Search the Community

ტარა (სანსკ: तारा tārā; ტიბ: རྗེ་བཙུན་སྒྲོལ་མ་ ვაილი: rje btsun sgrol ma ჯეცუნ დოლმა) მაჰაიანურ და ვაჯრაიანულ ბუდიზმში — ქალი ბოდჰისატტვა. ცნობილია „გათავისუფლების დედად“; საქმესა და მიღწევებში წარმატების სათნოებას განასახიერებს. იაპონიაში ცნობილია თარანი ბოსაცუდ; ჩინურ ბუდიზმში კი თუოლუოდ. ტარა არის მედიტაციის ღვთაება, რომლის პრაქტიკა გამოიყენება ბუდიზმის ვაჯრაჲანულ სექტაში. ტარას ყველაზე ცნობილი ფორმებია: მწვანე ტარა - ცნობილია გასხივოსნებული ქმედების ბუდდჰად თეთრი ტარა - ცნობილია თანაგრძნობის, ხანგრძლივი სიცოცხლის, კურნებისა და სიმშვიდისთვის წითელი ტარა - მძვინვარე ასპექტისა, დაკავშირებულია ყველაფერ კარგის მიზიდვით შავი ტარა - დაკავშირებულია ძალასთან ყვითელი ტარა - დაკავშირებულია ჯანმრთელობასა და აყვავებასთან ლურჯი ტარა - დაკავშირებულია ბრაზის გარდაქმნასთან ჩიტტამანი ტარა - ტარას ფორმა, რომლის პრაქტიკა ფართოდაა გავრცელებული ტიბეტური ბუდიზმის გელუკის სკოლის ტანტრული იოგის უმაღლეს საფეხურზე, გამოსახულია მწვანედ ქჰადირავანი ტარა - რომელიც გამოეცხადა ნაგარჯუნას სამხ. ინდოეთის ქჰადირავანის ტყეში; ზოგჯერ მოიხსენიება „XXII ტარად“. ბუდიზმის ზოგ სკოლაში მიღებულია ოცდაერთი ტარა. http://geshe.ru/sites/default/files/images/content/news/news-2018/18.04.16-2.jpg

ბუდიზმი (ბუდა დჰარმა) საკმაოდ საინტერესო და ლამაზი სწავლებაა, თუმცა ის არ მომწონს, რომ უარყოფს შემოქმედის არსებობას (ნირიშვარავადა) და სულის არსებობას (ანატმავადა). ბუდისტური ტექსტი ბუდჰავამსა გვეუბნება, იმას, რომ ბუდა გაუტამა (შაკიამუნი) არ იყო ერთადერთი ბუდა და მით უმეტეს სწავლების გამოგონებელი. ბუდას მიხედვით სამყარო ესაა სამსარა-ჩაკრა (წრებრუნვა ანუ ჩაკეტილი ციკლი). სამყარო არის მარადიული და არ ჰყავს შემოქმედი. მეტიც, არის მრავალი სამყარო და მრავალი დასახლებული პლანეტა და "შექმნა" როგორც ასეთი შეუძლებელია. ამას ეუბნებოდა ბუდა გაუტამა თავის მოწაფეებს. როცა ბუდას უსვამდნენ შეკითხვებს ღმერთზე ან სულზე ის ძირითადად "ინახავდა კეთილშობილ მდუმარებას". ბუდას სწავლების თანახმად დჰარმა მარადიულია და არ გააჩნია დასაბამი ან დასასრული, ისევე როგორც ადამიანთა მოდგმას. ბუდა უარყოფდა მონოთეიზმს და პანთეიზმს და ამბობდა, რომ ღმერთები ბევრნი არიან და არც თუ ისე ჭკვიანები არიან ჩვენთან შედარებით, ისინი ისეთივე მონები არიან კარმული კანონის (რომელიც ასევე უსაწყისოა), როგორც ყველა სხვა არსება. სული არ არის, სამაგიეროდ არსებობენ ე.წ. დჰარმები (მარადიული ატომები), რომელთაგანაც შედგება ყველა არსება. რეინკარნაცია ბუდას სწავლებაში არაა სულთა გადასახლება, ბუდიზმში რეინკარნაცია (სამსარა) ესაა დჰარმების კონტინიუმის, როგორც უსაწყისო და უსასრულო მდინარის მუდმივი რეპრეზენტაცია. არსებობს სამყაროების და ღმერთების მთელი იერარქია. არის ერთი არსება, სახელად მაჰაბჰრაჰმა (დიადი ბრაჰმა), რომელიც ამტკიცებდა, რომ მან შექმნა სამყარო, ბუდა მოწაფეებთან ერთად ავიდა მის ცაზე და დისპუტში დაუმტკიცა რომ ცდებოდა. ბუდა ხშირად გამოისახება როგორც ღმერთების, ადამიანების და დემონების მოძღვარი და დამრიგებელი. ბუდიზმის მიხედვით არსებობენ შემდეგი არსებები: ადამიანები, დამშეული აჩრდილები, დემონები, ჯოჯოხეთის სულები, ღმერთები და ცხოველები. მაგრამ არიან გასხივოსნებული არსებები ანუ სატვები, როგორც ბრძანა ქალბატონმა ნინომ, რომლებსაც ეწოდებათ; ბუდა, ბოდჰისატვა და არჰატა. ეს სამი იერარქია არის უმაღლესი, მათ ემსახურებიან განათლებული ღმერთები (მაგალითად მაჰაკალა, განეშა და ა.შ.). ნირვანა არის სამი სახის: ნირვანა - არასრული გასუფთავება. პარანირვანა - უფრო ძლიერი გასუფთავება (აფექტებისგან) და ბოლოს მაჰა-ბოდჰი-ნირვანა - უმაღლესი და აბსოლუტური ნირვანა. ბუდისტურ წიგნში უშნიშა ვიჯაია სტოტრა მოთხრობილია თუ როგორ გადაარჩინა ჯოჯოხეთში დაბადებისგან ბუდამ და განათლებულმა ქალღმერთმა უშნიშა ვიჯაიამ ცის მეფე შაკრა-ინდრა. ბუდას მიხედვით დაიბადო ღვთაებად არის ყველაზე ცუდი კარმა, რადგანაც ღმერთები განებივრებულნი და გაბრუებულნი არიან ციური ნეტარებით და კომფორტით და ადამიანთაგან განსხვავებით პრაქტიკულად არ შეუძლიათ მიაღწიონ ბოდჰის (გასხივოსნებას). ადამიანის სხეული არის ყველაზე იდეალური ბუდისტური იოგას პრაქტიკისთვის, რადგანაც დედამიწაზე ტანჯვა და სიამოვნება არის 50-50-ზე ანუ არის იდეალური გარემო ასკეტიზმისათვის. როცა ბუდა გაუტამა მედიტირება ბოდჰის ხის ძირში, მას ყოველმხრივ უშლიდა ხელს პრაქტიკაში ბოროტი ღმერთი მარა, რომელიც ცხოვრობს ერთ-ერთ უმაღლეს ცაზე. ბუდას მიხედვით ბუდას გააჩნია სამი სხეული: დჰარმაკაი - ჭეშმარიტების ანუ კანონის სხეული. სამ ბჰოგა კაი - ტკბობის სხეული, რომელშიც ბუდა ეცხადება ღმერთებს ცაში. ნირმანაკაი - ხორციელი სხეული, რომლის დახმარებითაც ბუდა ეცხადება მიწიერ ცოცხალ არსებებს. ბუდა ქადაგებდა, რომ ცნობიერება (ვიჯნანა) მუდმივად იცვლება და მას არ ჰყავს შექმნელი. არსებობს ასევე ბუდიზმში კოსმიური კოლექტიური ცნობიერება (ალაია ვიჯნანა) და სამი "ბუნება": პარანიშპანა სვაბჰავა - აბსოლუტური ბუნება. პარატანტრა სვაბჰავა - დამოკიდებული ბუნება და პარიკალპიტა სვაბჰავა - წარმოსახვითი მატერიალური რეალობა. არია-ვასუბანდჰუმ და არია-ნაგარჯუნამ სისტემურად უკუაგდეს სულის და შემოქმედის არსებობის იდეები, კონცეფციები.

