, რომ მე მაქვს უფლება ჰეგელს ვუწოდო აზროვნების გმირი, მაგრამ ვუწოდო ზნეობრივი გმირი, ვერავინ მაიძულებს. ჰეგელი ის ფენომენია, რომლის გამართლება მე არ შემიძლია, ამიტომ მრჩება ერთი გამოსავალი, მას როგორმე გავუგო. ჰეგელის ფილოსოფია განმსჭვალულია ზნეობის მიმართ ინდიფერეტიზმით. მისი მიზანია შემეცნება. მისთვის ღმერთი გონია და არა ზნეობა. ჰეგელი კმაყოფილებას განიცდის მხოლოდ შემეცნების პროცესით და ესეც მისი ზნეობრივი სისუსტის გამოვლინებაა. ფაქტის თაყვანისცემა, მცდელობა შეარიგო იდეალი და სინამდვილე, რეალობა, გაანადგურო პირველი, როგორც ადამიანის “მეს” გამოვლინება და მის ადგილას მეორე აღაზევო _ ეს არის ჰეგელის ფილოსოფიის ზოგადი არსი. ალბათ, მისი გენიალური გონება ყველაფრისაგან განთავისუფლებას ითხოვდა, რათა იმას მიწვდომოდა, რასაც საერთოდ შეიძლება მიწვდეს ადამიანი. ამიტომაა მისი ფილოსოფია ყინულივით ცივი და სუფთა. ჰეგელის აზრით, საგნის არსი არის გაუაზრებელი სულის ევოლუცია და ისტორიული პროცესი, რომელიც მხოლოდ ლოგიკის კანონებით განისაზღვრება. მაშ, რა ვქნა მე ჩემი სურვილებით, როგორ ვიცხოვრო ასეთი ევოლუცირებადი სულის სამყაროში. საოცარია, მაგრამ ფაქტია _ გიმნაზიაში სწავლისას, მის დღიურში ერთი ჩანაწერიც კი არაა სიყვარულზე. მოგვიანებით, როცა ის სისტემაზე მუშაობას იწყებს, საერთოდ პედანტი ხდება. პარალელურად, მასში ძალაუფლებისაკენ ლტოლვა ვითარდება. ეს გენიალური ადამიანი ინსტინქტურად გრძნობს თავის გენიალობას და იმასაც, რომ ჩრდილშია და ორმოც წლამდე აღიარება ვერავისგან მიიღო. ეს იყო ის მშიერი პრივატ-დოცენტი, რომელმაც იცოდა, რომ საკუთარი შემოქმედების სახით უკვდავების პატენტი უკვე ჯიბეში ედო. ამის მიუხედავად, მას დაუგვიანეს აღიარება და ეს ადამიანურად გასაგებია, მაგრამ რატომ გადადის წყენიდან კომპრომისზე და ორაზროვნებაზე, ეს მეტად დასაფიქრებელია. მან დაიწყო სიტყვებითა და ფორმულებით თამაში: “ყველაფერი, რაც სინამდვილეა _ გონივრულია. ყველაფერი გონივრული სინამდვილეა”. ის ან მორჩილებისაკენ მოგვიწოდებს, ან ბოლომდე არ ხსნის საკუთარ აზრს და ამით დაგვცინის. და ეს დაცინვა მიმართულია იმისკენ, რათა ადამიანმა იაზროვნოს. დაემატებინა ამ ფორმულისათვის ქმედების არეალი _ ბუნება და ყველაფერი შეიცვლებოდა. მართლაც, ბუნებაში სინამდვილე _ ის, რაც არის, გონივრულია და ყველაფერი გონივრული სინამდვილეა. თუ ჰეგელი გონივრულში ჭკვიანურს გულისხმობს, მაშინ საქართველოში არსებული სინამდვილე არ შეიძლება გონივრული იყოს და ამას არ შველის ანდაზა _ რაც მოგივა დავითაო . . . . ჰეგელს რაც გინდათ ის დააბრალეთ, მაგრამ არა უნამუსობა. მისი უსასტიკესი მტრებიც კი ვერ აბრალებდნენ მას სისაძაგლეს. ეტყობა, პატივისცემა