დღეს მსურს განვიხილო ერთი მართლმადიდებელი აპოლოგეტის ნარკვევი ბუდიზმთან დაკავშირებით, რომელსაც გუშინ გადავაწყდი ერთ მართლმადიდებლურ ფორუმზე. ნარკვევი მიმართული იყო ბუდიზმის წინააღმდეგ და წარმოადგენს საკმაოდ დილეტანტურ და ტენდენციურ კრიტიკას. შევეცდები ვუპასუხო ამ აპოლოგეტს ბუდისტური არგუმენტებით და დავიცვა ბუდას სწავლება, მიუხედავად იმისა, რომ არ (აღარ) ვარ ბუდისტი და მივსდევ ინდუიზმს (შაკტიზმის ტრადიციას). შიგადაშიგ შევეცდები ჩავაკვეხო შაკტისტური ფილოსოფიის ელემენტებიც. იმასაც თუ გავითვალისწინებთ, რომ ვაჯრაიანას ბუდიზმში არის შაკტიზმის ელემენტები, არ უნდა გამიჭირდეს. მაშ ასე, დავიწყოთ. არგუმენტი ბუდიზმის წინააღმდეგ: ბუდიზმის ძირითადი პოსტულატები შემდეგია: იგი არ აღიარებს არც შემოქმედს და არც ქმნილებას. მისთვის ერთადერთი ჭეშმარიტად არსებული არის არარა, ანუ არყოფნა, რომელსაც მარადიული, დამოუკიდებელი და თვითმყოფადი არსებობა აქვს. ყველა სხვა არსებობა, რასაც საწყისი და დასასრული აქვს, ცვლილებას ექვემდებარება და დროითა და სივრცითაა შეზღუდული, მოკლებულია ჭეშმარიტ ყოფიერებას. ყოველივე არსებული არარასაგან წამოსდგა და კვლავ მას უბრუნდება, მაშასადამე, არყოფნა ყველაფრის თავი და ბოლოა. ამდენად, თუკი იგი ჭეშმარიტი არსი და სამყაროს ერთ-ერთი საფუძველია, მაშინ სამყარო, ყოველივე იმასთან ერთად, რაც მასში არსებობს და ცოცხლობს, უკანონო და არასაჭირო არსებობის შედეგია და, ამდენად, ბოროტებაა. კომენტარი: დავიწყოთ ყველაზე მნიშვნელოვანი ფაქტით; ბუდიზმში, ისევე როგორც სხვა დჰარმულ რელიგიებში გლობალური ისტორიული პროცესი, დრო, კოსმიური ყოფიერება, არის - ციკლური. ამასთან ერთად, ბუდიზმი და ჯაინიზმი განსხვავდებიან იმითი (ინდუიზმისგან და სიქჰიზმისგან), რომ ის არ ცნობს დემიურგის ანუ შემოქმედის (იშვარას) არსებობის იდეას, ამას ეწოდება ნირიშვარა-ვადა, რომელიც შეიმუშავა ბრძენმა ნაგარჯუნამ, ბუდას ქადაგებათა საფუძველზე. ბუდას ფილოსოფიის მიხედვით არსებობს ღვთაება, რომელსაც ჰქონდა პრეტენზია, რომ ის არის შემოქმედი-აბსოლუტი, მას ჰქვია მაჰაბრაჰმა, მაგრამ როცა ბუდამ და მისმა მოწაფეებმა მას აუხსნეს, რომ ის არაა დემიურგი, მაჰაბრაჰმამ მოინანია და აღიარა, რომ არ არის დემიურგი. ეს განხილულია ისეთ სუტრაში, რომელსაც ეწოდება ბრაჰმაჯალა-სუტრა. რატომ უარყოფს ბუდა შემოქმედს? იმიტომ, რომ ყოფიერება, უფრო ზუსტად მულტისამყარო (გიგაკოსმოსი) არის უსაწყისო და უსასრულო, ციკლური და სამყაროები ფორმირდებიან არა ღმერთის ენერგიის, არამედ ცოცხალ არსებათა კოლექტიური კარმის გავლენით. სამყაროს ყოფიერებას განაპირობებს ჩვენი კარმა, აფექტები და დაბინძურებული ცნობიერება. ამიტომაც ითვლება, რომ ყოფიერება ტანჯვაა. ბუდა არ ცნობს ქმნილებას? ბუდას ფილოსოფია გვეუბნება, რომ არავინაა ქმნილება, ცოცხალი არსება (სატვა) ესაა მოკვდავი და უკვდავი სუბატომების (დჰარმების) კლასტერების (სკანდჰების) უსაწყისო და უსასრულო, უქმნელი დისკრეტული ნაკადი, კონტინიუმი, მდინარე, რომელიც რეინკარნაციის გზით, კარმული ძალის ზეგავლენით, განიცდის რეპრეზენტაციას. „არარა“ ანუ შუნიატა არ არის „ჭეშმარიტად არსებული“ და მით უმეტეს თვითმყოფადი, თქვენ რომ სუტრები წაგეკითხათ, გაიგებდით, რომ შუნიას თვითმყოფადობა და არსობრიობა არ გააჩნია. შუნიატა (შუნია) არის შეუცნობელი სიცარიელე, რომელიც იგივე არაა რაც ინდუისტური პარაბრაჰმანი ან შაკტისტური ნირგუნა-შაკტი, ეს არაა არსი, აბსოლუტი ან ღმერთი. ეს არაა მსოფლიო სული. ესაა შეუცნობელი არაარსობრივი. საწყისი და დასასრული არ აქვს არაფერს, საქმე იმაშია, რომ ბუდას ფილოსოფიის მიხედვით, ბუდას ბუნება (ტატჰაგატაგარბჰა), რომელიც ყველა არსების ცნობიერებაშია, როგორც მეტაფიზიკური პოტენციალი, არაა მოკლებული ჭეშმარიტ ყოფიერებას. თითოეული ცოცხალი არსება სამყაროში არის პოტენციური ბუდა, ბოდჰისატვა ან არჰატი. ბუდას, ბოდჰისატვას ან არჰატის ყოფიერება არაა სიკვდილი, სამსარა ნიშნავს წრებრუნვას, ესაა არაკონტროლირებადი რეინკარნაცია, ხოლო ნირვანა ესაა ვნებების ცეცხლის ჩაქრობა და რეინკარნაციის შეწყვეტა. სამსარა და ნირვანა არაა ადგილები, ესენია ცნობიერების მდგომარეობები. ნირვანა ესაა მშვიდი და უშფოთველი ცნობიერება აღსავსე უსასრულო თანაგრძნობით და მოწყალებით, ხოლო სამსარა ესაა ეგოიზმი, სიძულვილი, ზიზღი, მესაკუთრეობა და ა.შ. სამსარა ესაა ნეგატიური და ვნებებით აღსავსე ცნობიერება. ბუდა არ მიდის არყოფნაში, ის უბრალოდ აცნობიერებს საკუთარ არსებაში ტატჰაგატაგარბჰას და მშვიდდება, წყვეტს ხეტიალს სხეულიდან სხეულში, ხდება საკუთარი თავის ბატონ-პატრონი. არ მესმის რა წაიკითხეთ, მაგრამ ჩანს რომ არაფერი კარგი, მოდით განვმარტოთ, უკანონო და არასაჭირო არაფერია მთელ მულტისამყაროში, მულტისამყარო არაა ბოროტება! ბოროტებაა ეგოიზმი, როგორც ყველა უბედურების მიზეზი! პრობლემა არის დაბინძურებული ცნობიერება, დაბინძურებული ეგოიზმით და არცოდნით და არა სამყარო (!). ვიმეორებ კიდევ ერთხელ, ნირვანა, ისევე როგორც სამსარა, არ არის კონკრეტული ადგილი! ნირვანა, პარანირვანა, მაჰა-ბოდჰი-ნირვანა და სამსარა ესენია ცოცხალი არსების (სატვას) ცნობიერების სხვადასხვა მდგომარეობები! შეიგნეთ ერთხელ და სამუდამოდ და გულით გთხოვთ, შეწყვიტეთ ქრისტიანი აპოლოგეტების ნაცოდვილარის კითხვას, დილეტანტიზმის და რელიგიური შოვინიზმის გარდა მათი ტექსტებიდან ვერაფერს აიღებთ. იმისათვის რათა გაიგო ბუდიზმი, უნდა იყო ბუდისტის ტყავში მინიმუმ 1 დღე მაინც. მე ეს შევძელი, ახლა ინდუისტი ვარ, მაგრამ ბუდას სწავლებას პატივს ვცემ, რადგან შევიმეცნე და დავასკვენი, რომ ყველა რელიგიას აქვს არსებობის უფლება, ესაა უფლის დაშვება, განგება. უბრალოდ უნდა ვიცხოვროთ ჰარმონიაში და აბსურდი არ დავაბრეხვოთ, როცა არ ვიცით რაზე ვსაუბრობთ. გინდა ბუდიზმი შეიცნო? ერთი დღით გახდი ბუდისტი, იყავი მოწყალე და პატივი ეცი სხვებს. არგუმენტი ბუდიზმის წინააღმდეგ: ბუდიზმს არ გააჩნია პასუხი კითხვაზე, თუ როგორ წარმოიშვა თავდაპირველად ყოველივე. იგი იყენებს სწავლებას უსასრულოდ მრავალი სამყაროსა და მათში არსებულ არსებათა შესახებ, რომლებიც აუცილებლად ისპობიან და სხვას უთმობენ ადგილს, რომელთაც თავის მხრივ იგივე ელით. კომენტარი: ბუდას ფილოსოფიის მიხედვით სამყარო არის ციკლური! რა არის გაუგებარი? დჰარმულ რელიგიებში, განსხვავებით აბრაამული თეიზმებისგან, დრო და სივრცე არის ციკლური და შესაბამისად არ არსებობს არც არავითარი „თავდაპირველი წარმოშობა“! მაგის გარდა, ბუდიზმში არის ნირიშვარავადა (დემიურგი არ არსებობს) და ქშანიკავადა (ყველაფერი იცვლება). არავინაც არ ისპობა! ცოცხალი არსება (სატვა) არის მარადიული. ისპობა მხოლოდ სხეული. ცნობიერება უკვდავია. ვიჯნანა (ცნობიერება), არც იბადება და არც კვდება და წარმოადგენს მთვლემარე მდგომარეობაში მყოფ პოტენციურ ბუდას (!). ნირვანა არაა სიკვდილი ან „გაქცევა“, ნირვანა (ნიბანა) ესაა გამოფხიზლება სიზმრიდან და არავნობიერი ძილიდან გაცნობიერებულ სიზმარში გადასვლა ანუ როცა უკვე აცნობიერებ, რომ სიზმარში ხარ, სწორედ მაშინ ხდები - ბუდა (ბუდჰა). ბუდას მიხედვით ჩვენი სამყაროს ასაკი მრავალი მილიარდი წელია, აბრაამიზმის მიხედვით მხოლოდ 7-8 ათასი წელი. ახლა გასაგებია, აინშტაინ? საქმე გვაქვს ორ რადიკალურად განსხვავებულ მეტაფიზიკასთან, რომელთაგან თითოეული განკუთვნილია ორი სხვადასხვა ტიპაჟის და ცნობიერების მქონე ხალხისთვის. არგუმენტი ბუდიზმის წინააღმდეგ: მაშასადამე, ბუდიზმი რელიგია კი არა, ფილოსოფიური აგნოსტიციზმი უფროა, რადგან რელიგია, კლასიკური გაგებით, კავშირს გულისხმობს, კავშირს ადამიანსა და ღმერთს შორის. ბუდიზმში კი არ არსებობს აბსოლუტური პიროვნების ცნება, არსებობა ბოროტებაა, ცხოვრება ტანჯვათა ჯაჭვია, ხოლო ბუდიზმის მიზანი ამ ტანჯვისგან გათავისუფლებაა. რადგან ტანჯვა თვით ყოფიერების ცნებას ერწყმის, ამიტომ მისგან გათავისუფლება თვით ყოფიერების მოსპობით უნდა მოხდეს. ტანჯვისგან გათავისუფლებისათვის თვითმკვლელობა უაზრობაა, რადგან ბუდიზმი, ისევე როგორც ინდუიზმი, რეინკარნაციას აღიარებს, რასაც კვლავ ახალი ტანჯვა მოჰყვება (3). ამიტომ ბუდა მიიჩნევს, რომ უნდა მოისპოს თვით სიცოცხლის სურვილი, რაც შემდგომი რეინკარნაციის შეწყვეტასა და სანსარისგან თავის დაღწევის საწინდარია. ასე გადადის ადამიანი ნირვანაში, რომელიც ღმერთთან ურთიერთობა კი არ არის, არამედ სიცოცხლიდან გაქცევა და სულიერი ვაკუუმის მდგომარეობაა. ნირვანა სიტყვასიტყვით ჩაქრობას ნიშნავს. იგი ბუდიზმში უდიდესი სიკეთე და ადამიანის საბოლოო მიზანია. იგი ტანჯვის, უბედურების და საერთოდ ყოფიერების ყოველგვარი გამოვლინების მოსპობაა. უკვდავება ბუდიზმს ესმის, როგორც აბსოლუტურ უმოქმედობასა და სრულ განურჩევლობაში გადასვლა. კომენტარი: ბუდიზმი არის მეტაფიზიკური ათეიზმი (აღიარებს პარანორმალური არსებების და სხვა სამყაროების არსებობას, მაგრამ არ იღებს შემოქმედის იდეას და თვლის, რომ სამსარული ღმერთების თაყვანისცემა უაზრობაა). ამ მხრივ ბუდას სწავლება ძლიერ წააგავს ეპიკურეიზმს. სიტყვა რელიგია ნიშნავს რწმენას, ნიშნავს ასევე დაკავშირებას, მაგრამ ბუდიზმის შემთხვევაში ადამიანი უკავშირდება ხუთ დჰიანა-ბუდას, რომლებიც სახლობენ ბუდჰა-ქშეტრაზე (ბუდების და ბოდჰისატვების სუფთა ველებზე). ბუდიზმში არსებობენ გასხივოსნებული კეთილი ღმერთები: იიდამები, დაკინი და დჰარმა-პალები, რომლებიც ემსახურებიან ბუდებს და ბოდჰისატვებს და ეხმარებიან ადამიანებს სულიერ გამოფხიზლებაში (ზოგიერთი თვითონაა ბოდჰისატვა, მაგალითად; ბოდჰისატვა-ქალღმერთი კანონი/კვან-ინი და ბოდჰისატვა-ქალღმერთი ბენტენი/ბენძაიტენი). ბუდისტურ პანთეონში არიან მეცნიერების, ხელოვნების და ბავშვების მფარველი ღმერთებიც. მაგალითად იაპონიაში ითვლება, რომ ქალღმერთი ამატერასუ, არის მზიური ბუდა ვაიროჩანას (მაჰავაიროჩანას) ავატარა, ინკარნაცია. ბუდიზმის მიხედვით ადამიანი, ისევე როგორც ნებისმიერი სხვა არსება, არის დჰამების დისკრეტული ნაკადი, ესაა ცოცხალი არსება. რეინკარნაციას განიცდის ყველა და არა მხოლოდ ადამიანი. „ტანჯვათა ჯაჭვია“ მხოლოდ სამსარული ცნობიერება, ნირვანული ცნობიერება არა. ტანჯვაა მხოლოდ უმეცრებაში და ეგოიზმში ცხოვრება, გამოფხიზლება ცუდი სიზმრიდან და ცნობიერების გასუფთავება აფექტებისგან - არა. ისპობა არა ყოფიერება, არამედ სამსარული მენტალიტეტი (ეგო, უმეცრება და სიძულვილი). სამსარა არის სიცოცხლე ტანჯვაში, ნირვანა - სიცოცხლე ბედნიერებაში, ნეტარებაში და ცოდნაში. განსხვავება მხოლოდ ესაა. ვიმეორებ კიდევ ერთხელ, ბუდიზმში არ არის დემიურგი, სამაგიეროდ არის ბრაჰმანისტული პოლითეიზმის ძლიერი ელემენტები. ბუდა აღიარებდა ღმერთების არსებობას, რმლებსაც ეწოდებათ - დევა და მათ შორის არის მკაცრი იერარქიულობა. ნირვანა არის არა განურჩევლობა და უმოქმედობა, არამედ რეინკარნაციის პროცესის შეწყვეტა. ბუდას ფილოსოფიის მიხედვით არის 6 „ლოკა“ ანუ სავანე, ესენია; დევა-ლოკა (ღმერთების სავანე), ასურა-ლოკა (დემონების სავანე), ნარაკა-ლოკა (ჯოჯოხეთის სულების სავანე), პრეტა-ლოკა (დამშეული აჩრდილების სავანე), მანუშია-ლოკა (ადამიანთა სავანე) და ტირიაგ-იონი-ლოკა (ცხოველთა სავანე). ამ ექვს სავანეში მყოფი არსებები განიცდიან რეინკარნაციას კარმული კანონის ზეგავლენით, ცხადია დევები ანუ ღმერთები ყველაზე დიდხანს ცოცხლობენ, მაგრამ მათ ზეციურ ნეტარებასაც აქვს დასასრული. ღმერთები ცდებიან, ბუდა - არა. არგუმენტი ბუდიზმის წინააღმდეგ: როგორც უკვე ვთქვით, ბუდისტისათვის ბოროტების სათავე თვით სიცოცხლე, ადამიანის არსებობა და მისი სურვილებია, სადაც სიცოცხლეა, იქ აუცილებლად ბოროტებაცაა, როგორც მისი ძირეული და არსებითი ნიშანი. შესაბამისად ბუდიზმის თანახმად სიცოცხლის გაქრობა სიკეთეა, მაგრამ, მეორე მხრივ, ბუდიზმი არ იძლევა პასუხს კითხვაზე, თუ რატომაა სიცოცხლის სურვილი ბოროტება. იგი მხოლოდ ფაქტების ემპირიულ მხარეს აფიქსირებს. კომენტარი: ბუდისტისათვის ბოროტებაა - ეგო (აჰამკარა)! ბუდა არასოდეს ამბობდა, რომ სიცოცხლეა ბოროტება, ცხოვრებას აქვს ორი ფაზა, ორი განზომილება: სამსარა (აფექტებით) და ნირვანა (აფექტების გარეშე). ბოროტებაა არა სიცოცხლის სურვილი, არამედ სხვისი ტკივილის ფასად, სხვის ხარჯზე, პარაზიტული და ეგოცენტრული ცხოვრების სურვილი. არგუმენტი ბუდიზმის წინააღმდეგ: ბოროტებაზე ამგვარი შეხედულება ბუდიზმს სოციალურ სფეროშიც გადააქვს. ოჯახური, ეროვნული და სხვა ურთირთობები, ბუდისტური მსოფლმხედველობის მიხედვით, ბოროტებაა, რომელთაგანაც ასევე აუცილებელია გათავისუფლება. კომენტარი: სრული აბსურდი! ვიმეორებ კიდევ ერთხელ იმათთვის, ვინც ვერ გაიგო და ვერ შეიგნო! ბოროტებაა ეგო და არა ოჯახი ან ზოგადად ურთიერთობები! ბოროტებაა ეგოიზმი და სამსარული ანუ ეგოცენტრული ცნობიერება! არგუმენტი ბუდიზმის წინააღმდეგ: თუ ქრისტიანი ასკეტისათვის უმთავრესი ამოცანა საკუთარ ვნებებთან ბრძოლაა და ამ ვნებათაგან გათავისუფლების შემდეგ იგი სიცოცხლისკენ ისწრაფვის, რათა ღირს იქნეს აბსოლუტთან თანაზიარებისა და მის სასუფეველში დამკვიდრებისა, ბუდისტი საწინააღმდეგო მიმართულებით მიდის, მისთვის მთავარი სიცოცხლის სურვილია და, ამის კვალობაზე, თავად სიცოცხლის გაქრობაა, ანუ როგორც მართებულად შენიშნავს ნ.ლოსკი: „სხეულებრივი სიკვდილით შეშინებული გაუტამა ხსნას აბსოლუტურ სიკვდილში, ყოფიერების სრულ მოსპობაში ეძიებს“, ხოლო გ.კ.