უდიადესის მიმართ, აუცილებელია ადამიანის ბუნებისათვის. ალბათ, მაინც ძნელია განსაჯო ადამიანი, მით უმეტეს ჰეგელი, იმ სიმაღლიდან, სადაც მე ვდგავარ. ერთი მხრივ, ჩემთვის ჰეგელი მაინც გენიალური აზრის ერთი თამამი ნაბიჯით სამყაროს საიდუმლოში შეღწევაა, მეორე მხრივ, უდიდეს პატივს მივაგებ ჰეგელს, რადგან მან დამანახა, თუ რა სიმაღლის აღება შეუძლია ადამიანის გონებას. მაგრამ მის მიერ გამოტანილ ვერდიქტს ყოფიერების თაობაზე ისე ვიღებ, როგორც თეთრხალათიანი, სახეზე თეთრ ნიღაბაფარებული ქირურგის უემოციო ვერდიქტს მივიღებდი. ეს მიწიერი აზროვნებაა. მხოლოდ მის შემდეგ მივხვდი, რაა მიწიერი ცოდნა და რა არის ის არამიწიერი, უდიადესი სიბრძნე, რაც ოთხთავშია მოცემული. ქრისტეს სიბრძნეს, მის მკაცრ ვერდიქტს მე ვიღებ, როგორც უსაყვარლესი მეგობრის და არა როგორც ქირურგის ვერდიქტს. უნდა აღინიშნოს არტურ შოპენჰაუერის (1788-1860) დამოკიდებულება ჰეგელისადმი. მისი აზრით, ჰეგელი კერპი, საშუალო აზროვნების ადამიანია. შეზღუდული გონების ადამიანებისათვის ის ხელოვანია, მაგრამ ხელოვნება გერმანელი ხალხის მოტყუებაში გამოიხატებოდა. ჰეგელმა გახრწნა და გამოათაყვანა ფილოსოფია. მისი ნაშრომი ”სულის ფენომელოგია” გონებაშეზღუდულის დაწერილია. მისი შემოქმედების 3/4¾უაზრობა, 1/4 კი სულელური გამონაგონია. შოპენჰაუერმა ბერლინის უნივერსიტეტში ლექცები იმავე დროს დანიშნა, როცა ჰეგელს ჰქონდა დანიშნული და მერე აღშფოთებული იყო, რომ სტუდენტები ლექციებს აცდენდნენ. შოპენჰაუერს გარკვეული უცნაურობანი ახასიათებდა _ ეჩვენებოდა, რომ მის წინააღმდეგ ყველა შეთქმულებას აწყობდა. უცხო ენებს ბრწყინვალედ ფლობდა. იგი ავტორია ტერმინისა ”პესიმიზმი”. ჰქონდა ცხოვრების მკაცრი რეჟიმი. ყოველ საღამოს დაძინებისას იმ მცირე განძეულობას, რაც გააჩნდა, სპეციალურ სამალავში მალავდა და ლოგინში იარაღით იძინებდა. დილით ისევ გამოფენდა ნივთებს და მათი მზერით ტკბებოდა. მისი მთავარი ნაშრომი “სამყარო, როგორც ნება და წარმოსახვა” 30 წლისამ დაწერა, ეს ნაშრომი დაიბეჭდა 800 ეგზემლიარად; გაიყიდა 100 ცალი. მაღაზიამ გადაინახა 50, დანარჩენი მაკულატურად გამოიყენა. მისი შრომების მთავარი აზრია _ ობიექტი, სუბიექტის გარეშე, არ არსებობს _ აზრი, რომელმაც სასიკვდილო განაჩენი გამოუტანა მატერიალიზმს. თუ გააქრობთ ინტელექტს _ სამყარო გაქრება. მე ჭეშმარიტებას მივდევ და არა ღმერთს. ვისაც უყვარს ჭეშმარიტება, ის ვერ იტანს ღმერთებს, ვერც ერთს და ვერც მრავალს. ცოდნა და რწმენა სასწორის ორი მხარეა. თუ ერთი იწევს, მეორე ეშვება. შენ შენგან უნდა გაიგო რაა ბუნება და არა ბუნებისაგან გაიგო, ვინ ხარ შენ. ჩემი დრო და მე არ შევესაბამებით ერთმანეთს _ ეს შოპენჰაუერის აზრებია.