ჩესტერტონი ამბობს: „ქრისტეს ეცოდება ადამიანები იმიტომ, რომ ისინი კვდებიან, ხოლო ბუდას ეცოდება იმიტომ, რომ ისინი ცოცხლობენ“. თუ მაცხოვარი ამბობს: „ნეტარ იყვნენ გლახაკნი სულითა, რამეთუ მათი არს სასუფეველი ცათა“ (მათე 5, 3), ბუდა ამ სიტყვების ამგვარ პერიფრაზს „ახდენს“: „ნეტარ იყვნენ გლახაკნი სულითა, რამეთუ მათ ელოდებათ არყოფნა“. კომენტარი: ჯერ ერთი; ნირვანა არ არის არყოფნა. მეორეც; ბუდიზმში არის ბუდების ველების კონცეფცია, რომლის თანახმადაც მორწმუნე ბუდისტი სიკვდილის შემდეგ მიდის იქ სადაც სახლობენ გასხივოსნებული არსებები (ბუდები, ბოდჰისატვები და არჰატები, პლიუს კეთილი და ბრძენი ღმერთები). თუ ბუდისტურ პრაქტიკას სწორად ახორციელებ, წახვალ ბუდების ველებზე ან უბრალოდ თავად გახდები ბუდა. წაიკითხეთ ლოტოსის სუტრა და მაჰავაიროჩანა სუტრა. არგუმენტი ბუდიზმის წინააღმდეგ: ქრისტიანსაც და ბუდისტსაც გრძნობადი ბუნებისაგან გათავისუფლება სწადიათ, მაგრამ თუ ბუდისტი ბიბლიური სამსონივით მტრების მოსპობით საკუთარ თავსაც სპობს, ქრისტიანი, რომელიც სძლევს მტერს, ნეტარი ცხოვრების ღირსი ხდება. კომენტარი: სრული ბოდვა, აბსურდი. ბუდისტი სპობს მხოლოდ ე გ ო ი ზ მ ს! არგუმენტი ბუდიზმის წინააღმდეგ: ბუდისტი, რომელიც არ ცნობს პიროვნულ ღმერთს, ვერ ახერხებს დადებითი შინაარსი შესძინოს საკუთარ ზნეობრივ თავისუფლებას. ამიტომ მისთვის თავისუფლება უმიზნო სიცოცხლის უარყოფაში მდგომარეობს. ამის გამო კი იქ, სადაც პოზიტიური მიზანი არ არსებობს, აუცილებლად ხდება ყოველგვარი მიზანშეწონილი მოქმედების პარალიზება. პასიური სათნოებანი (მოთმინება, დათმობა) ბუდიზმში ყოველთვის ჭარბობს აქტიურს. ბუდიზმში ვხედავთ თანაგრძნობისმიერ სიყვარულს, მაგრამ იქ არ მოიპოვება მოქმედი, განმათავისუფლებელი და შემოქმედებითი სიყვარული. უფრო მეტიც, თვით ეს პასიური სიყვარულიც კი, რომელიც მხოლოდ თანაგრძნობას გამოხატავს და სიხარულს არ ანიჭებს, უკანა პლანზე იწევს და ადგილს უთმობს თვითჭვრეტისა და თვითმოსპობის სურვილიდან გამომდინარე კვიეტიზმს. ასე რომ, ბუდიზმი თავისი არსით ნიჰილიზმია, და ამის გამო იყო, რომ მან ამგვარი ფორმით დიდხანს ვერ იარსება. ამიტომაც მას ყოველთვის შეცვლილი და შერბილებული სახით წარმოადგენდნენ ხოლმე: კერძოდ, ნირვანას რაღაც სამოთხის მსგავსი თვისებები მიანიჭეს, დააწესეს კულტი, წეს-ჩვეულებები, შემოიღეს თეორია უმაღლეს არსებათა მიერ ადამიანის შეწევნის შესახებ. ყოველივე ამან კი ბუდას თავდაპირველი, წმინდა ფილოსოფიურ-ეთიკური სწავლება რელიგიად აქცია. კომენტარი: ვიმეორებ, ბუდიზმი არის ბრაჰმანისტული პოლითეიზმის და მეტაფიზიკური ათეიზმის სინთეზი. ბუდიზმი არ ცნობს მხოლოდ მონოთეიზმს. პოლითეიზმი ბუდას რელიგიაში, იცოცხლე იმდენია. ბუდიზმი არის მერეოლოგიური ნიჰილიზმი და არა მორალური ნიჰილიზმი, ნუ გერევათ. ბუდისტებს არაფერიც არ მოუგონიათ, ყველაფერი რაც არის ბუდიზმში, მოცემულია ბუდების და ბოდჰისატვების მიერ, რომელთა რაოდენობა გიგაკოსმოსში - უსასრულოა. ბუდიზმი რელიგიაცაა და ფილოსოფიაც. ბუდიზმი დედამიწაზე ყველაზე რთული რელიგიყრ-ფილოსოფიური სწავლებაა და სწორედ ეს აბნევს პროფანებს და ქმნის სერიოზულ პრობლემებს მისი დოქტრინების შესწავლისას. ამის გარდა, ბუდიზმში არ არსებობს არც ერესი და არც დოგმა. არგუმენტი ბუდიზმის წინააღმდეგ: ასეთია მოკლედ ბუდიზმის შინაარსი. იგი ტანჯვის, უბედურების და ამდენად ბოროტების დაძლევისა და მისგან თავის დაღწევის თავისთავად კეთილშობილ მიზანს ისახავს, მაგრამ არ აღიარებს რა შემოქმედს, პიროვნულ ღმერთს, და ცხადია არ იცნობს ჭეშმარიტ მხსნელს - იესო ქრისტეს, ამ დიადი მიზნის მიღწევას გაუტამას გონების მიერ შექმნილი რეცეპტით - ნირვანათი აპირებს. ეს კი, როგორც უკვე ზემოთ აღვნიშნეთ, ამ მოძღვრებას არყოფნის, სიკვდილისა და ვოიდიზმის (4) მქადაგებლად აქცევს. კომენტარი: ბუდიზმი არც არის ვალდებული აღიაროს დემიურგის იდეა. სწორედ ამიტომაცაა ბუდიზმი მ ე ტ ა ფ ი ზ ი კ უ რ ი ათეიზმი! ბუდიზმში ასევე არის ტანტრული იდეებიც, რომელთა მიხედვითაც ქალური საწყისი ფლობს განსაკუთრებულ ძალას და მთელი ყოფიერება აგებულია მამრობითი საწყისის და დედრობითი საწყისის დუალიზმზე (იგულისხმება ადიბუდა სამანტაბჰადრა და ადიბუდა სამანტაბჰადრი). ბუდა ფლობს 4 სხეულს (ოთხ სამყაროულ სხეულს): მაჰასუკჰაკაი - დიდი ბედნიერების სხეული, რომელიც წარმოადგენს შუნიას გარკვეულ გამოვლინებას, დჰარმაკაი - ჭეშმარიტების სხეული, კაუზალური ვოიდური სხეული, სამბჰოგაკაი - თვითტკბობის სხეული, რომლის დახმარებითაც ბუდა ეცხადება ღმერთებს და სხვა ბოდჰისატვებს და ნირმანაკაი - ბუდას ხორცუელი მიწიერი სხეული. ბუდა ქადაგებს არა „სიკვდილს“, არამედ სამსარული აფექტების დაძლევას ტატჰაგატაგარბჰის გამონთავისუფლებით პრაქტიკის დახმარებით. ომ მანი პადმე ჰუმ

Mahāmāyā-tantra. Славная Махамая, царица тантр. Перевела с англ Нара. Наставление первое. Склоняюсь перед славной Ваджрадакини! 1.1. Склоняюсь перед защитницей существ, славной Ваджрадакини, единовластной правительницей всех дакинь, самой сущностью пяти мудростей и трёх тел. 1.2. Склоняюсь перед всеми ваджрными дакинями, рассекающими путы концептуальных мыслей и нисходящими, чтобы действовать в мире. 1.3. Итак, далее я объясню тантру, называемую "Величайшая тайна тайных богинь – ваджрных дакинь". 1.4. Она полностью пронизывает собой всё яйцо Брахмы – всё живое и неживое. Она есть источник всех богинь, она повелевает Брахмой и остальными. 1.5. Она есть их величайшая тайна – великая царица Махамая. Она – великая иллюзия, чрезвычайно яростная, уничтожающая всё существующее. 1.6. Она пронизывает собой всё это: живое и неживое, все три мира. Раз за разом она вбирает в себя три мира и затем снова их проявляет. 1.7. Эта мать гухьяк почитается как сущность иллюзии. Она есть мудрость, приводящая к совершенству три мира и исполняющая все желания. 1.8. Посредством одной лишь мысли об этой царице завершённого, которая есть сама мудрость, боги, демоны, гандхарвы, якши, асуры и люди, 1.9. также видьядхары, киннары и маходары, ракшасы и пишачи – все они покоряются практикующим. Усмиряются все существа: и рождённые в воде, и рождённые на земле. 1.10. Феномены являются естественно светозарными; они изначально чисты и безупречны. Да славятся методы обладающих самовозникшими пятью мудростями! 1.11. Это йогини, матерь йоги, а также все три мира в своей полноте. Игра иллюзии достигается полностью и без остатка. 1.12. Наслаждение девами из рода высших богов, похищенными у Будд! Йогин обладает мудростью, совершенно владеет йогой и ткёт сеть Индры. 1.13. Он отводит глаза и лишает способности двигаться, убивает и изменяет чужие намерения, и так далее. Он подчиняет, зачаровывает и прочее, также летает по небу. Входит в чужую твердыню, становится невидимым и тому подобное. 1.14. Он вызывает вражду и немоту, передвигается под землёй; становится единовластным правителем видьядхар, не стареет, обретает бессмертие. 1.15. Постигший йогическую иллюзию свободен также и от болезни – в форме слогов мантры йогины упиваются наслаждением. 1.16. Посредством начитывания и созерцания, медитации и погружения, видья, порождённая начитыванием, приводит к достижению мудрости. 1.17. Без нужды в дисциплине или аскезе, без претерпевания трудностей, держания поста и хранения обетов – блаженство и радость приносят достижение посредством постоянства в мудрости и методе. 1.18. Мужественный стоит в середине пупка, тайном пространстве цветка. Он есть ум, отсутствие ума и умственная форма – природа постижения и постигаемого объекта. 1.19. Теперь опишу его – таково глубокое наставление Будды: здесь свёрнута цепь, равная Ади-Кали. 1.20. Верхняя цепь воспламеняется и приводится к стеканию. Капля нектара стекает в форме семенной жидкости. 1.21. Что бы ни возникало на пути чувств – оно естественным образом именно этим и является. Посредством практики высочайшей пользы всё обретает природу Будды. 1.22. Сиддхи великого обета есть совершенство великой пилюли. Практикуй йогическое единение в объятиях Махамаи! 1.23. Среди убранства пяти подношений и пяти объектов страстных желаний сила реализации будет познана, и сиддхи станут нерушимыми. 1.24. Я объясню эти сиддхи мудрости, посредством которых божественное состояние обретается незамедлительно, – и мои слова истинны, о богиня! 1.25. Я объясню тебе, Махамая, реализацию трёх миров, гирлянду слогов совершеннейших из великих йогинь. 1.26. Великому йогину, посредством одной лишь мысли в совершенстве овладевшему живым и неживым, непрестанно подносятся желанные вещи; ему служат ко всяческому его удовольствию. 1.27. Непрестанно играя, он достигает ваджрных йогинь. Во множестве форм раскрывается сущностная практика. 1.28. Даруется великое достижение – величие Татхагат; посредством извлечения различных сущностей йогин непрестанно осуществляет благо живых существ. 1.29. Взяв семя, вино и большую экстрагированную пилюлю, смешивает в великом мясе и соединяется с йогини. 1.30. Он обретает долгую жизнь, великое мужество, чрезвычайное великолепие, становится исключительно могучим. Обладает божественным оком, способен творить чудеса, день за днём пьёт луну. 1.31. Становится долгожителем, проживает огромную жизнь; проявляет чарующую форму, демонстрирует чудеса; 1.32. и довольно лишь мысли, чтобы его внешность переменилась – посредством начитывания царица видий, великая чаровница, достигается непременно. 1.33. Видья! В трёх мирах нет ничего, равного моей мудрости. Эта передача всех тантр была объяснена тебе, о блистательная. Здесь завершается первое наставление – по знакам сиддхи великой видьи, царицы йогинь. Наставление второе. 2.1. Итак, далее я объясню наивысший тайный слог, дарующий плод сиддхи в практике великих цариц йоги. 2.2. Достаточно вообразить себе йогини, чтобы она даровала наилучшее из вещей. Примени первый слог и удерживай восходящее дыхание. 2.3. Взяв то, что в конце восьми, также длинное У и бинду, йогин приводит в движение нисходящее дыхание и оставляет реальное и нереальное. 2.4. Предписания не объясняются: деяния гирлянды мантры, удержания и огненных подношений – всё это здесь опущено. 2.5. Сказано, что сущность трёхчастной практики есть мантра, явленность и реальность. Защищённого тремя аспектами мудрости не затрагивают изъяны бытия. 2.6. Йогин, непрестанно медитирующий на этом, равен Ваджрасаттве и обретает реализацию в единый месяц. 2.7. Медитируй на первом слоге, обладающем цветом Индры. Полностью слив с ним свой ум, призовёшь его во мгновение. 2.8. Воображая и культивируя обладающего вторым слогом, обретёшь власть надо всем, что содержится в трёх мирах. 2.9. Брахма, владыка Вишну, также Индра и Кама; призванные слогом мудрости, они являются вместе с супругами. 2.10. Украсив себя длинной А, укоренившись в пробуждённых теле, речи и уме, осуществляй тройственное единение – таково наивысшее экстрагирование пилюли. 2.11. Слогом Кхе обладает красный, четырёхликий, держащий капалу и который есть сама страсть – таково наивысшее экстрагирование семени. 2.12. Слогом Чи обладает жёлтый, ярко сияющий, ликом подобный лошади; привлекать его – значит осуществлять высшее экстрагирование вина. 2.13. Обладающий слогом Ра – красный, сверкающий, четырёхрукий, четырёхликий, проявляющийся в форме шакала. 2.14. Культивация этого гневного ума – высшее экстрагирование крови. Убранные шестью слогами закрепляются в шести местах. 2.15. Практика, собрание дакинь, ваджрные йогини реализуются; также два глаза, уши и также нос и ум. 2.16. Йогины принимают позу резвящегося льва. При медитации с контролем движения дыхания, во мгновение – возгорание по всей Акаништхе, вершине бытия, также в семи мирах живого и неживого. 2.17. Все медитируют на этом, но никто не осознаёт этого. Если бы все осознали это, все проявления существ исчезли бы без остатка. Потому эта мудрость тайная, сокровенная и неписанная. 2.18. Поскольку пробуждённые знают, то они, погружённые в йогический сон, сосредотачиваются на пилюле и медитируют на единой природе всех форм. 2.19. Они медитируют на сущности субстанций, возникших от девяти дверей, и поглощают их с умом, свободным от концепций и пустым от самосущего бытия. 2.20. Посредством большого и безымянного пальца помести в рот драгоценность, исполняющую желания, и обрети неистощимые сиддхи, рождённые природой нектара. Здесь завершается второе наставление – по практике великой видьи, царицы йогинь. Наставление третье. 3.1. Далее – подробное объяснение высшей реализации самаи: поглощения других избранных субстанций, дарующих плод всеведения. 3.2. Посредством одного лишь их поглощения реализуются матери всех гухьяк: слон и лошадь, также корова и собака. 3.3. Соединённые с великим, а также с пятью нектарами мудрости, с четырнадцатого и до восьмого они собираются и перемешиваются. 3.4. Оставь внутри шакала на семь дней, затем извлеки. Скатай из пяти шарики размера горчичных зёрен. 3.5. Так, поистине, учит эта тантра: с восьмого и до четырнадцатого в течение семи дней культивируй их по одному, затем смешай и помести внутрь шакала. 3.6. Извлеки и сделай из пяти шарики размером с плод сиддхи. Поскольку великая реализация достигнута в совершенстве, то объясняется в этой тантре, но полностью скрыта. Великая реализация скрыта Буддами на каждой ступени. 3.7. Далее следует метод практики: визуализируй лотос ума – сияюще-красный, украшенный четырьмя богинями и фигурой Будды. 3.8. С востока он сияет, как голубой лотос, с юга он жёлтый, с запада – беловато-красный, с севера – светится, как изумруд. Окружённый завесой пламени, как прекрасен он со своими тремя глазами, четырьмя ликами, четырьмя руками! 3.9. Вообрази на востоке богиню с тремя глазами, в левых руках у которой кхатванга и колокольчик, в правых – ваджра и капала. У богини на юге – трезубец, ратна, стяг и шакал. У богини на западе – лук, стрела, разноцветный лотос и капала. У богини на севере – меч, аркан, дамару и капала. 3.10. В центре визуализируй ваджрные тело, речь и ум с капалой и кхатвангой, также с луком и стрелой. 3.11. При медитации на обладающем первой мантрой – мгновение пылания. Практикуя таким образом, йогин обретает сиддхи субстанции. 3.12. Посредством реализации йогини незамедлительно развивается уверенность. Можно стать совершенно невидимым или проявить одновременно тысячу тел. 3.13. Грабь Будд, наслаждайся безупречными райскими девами. Ваджрным оком будешь видеть, словно плод алычи на ладони. Будды, многочисленные, как песчинки в Ганге, пребывающие в своих ваджрных землях, 3.14. чистые земли, многочисленные, как песчинки в Ганге, свойства просветлённых тела, речи и ума, а также присущее всем вещам состояние – знай, что всё это возникает из танца ума. 3.15. Примени слоги в обратном порядке и медитируй на мантре. Вымочив в ваджрном напитке, проглоти каждую из пилюль. 3.16. Возьми последний из восьми слогов вместе с длинной У и бинду; прочно закрепи на конце и ясно произнеси мантру: Гухья Бхакша Абхакше Хум. 3.17. Совершенно соединившись с йогини, овладей первым слогом. Если йогин желает реализации посредством Ваджрадхары, то семь раз поглощает проявленную мантру. 3.18. Последний из трёх слогов ясно восседает в конце восьми. Украшенный длинной У и бинду, он пребывает как наивысший слог. 3.19. Связанное с первым слогом соединяется с Хри. Примени последний из слогов и закрепи на месте пять семян. 3.20. Медитируя на слоге, добейся полного распускания лотоса. Тот, кто стремится к реализации Ваджрадхары, должен в совершенстве знать это соединение. 3.21. Далее полностью реализовавший бытие приветствуется наивысшей ваджрной песней, которая есть реализация ваджрных йогинь: Эй, друг! Ваджра заставляет лотос набухать и распускаться. А Ла Ла Ла Ла Хо! Танец великого блаженства распалил тебя! Солнечные лучи полностью раскрывают лик лотоса. Ты распалён танцем великого блаженства! 3.22. Далее, распевая эту песню для великого Ваджрадхары, ваджрные дакини танцуют и призывают Ваджрасаттву. 3.23. Таким образом обладающий стойкой приверженностью обретает сиддхи единения. Посредством четырёхкратного совершенного единения обретается реализация – такова высшая медитация. 3.24. Убранный всеми наилучшим украшениями, увитый цветами и умащенный благовониями – так непременно обретаются сиддхи, дарующие высочайшие три тела, и они безупречно сияют на сотню йоджан. 3.25. Из совершенного применения двух сил возникают субстанции девяти дверей. Достигнешь несравненной сущности, пребывания в мире в пробуждённом состоянии Будды. 3.26. Теперь в стихах: Формы, печати и качества, Субстанции, погружения и медитации – Все эти разнообразные ритуальные методы были изложены Согласно желаниям богини. 3.27. Тот, кто хранит эту тантру в своём доме, носит её при себе, распевает её и медитирует на ней, никогда более не столкнётся с болезнями, старением, препятствиями и смертью. Он всегда будет защищаем от препятствий царицами среди йогинь. Здесь завершается третье наставление – по методу практики и вспомогательным действиям, наивысшая тайна из тайн, следующих желаниям великих ваджрных дакинь. Махамая-тантра окончена. Этот текст был переведён и отредактирован индийским пандитой Джинаварой и великим тибетским переводчиком Го Лхеце.

ვეტყვი იმათ ვინც "ეროვნულ გენებზე" და "გვარიშვილობაზე" ტლიკინებენ: ჭეშმარიტი რეალობა ესაა – შუნია (სიცარიელე) იგივე პარაბრაჰმანი (უზენაესი ღმერთი), სხვა ყველაფერი მოჩვენებითია და ფორმალური. ცხადია არსებობს მატერია (პრაკრიტი), დრო (კალა) და სივრცე (აკაშა), არსებობენ უსასრულო რაოდენობის სულიერი არსებები (ჯივები), მაგრამ არავითარი ეროვნულობა და გვარიშვილობა არ არსებობს, რადგანაც არც პრაკრიტიმ, არც აკაშამ, არც კალამ, არც ჯივამ და მით უმეტეს არც შუნიამ არ იცის არავითარი "რასობრივი" და "ეთნიკური" ატრიბუტები და კატეგორიები. პრაკრიტი არის პრაკრიტი, აკაშა არის აკაშა, კალა არის კალა, ჯივა იგივე სატვა არის ჯივა, ხოლო შუნია–ბრაჰმანი არის შუნია (ბრაჰმანი). მეტეფმსიქოზის ანუ რეინკარნაციის და ზესულის (პარაბრამანის) იდეები გულში სცემენ ლახვარს რასობრივ და ეთნოლოგიურ თეორიებს. თუ რეინკარნაციის პროცესში ჯივა (სულიერი არსება, სულიერი ატომი) განიცდის გარდასახვებს, იცვლის ფორმებს და შეუძლია ნებისმიერი ფიზიკური და ასტრალური ფორმა მიიღოს მაშინ რაღა აზრიო აქვს "რასას" და "ეთნოსს"?? ვედანტას მიხედვით არსებობენ ღმერთები, დემონები, ფანტომები, ადამიანები, ცხოველები და ა.შ. მაგრამ არადუალისტური ტანტრას მიხედვით ყველაფრის საფუძველი ესაა არადუალისტური ზეცნობიერი (პარაშივა) და არადუალისტური ენერგია (პარაშაკტი), რომელთაგანაც იბადება ყველა მატერიალური სუბსტანცია, მათ შორის ე.