ყველა მატერიალური ობიექტი იქმნება იმ სივრცეში, რასაც სიცარიელე ჰქვია. იქ ხდება რეალობის შექმნა, როგორც აქტი. ეს აზრი, როგორც ძველი აღმოსავლური, ასევე ელინური ფილოსოფიიდან მოდის. ეს იდეა, ნიუტონიდან დაწყებული დღემდე ფიზიკაში მუდმივად განიხილებოდა, რათა სამყაროს სივრცული გეომეტრია გამოკვეთილიყო. მაგ., კლიფორდის აზრით, მატერია არის სივრცის შემკვრივება, შესქელება, სივრცის თავისებურად შემკვრივებული ბორცვები სივრცის საერთო ფონზე. ეს იდეა აინშტაინმა თავის ფარდობითობის თეორიაში გამოიყენა, რომელშიც სივრცის აბსტრაქტულ გეომეტრიასა და გრავიტაციას შორის კავშირი იკვეთება. XX საუკუნემ, დირაკისა და აინშტაინის შრომებიდან გამომდინარე, უკვე დროის შესაბამისი მეცნიერული დონის, “ფიზიკური ვაკუუმის” შემოტანა მოითხოვა. სიტყვა “ვაკუუმი” სიცარიელეს ნიშნავს. აინშტაინის აზრით, ვაკუუმი ოთხგანზომილებიანი სიცარიელეა, რომლის გააზრება რიმანის გეომეტრიითაა შესაძლებელი. დირაკის წარმოდგენით ვაკუუმი, გლობალურად ნეიტრალური, ერთგვარი “მოთუხთუხე ბულიონია”, რომელიც ვირტუალური (შესაძლო) ნაწილაკების _ ელექტრონებისა და პოზიტრონებისაგან შედგება. ასტრალური სივრცე, ანუ ფიზიკური ვაკუუმი სავსეა ე.წ. ელემენტარული ნაწილაკებით. ყველაზე მხიარული აბსურდი იმაში მდგომარობს, რომ ისინი ხან ნაწილაკები არიან, ხან ტალღები. შეგიძლიათ წარმოიდგინოთ ენრიკო კარუზო, რომელიც ხან თვითონ ეს პიროვნებაა, ხან კი მხოლოდ მისი ხმა. ამაზე ფიზიკოსები ასე ხუმრობენ: ელემენტარული ნაწილაკები - ნაწილაკებია ორშაბათს, ოთხშაბათს და პარასკევს. სამშაბათს, ხუთშაბათსა და შაბათს - ტალღა, კვირას კი ჩვენც ვისვენებთ და ისინიც. და თუ გგონიათ, რომ ამით აბსურდი თავდება, ძალიან ცდებით. არა, ამით “აბსურდი” მხოლოდ იწყება. ამ ნაწილაკებს (ალბათ, რომ არ მოიწყინონ), ჰყავთ თავიანთი ორეულები _ ანტინაწილაკები. მაგ., ელექტრონის ანტინაწილაკია პოზიტრონი. ეს იგივე ელექტრონია, ოღონდ განსხვავებული ნიშნის მუხტით. არსებობს ანტინეიტრონი, ანტიპროტონი და ა. შ. ელემენტარული ნაწილაკები იბადებიან და ქრებიან. ნუკლონების (ნეიტრონები და პროტონები) დაჯახებისას სიცარიელიდან სხვადასხვა ნაწილაკების მთელი კონა წარმოიქმნება. მართლაც, ვაკუუმი სავსეა ნაწილაკებით. მათი ცხოვრება უფრო საინტერესო რომ იყოს, კარგი იქნებოდა, “მოჩვენებები”, ფანტომებიც ყოფილიყო. ასეთები მართლაც არიან _ ბოლომდე არდაბადებული, მაგრამ ძალიან მცირე დროით გამომჟღავნებული და შემდეგ უცებ გამქრალი ნაწილაკები. მათ ვირტუალური (შესაძლებელი) ნაწილაკები უწოდეს. ეს კიდევ არაფერი! აღმოაჩინეს სრულიად უცნაური ნაწილაკები _ კვარკები _ რომლებიც რეალურები არასდროს ხდებიან! ისინი მუდამ ვირტუალურები არიან. უფრო ზუსტად, მათი შემჩნევა სხვა ნაწილაკებისაგან განცალკავებით შეუძლებელია. მიუხედავად იმისა, რომ კვარკების არსებობა და თვისებები თეორიულად და ექსპერიმენტულად დადასტურებულია, მათი პოვნა ჯერ ვერ მოხერხდა. სხვა გამოსავალი არაა, კვარკების ასეთი გამომჟღავნება ბუნების კანონად უნდა ვაღიაროთ. ნებისმიერი ზემოქმედების პირობებში ისინი ვირტუალურებად რჩებიან. გარდა ამისა, არსებობენ ძლიერურთიერთმოქმედი ნაწილაკები _ ადრონები. ისინი შედგებიან კვარკებისაგან (სიტყვა კვარკი მოგონილია ჯეიმს ჯოისის მიერ თავის რომანში “აღაპი ფინეგანისა”), რომელთაც, თავის მხრივ, არამთელი ელექტრონული მუხტი აქვთ -2/3 ან -1/3 და რაც კიდევ უფრო საოცარია, კვარკებს ჰყავთ ანტიკვარკები. ადრონიდან კვარკი უძლიერესი ურთიერთქმედების დროსაც კი არ ამოფრინდება. მათ “უერთმანეთოდ სიცოცხლე არ შეუძლიათ”. ელექტრონებისა და პროტონების ძლიერი, ერთმანეთის საპირისპირო ენერგიების დაჯახებისას იბადება კვარკი _ ანტიკვარკი. ადრონის შიგნით კვარკებს განსაკუთრებული ველი აკავებს. მას გლიუონი დაარქვეს. ე.ი. კვარკს, გარდა ელექტრული მუხტისა, აქვს გლიუმუხტი, რომელიც, თავის მხრივ, გლიუონურ ველს ქმნის. კვარკები არსებობს ექვსი ტიპის: უ - (უპ), დ - (დოწნ), ს - (სტრანგე) ც - (ცჰარმ) ტ - (ტოპ) ბ - (ბეაუტყ) ანუ ზედა, ქვედა, უცნაური, მომხიბვლელი, უმაღლესი, მშვენიერი. მათ ფერებითაც ახასიათებენ: წითელი, ყვითელი, ლურჯი... კვარკის ფერი იცვლება მაშინ, როდესაც გლიუონის გამოთავისუფლება ხდება. კვარკის ელექტრული ველი მის გარშემო სფერულადაა განაწილებული, ხოლო გლიუონური ველი თავმოყრილია ძუასავით ვიწრო მილში. ე.ი. კვარკსა და ანტიკვარკს შორის თითქოს გლიუონური ველის სიმია გაჭიმული. გლიუონური ველის გამოგლეჯა ამ ვიწრო მილისაგან, სიმისაგან, შეუძლებელია. ამ შეუძლებლობასაც კი მოუძებნეს სახელი _ ”კონფაინმენტი” (ციხეში დამწყვდევა). სახელი კი მოუგონეს, მაგრამ თვითონ მოვლენა ბოლომდე ჯერ ახსნილი არაა. ამას გარდა, ვაკუუმს გამსჭვალავს გრავიტაციული ველი, ანუ ის მიზიდულობა, რომელიც ახლა თქვენ სკამზე გაკავებთ. აინშტაინმა იწინასწარმეტყველა, რომ სხეული თავისი გრავიტაციული ველით ცვლის სივრცის გეომეტრიას, ამრუდებს მის მახლობელ სივრცეს. მაგ: მზის მახლობლობაში სამკუთხედის შიგა კუთხეების ჯამი