წ. პრაკრიტიც. ეხლა გეკითხებით, მხოლოდ და მხოლოდ იმიტომ რომ პრაკრიტის ფრაგმენტები განსხვავდებიან ერთმანეთისგან, შეგვიძლია ვთქვათ რომ არსებობენ სხვადასხვა "ერები", "გვარები", "პარტიები" და "რასები"?... ცხადია არა! რასობრივი და ეთნიკური კატეგორიები და ატრიბუტები მოგონილია უვიცი ადამიანების მიერ რომლებმაც არ იციან ვედანტა და ტანტრა. ამის გარდა არსებობს გენოტიპი და არსებობს ფენოტიპი. გენოტიპი ესაა რასის დონეზე და ფენოტიპი განსხვავებები რასის შიგნით. მე შეიძლება თეთრი, შავი ან ყვითელი ვიყო მაგრამ ვედანტა მეუბნება რომ რა ფერის კანიც არ უნდა მქონდეს, მე ვარ: 1) ადამიანური რასის წარმომადგენელი 2) ერთიანი პრაკრიტი 3) ერთიანი აკაშა 4) ერთიანი კალა 5) ერთიანი შუნია. შეიძლება ფენოტიპურად კავკასიელი განსხვავდებოდეს ინდოჩინელისგან, მაგრამ საბოლოო ჯამში გენოტიპურად კავკასიელიც და ინდოჩინელიც ერთნაირი ადამიანია! შეიგნეთ! რაც შეეხება მატერიას (პრაკრიტი) მატერიამ საერთოდ არ იცის დაყოფა "ერებად" და "რასებად"... ეს უბრალოდ სასაცილოა. გენოტიპურად ყველა არსება იყოფა სამ კლასად: 1) სულიერი 2) ფსიქიკური და 3) ხორციელი. სულიერი განსხვავებით სხვა ორისგან არის რჩეული, რომელსაც ესმის სულიერი ცოდნა. აქედან გამომდინარე თანასწორობა ამ გაგებით არ არსებობს. ერთის მხრივ ჩვენ ყველანი ერთიანი მატერიის, ერთიანი დროის, ერთიანი სივრცის და ერთიანი ცნობიერების ნაწილები ვართ, მაგრამ მეორის მხრივ ინდივიდები სულიერი შეგნების დონის მიხედვით იერარქიულ კლასებად მაინც იყოფიან, ასე რომ დამშვიდდით. სულიერი რჩეული ყველა "ერში" არსებობს და ყველა "ერი" და "რასა" ესაა ერთიანი კოსმიური მატერია (პრაკრიტი). თითოეული ჯივას ანუ სატვას სულიერი ვიჯნანა (ცნობიერების არსი) განძარცვულია სოციალური და პოლიტიკური ატრიბუტებისგან და ცნებებისგან და ეს კარგად ვლინდება ფიზიკური სიკვდილის შემდეგ როცა მატერიალური ილუზიები ქრება. ჯივას სულიერ მეს არ გააჩნია ისეთი პოლიტიკური ატრიბუტი როგორიცაა "ეროვნული იდენტობა". ჯივა ანუ სატვა ესაა უსახო ნატიფი მატერია და ენერგია. ენერგიამ "რასა" და "ეროვნულობა" არ იცის. "ეროვნულობა", "პარტიულობა" და ა.შ. ესენია ვიჯნანას ზედაპირზე აღბეჭდილი და დალექილი სამსკარები (ფსიქიკური ანაბეჭდები წინა ცხოვრებებიდან) და კლეშა (ნეგატიური ფსიქოფიზიკური აფექტები). ისეთი კატეგორიები როგორებიცაა "ერი" და "გვარი" განეკუთვნება სანსარას ანუ მოჩვენებით უმდაბლეს რეალობას. ფიზიკური ილუზიის (მაჰამაიას) კატეგორიებს მიჯაჭვულია მხოლოდ უმეცარი სატვა. მაჰაკალი ესაა მრისხანე ქალღმერთი რომელიც ანგრევს ილუზიებს. ძველიაღთქმა დაბადება თავიმეთერთმეტე 1. ერთპირიიყომთელიქვეყანადაერთენაზემეტყველი. 2. როცადაიძრნენაღმოსავლეთიდან, ჰპოვესველიშინყარისქვეყანაშიდაიქდამკვიდრდნენ. 3. უთხრესერთმანეთს: მოდი, მოვზილოთთიხადაგამოვწვათ. ქვისმაგივრადაგურიჰქონდათ, კირისმაგივრადფისი. 4. თქვეს: აბა, ავიშენოთქალაქიდაგოდოლი, დაცასმივუწვდინოთმისითხემი. აღვმართოთნიშანსვეტი, რომარგავიფანტოთდედამიწისზურგზე. 5. ჩამოვიდაუფალი, რომენახაქალაქიდაგოდოლი, რომელსაცადამიანებიაშენებდნენ. 6. თქვაუფალმა: აჰა, ერთიხალხიაესდაერთიენააქვსყველას; რაკიესსაქმეწამოუწყიათ, ამიერიდანდაუბრკოლებლივგააკეთებენყველაფერს, რასაცკიგანიზრახავენ. 7. აბა, ჩავალდაენასავურევმათ, რომვერაფერიგააგებინონერთმანეთს. 8. გაფანტაისინიუფალმაიქიდანმთელსდედამიწისზურგზედამათაცშეწყვიტესქალაქისადაგოდლისშენება. 9. ამიტომაცეწოდასახელადბაბილონი, რადგანსწორედაქაღრიაუფალმამთელიდედამიწისენადააქედანგაფანტაისინიუფალმადედამიწისზურგზე. ბაბილონისგოდოლი — ძველიებრაულიმითისთანახმად, მსოფლიოწარღვნისშემდეგადამიანებმაგანიზრახესსენაარისმიწაზე (მესოპოტამია) ქალაქისადაისეთიკოშკისაშენება, რომელიცცასმისწვდებოდა. ადამიანისთავხედობითგანრისხებულმაღმერთმააურიამათენადაგაფანტამთელდედამიწაზე. დაუმთავრებელქალაქსეწოდაბაბილონი (სახელწოდებასლეგენდაუკავშირებსძველებრაულსიტყვასბალალ — არევას). მითშითავისებურადაისახაბაბილონისზიქურათების (სატაძრო-რელიგიურიდანიშნულებისგიგანტურიშენობები) მშენებლობადამასშისხვადასხვაეთნიკურიჯგუფისმონაწილეობა. გადატანით — უწესრიგოდმოფუსფუსებრბო, აურზაური, არეულობა. ბიბლიურიგადმოცემითბაბილონისკოშკიუზარმაზარინაგებობაიყო (დაბ. 11:1—9). ძველიბაბილონისადამისიმიმდებარეტერიტორიისნანგრევებშიაღმოაჩინესრამდენიმეზიკურათი, ანუსაფეხურებადაგებულისაკულტოკოშკი. აქედანერთ-ერთიიყოეთემენანქისზიკურათი, რომელიცბაბილონისგალავნისშიგნითიყომოქცეული. ასეთტაძრებთანდაკავშირებულძველჩანაწერებშიხშირადვხვდებითსიტყვებს: „მისიწვერიცასმისწვდება“. მეფენაბუქოდონოსორს ერთხელ უთქვამს: „ეთემენანქში მე აღვმართე საფეხურებიანი კოშკის თხემი, რათა მისი წვერი ცას უსწორდებოდეს“. ერთი ფრაგმენტი ასეთი ზიკურათის დანგრევას შემდეგი სიტყვებით გვაუწყებს: „ამ ტაძარმა ღმერთები გაანაწყენა. მათ ერთ ღამეში დასცეს ეს ნაგებობა, მთელი ქვეყნის პირზე გაფანტეს მშენებლები და ენა აურიეს, რათა შეეჩერებინათ მშენებლობა“*. „დიდი ხნის წინათ ყველა ხალხი ერთ დიდ სოფელში ცხოვრობდა და ერთ ენაზე ლაპარაკობდა“, — მოგვითხრობს მიანმაში მცხოვრები ერთი მთიელთა ტომის ლეგენდა. ლეგენდის თანახმად, მათ კოშკის აშენება დაუწყიათ, მაგრამ „თანდათანობით სხვადასხვა ქცევები და წესჩვეულებები შეუძენიათ და სხვადასხვა ენაზე დაუწყიათ ლაპარაკი, მერე ამდგარან და ნელ ნელა მთელ დედამიწაზე გაფანტულან“. მსგავსი ლეგენდები არსებობს აფრიკაში, აღმოსავლეთ აზიაში, მექსიკაში თუ სხვაგან ერთხელ ჩემს მასწავლებელს იაპონურის სპეციალისტს თათია მემარნიშვილს ჩემი სანუკვარი ოცნება გავუმხილე; ვუთხარი რომ მსურს მსოფლიოს გაერთიანება და "ერებს" შორის ილუზორული პოლიტიკური და ეთნიკური საზღვრებისა და ბარიერების წაშლა, პასუხად მივიღე: "ფუ, რა აბსურდია! ფუ რა საშინელებაა! ერებს შორის საზღვრების წაშლა გინდა? სიგიჟეა!"... იმ მომენტში მთელი გულით მინდოდა მისთვის თავის წაგლეჯა, მაგრამ ჭკუას მოვუხმე, სისხლის სამართალი და აჰიმსას კანონი გავიხსენე, მორჩილად სიმწრის ღიმილით გავუღიმე და "გასაგებია" ვუთხარი, იმის მერე სიტყვა აღარ მითქვამს მასთან ფედერაციის იდეაზე. მივხვდი რომ სულიერი ცოდნის არმქონე პოლიტიკური ცოდნის არმქონე ანტიგლობალისტი ღორი იყო. ერთ ერთი რამაც გამაჩერა და მაიძულა უარი მეთქვა მისი წაგლეჯილი ნაციონალ–პატრიოტული თავით ფეხბურთის თამაშზე, იყო იმის გახსენება, რაც ვიცი, კერძოდ ის რომ ადრე თუ გვიან გლობალისტური მოძრაობა გაიმარჯვებს და სწორედ მაშინ ეგ "ადამიანები" რომლებიც ჩაფრენილნი არიან ილუზიებზე და "ტრადიციებზე" მიიღებენ ნამდვილ ჯოჯოხეთს. ისინი დაისჯებიან ანტიგლობალისტური "ტრადიციული" იდეებისთვის დაახლოებით ისევე როგორც კომუნისტური რევოლუციის დროს ბოლშევიკებმა გვამებად აქციეს მილიონობით რელიგიური ნაბიჭვარი. არ ვარ კლასიკური კომუნისტი, მაგრამ ვემხრობი კაპიტალიზმის ლიკვიდაციის და რადიკალური ინტერნაციონალიზმის დოგმატებს. ეზოთერული ცოდნა და პოლიტიკური სიბრძნე რომელიც მაქვს მეუბნება იმას რომ დედამიწა და მერე კი მთელი მზის სისტემა ერთიან ზენაციონალურ და ზეპლანეტარულ სისტემად გაერთიანდება, მიუხედავად იმისა ცალკეულ უვიცებს და დეგენერატებს ეს უნდათ თუ არა. კოსმიური ფედერაციის იდეა საზარელ აბსურდად ეჩვენება მხოლოდ უწიგნურ ხეპრეს რომელმაც არ იცის არც ადვაიტა ვედანტა და არც პოლიტიკა. არ დაგვავიწყდეს ასევე დედამიწის ოკულტური ისტორია, მაგალითად ლეგენდა ბაბილონის გოდოლის შესახებ. წარსულში, კერძოდ სატია იუგას (ოქროს საუკუნის) დროს დედამიწაზე ერთიანი ზენაცია არსებობდა, ყველა უფალ ნარაიანას ადიდებდა, არ იყო დაყოფა ერებად, მდიდრებად და ღარიბებად, დემონებად, ღმერთებად და ადამიანებად, არ იყო კასტები და გილდიები, ყველა ერთიანი იყო, იყო გართობა და სიამოვნება და ყველას ყველა უყვარდა, მხოლოდ შემდეგ ეპოქებში სულიერი დეგრადაციის შედეგად გაჩნდა ის რასაც დღეს ვუწოდებთ "ერებს", "კასტებს", "სამეფოებს" და ა.