აღარაა 180 გრადუსი, ორ წერტილს შორის უმოკლესი მანძილი აღარაა წრფე. წრეწირის სიგრძის შეფარდება რადიუსთან აღარაა 2. შორეული ვარსკვლავებიდან წამოსული სხივი მზის მახლობლობაში მრუდდება, რადგან გრავიტაციული ველი ასრულებს ნულოვან რხევებს, მასთან დაკავშირებული გეომეტრიაც იცვლება, იცვლება 2-ც. თავდაპირველად აინშტაინის ფარდობითობის თეორიამ ეთერის, როგორც ცნების არსებობა, ასე ვთქვათ, დღის წესრიგიდან საერთოდ მოხსნა. სწორედ იმ პერიოდში, ეთერი, როგორც ცნება, შეცვალა ვაკუუმმა. ეთერი გარდაიცვალა. მაგრამ მეცნიერებაში ახალი ძველს არ კრძალავს. ძველი და ახალი იდეები იხლართებიან, ერთმანეთში აღწევენ. ძველს მეცნიერული რევოლუციაც კი არ უარყოფს, ის მას მხოლოდ თავიდან იაზრებს. მეცნიერება ძველი და ახალი იდეების გამოყენების საზღვრებს ადგენს. ახალი ტერმინის შემოღების შემდეგ მეცნიერები მალე მიხვდნენ, რომ ეს ვაკუუმი არაა სიცარიელე, ის უსასრულო რაოდენობის რხევით, რიტმით, ვიბრაციითაა გაჟღენთილი. ამიტომ შემოაქვთ ახალი სახელწოდება _ ფიზიკური ვაკუუმი, ანუ სიცარიელე განსხვაებული გაგებით _ სიცარიელე ვიბრაციებით. ვიმეორებთ, რომ მეხუთე სუბსტანცია (ირეალური სამყაროს პირველი სუბსტანცია), იგივე ფლუიდი, ეთერი, არანივთიერი სინათლე, ღვთის გრძნობა, დაოს სიცარიელე, ფიზიკური ვაკუუმი . . . აზრობრივად ერთი და იგივეა.

newstudio აბსოლუტურად გეთანხმები - მიზანია ძლიერი სახელმწიფოს შექმნა, ეს არის უპირველესი ამოცანა და საზრუნავი დანარჩენი არის საშუალება. სახელმწიფო კი არ ქმნის, ავითარებს საზოგადოებას, არამედ საზოგადოება ქმნის და ავითარებს სახელმწიფოს. მაგრამ საზოგადოება უნდა დაფიქრდეს და შეთანხმდეს, რა იდეით და ეთიკური ნორმებით აპირებს ამის აღსრულებას. სულმნათმა დავით აღმაშენებელმა გაოხრებული ქვეყანა ჩაიბარა მოსახლეობა შეადგენდა 50 ათასს და ერთმა თაობამ შეძლო შეუძლებელი შეიქმნა უძლიერესი სახელმწიფო (დაიწყო 1104 წ. რუის-ურბნისის კრებაზე მიღებული გადაწყვეტილებით / ანუ ჩამოყალიბდა იდეოლოგია/იდეა/ამოცანა) 12 მლნ მოსახლეობით, მაშინ როდესაც რუსეთის მოსახლეობა არ აღემატებოდა 3 მლნ-ს. და თუ დღეს ჩვენ ვსაუბრობთ ქართულად მისი დამსახურებაა. დავითი მოქმედებდა დიალექტიკის კანონებით, კერძოდ უარყოფის უარყოფა, რაოდენობის თვისებაში გადაყვანა და ა.შ. დიდი ხანია გავარკვიე, მივხვდი, რომ ძალა ერთობაშია, ახლა რჩება უკანასკნელი ვინ გამაგებინებს, თვით ერთობა რაშია. დავითი მიხვდა მას და ბრწყინვალედ აღასრულა. შედეგმაც არ დააყოვნა.

თავისუფლების გამოყენება დამოკიდებულია “მე”-ს განსაკუთრებულობაზე. ვიყოთ თავისუფალი _ ვისგან ან რისგან? თავისუფლება, ეს უნიკალური სიტყვათა შერწყმა, საკუთარ არსზე, ადამიანის პირველსაწყისზე უფლებამოსილებას გამოხატავს. მიაქციეთ ყურადღება იმას, რომ “მე” არ არის “ჩვენ”-ის წარმოებული. “მე”, როგორც არსება პირად ცხოვრებას, საკუთარ ყოფას ქმნის და მთელი მისი არსი ჭეშმარიტ თავისუფლებაში, მის სპონტანურ თვითმყოფადობაში გამოისახება. ამაშია მისი ორიგინალობა და სილამაზე. შესაბამისად, “მე”-ს სულის თავისუფლების “ხარისხი” საზოგადოების განვითარების დონეს, ყოფას განაპირობებს და მის ძირითად საფუძველს წარმოადგენს. საზოგადოებრივი წესრიგის უზარმაზარი და ურთულესი მექანიკა მხოლოდ ზედნაშენია, მხოლოდ კავშირის მექანიზმია, რომელიც სულიერი ცხოვრების ძალით, ადამიანითა და მისი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი კვანძით _ თავისუფლებით მოდის მოძრაობაში. ამრიგად, საზოგადოებრივ ყოფას, მისი განვითარების ეფექტურობას განსაზღვრავს საზოგადოების პირველსაწყისის _ “მე”-ს თავისუფლების “ხარისხი” და თვით “მე”-ს მიერ თავისუფლების ცნების გააზრების სიღრმე. თუ შევთანხმდით, რომ ადამიანი თვითმპყრობადი კი არა, ღვაწლის გამღებია, ცხადი გახდება, რომ თავისუფლება _ ადამიანის უპირველესი მოვალეობაა და არა რაღაც “თანდაყოლილი”, აბსოლუტური უფლება. თავისუფლება _ ღვაწლის გაღების უფლება, ადამიანის ცხოვრების აზრი და საფუძველია. თავისუფლება ემპირიულსა და ტრანსცედენტურ ყოფას, ანუ ცდისეულ შეგრძნებასა და თანდაყოლილ გონიერებას შორის შემაერთებელი კვანძი, სახსარია. ადამიანი თავისუფალია, როცა მისი ჟინი, ვნება, ინსტინქტი გონებას ემორჩილება, გონება კი _ სიმართლეს. შეუძლებელია თავისუფლება ყველაფრის უფლებად აღიქვათ, სიმულაციაც გამორიცხულია. თავისუფლება _ ადამიანის საკუთარი თავის განკარგვის უფლებაა და სხვისი თავისუფლების აღიარებასაც მოიცავს. თუ ერთი ადამიანის თავისუფლება იქ თავდება, სადაც მეორე ადამიანის თავისუფლება იწყება, სახეზეა პიროვნების ჭეშმარიტი თავისუფლება. თავისუფლების იგნორირება სულის შეხუთვას ნიშნავს და ამ “ჰაერის” გარეშე ადამიანი განწირულია. შესაბამისად, ესაა ზოგადი და უმაღლესი აუცილებელი პირობა, რათა ადამიანმა ყველა დანარჩენი მოვალეობის აღსრულება შეძლოს. თავისუფლება უწმიდესი მოვალეობაა; _ თავისუფლებისგან განდგომა სულიერი თვითმკვლელობაა; _ სხვის თავისუფლებაზე ყოველგვარი თავდასხმა მკვლელობის მცდელობის ტოლფასია; _ სამყაროს მამოძრავებელი ძალის ქვაკუთხედი შემოქმედებითი იმპულსის მფლობელ თავისუფალ ადამიანთა საზოგადოებაა; _ თავისუფალი ადამიანი შეიძლება ფიზიკურად გაანადგუროთ, მაგრამ მისი მონად გადაქცევა შეუძლებელია.