შ. ადვაიტას მიხედვით უფალი ნარაიანა არის ჭეშმარიტი რეალობის – ბრაჰმანის მოდიფიკაცია და ემანაცია. ჭეშმარიტი რეალობა ესაა მხოლოდ ბრაჰმანი, მთელი სამყარო აღვსილია ერთიანი უპიროვნო ზესულით და მხოლოდ ის არსებობს. რეალობა ესაა არასწორად გაგებული ზესული და კოსმიური გონი. შუდჰაადვაიტას მიხედვით ჯივა (არსება), პრაკრიტი (მატერია) და კალა (დრო) რეალურია ისევე როგორც ბრაჰმანი რადგან მისი არსის ნაწილებს წარმოადგენენ, მაგრამ ეს სულაც არ ნიშნავს იმას რომ ბრაჰმანის, პრაკრიტის, აკაშას და კალას დანაწევრება "ნაციებად", "კასტებად" და "პარტიებად" შეიძლება. არსებობს რეალური ჯივების უსასრულო რაოდენობა, მაგრამ ჯივას (ინდივიდუალურ სულს) არ გააჩნია არავითარი "ეროვნება", "პარტიულობა" და "კასტა" ("გვარიშვილობა"). ეს ყოველივე ილუზიაა. რეალურია მხოლოდ ბრაჰმანი, ერთიანი ზესული, იშვარა, ერთიანი უფალი მრავალ ფორმაში, ერთიანი დრო (კალა), ერთიანი სივრცე (აკაშა) და მილიარდობით სატვა ანუ ჯივა (ინდივიდი), რომლებსაც არ გააჩნიათ ის ფიზიკური პრედიკატები და ატრიბუტები, როგორებიცაა "ეროვნება" და "გვარიშვილობა". "პარტია", "ეროვნება" და "გვარი" = სრული აბსურდი და ილუზია. ჩვენ შეგვიძლია ბრაჰმანის გარდა სხვა სუბსტანციების რეალურობა ვაღიაროთ, მაგრამ საიდან ვიცით რომ სულიერ არსებას (ჯივას) გააჩნია ისეთი ატრიბუტი და თვისება როგორიცაა "ეროვნულობა" და "გვარიშვილობა"? ორიდან ერთია; ან სისხლი და გენეტიკა = ილუზია ანდა მეორე ვარიანტი: ნებისმიერი ჯივა (ინდივიდი) არა მხოლოდ სულიერ დონეზე, არამედ სუბატომურ დონეზეც არის ერთიანი გლობალური სისტემის ნაწილი. მატერია (პრაკრიტი) ერთიანია თუმც მრავალი სუბატომისგან და ბიომოლეკულებისგან შედგება, ხოლო დრო, სივრცე, უფლის კოსმიური გონი და უმაღლესი სული ასევე ერთიანი სუბსტანციაა. პარაბრაჰმანის გარდა ყველა არსი სუფევს მრავალ ფორმაში, მაგრამ ყველა ფორმა მაინც ერთ კოსმიურ არსებას – ღმერთს ეკუთვნის და აქედან გამომდინარე სრული უაზრობა გამოდის როცა ჯივები ერთმანეთს ებრძვიან "ეროვნების", "პარტიის" და "გვარიშვილობის" ილუზორული იდეების გამო. თუნდაც ვაღიაროთ მატერიის რეალურობა, ანტიგლობალიზმი და ბაბილონის გოდოლის სინდრომი მაინც დებილიზმია. ღმერთი = ბუნება და ბუნება ესაა ერთიანი ორგანიზმი, რომლის უჯრედებიც ვართ ჩვენ. განა დებილიზმი არაა როცა ერთი უჯრედი მეორეს ემტერება იმიტომ რომ "განსხვავებულია? ყველა ატომი ერთნაირია და ერთიანი მატერიის ნაწილია. ყველა გონი ერთიანი გონის ნაწილია და უზენაესი არსი – ბრაჰმანი აერთიანებს ფიზიკური და მენტალური ფორმების მირიადებს. ნუ იქნებით ანტიგლობალისტები, შეისწავლეთ ვედანტა და ტანტრა და ეგებ ჭკუას შეგემატოთ იმბეცილებო. ვაჯრაიანას და არადუალისტური ვედანტას მიხედვით ეროვნულობის და რასობრიობის მსგავსი პოლიტიკური და სოციალური ცნებები = დიადი ილუზია.

ვეტყვი იმათ ვინც "ეროვნულ გენებზე" და "გვარიშვილობაზე" ტლიკინებენ: ჭეშმარიტი რეალობა ესაა – შუნია (სიცარიელე) იგივე პარაბრაჰმანი (უზენაესი ღმერთი), სხვა ყველაფერი მოჩვენებითია და ფორმალური. ცხადია არსებობს მატერია (პრაკრიტი), დრო (კალა) და სივრცე (აკაშა), არსებობენ უსასრულო რაოდენობის სულიერი არსებები (ჯივები), მაგრამ არავითარი ეროვნულობა და გვარიშვილობა არ არსებობს, რადგანაც არც პრაკრიტიმ, არც აკაშამ, არც კალამ, არც ჯივამ და მით უმეტეს არც შუნიამ არ იცის არავითარი "რასობრივი" და "ეთნიკური" ატრიბუტები და კატეგორიები. პრაკრიტი არის პრაკრიტი, აკაშა არის აკაშა, კალა არის კალა, ჯივა იგივე სატვა არის ჯივა, ხოლო შუნია–ბრაჰმანი არის შუნია (ბრაჰმანი). მეტეფმსიქოზის ანუ რეინკარნაციის და ზესულის (პარაბრამანის) იდეები გულში სცემენ ლახვარს რასობრივ და ეთნოლოგიურ თეორიებს. თუ რეინკარნაციის პროცესში ჯივა (სულიერი არსება, სულიერი ატომი) განიცდის გარდასახვებს, იცვლის ფორმებს და შეუძლია ნებისმიერი ფიზიკური და ასტრალური ფორმა მიიღოს მაშინ რაღა აზრიო აქვს "რასას" და "ეთნოსს"?? ვედანტას მიხედვით არსებობენ ღმერთები, დემონები, ფანტომები, ადამიანები, ცხოველები და ა.შ. მაგრამ არადუალისტური ტანტრას მიხედვით ყველაფრის საფუძველი ესაა არადუალისტური ზეცნობიერი (პარაშივა) და არადუალისტური ენერგია (პარაშაკტი), რომელთაგანაც იბადება ყველა მატერიალური სუბსტანცია, მათ შორის ე.წ. პრაკრიტიც. ეხლა გეკითხებით, მხოლოდ და მხოლოდ იმიტომ რომ პრაკრიტის ფრაგმენტები განსხვავდებიან ერთმანეთისგან, შეგვიძლია ვთქვათ რომ არსებობენ სხვადასხვა "ერები", "გვარები", "პარტიები" და "რასები"?... ცხადია არა! რასობრივი და ეთნიკური კატეგორიები და ატრიბუტები მოგონილია უვიცი ადამიანების მიერ რომლებმაც არ იციან ვედანტა და ტანტრა. ამის გარდა არსებობს გენოტიპი და არსებობს ფენოტიპი. გენოტიპი ესაა რასის დონეზე და ფენოტიპი განსხვავებები რასის შიგნით. მე შეიძლება თეთრი, შავი ან ყვითელი ვიყო მაგრამ ვედანტა მეუბნება რომ რა ფერის კანიც არ უნდა მქონდეს, მე ვარ: 1) ადამიანური რასის წარმომადგენელი 2) ერთიანი პრაკრიტი 3) ერთიანი აკაშა 4) ერთიანი კალა 5) ერთიანი შუნია. შეიძლება ფენოტიპურად კავკასიელი განსხვავდებოდეს ინდოჩინელისგან, მაგრამ საბოლოო ჯამში გენოტიპურად კავკასიელიც და ინდოჩინელიც ერთნაირი ადამიანია! შეიგნეთ! რაც შეეხება მატერიას (პრაკრიტი) მატერიამ საერთოდ არ იცის დაყოფა "ერებად" და "რასებად"... ეს უბრალოდ სასაცილოა. გენოტიპურად ყველა არსება იყოფა სამ კლასად: 1) სულიერი 2) ფსიქიკური და 3) ხორციელი. სულიერი განსხვავებით სხვა ორისგან არის რჩეული, რომელსაც ესმის სულიერი ცოდნა. აქედან გამომდინარე თანასწორობა ამ გაგებით არ არსებობს. ერთის მხრივ ჩვენ ყველანი ერთიანი მატერიის, ერთიანი დროის, ერთიანი სივრცის და ერთიანი ცნობიერების ნაწილები ვართ, მაგრამ მეორის მხრივ ინდივიდები სულიერი შეგნების დონის მიხედვით იერარქიულ კლასებად მაინც იყოფიან, ასე რომ დამშვიდდით. სულიერი რჩეული ყველა "ერში" არსებობს და ყველა "ერი" და "რასა" ესაა ერთიანი კოსმიური მატერია (პრაკრიტი). თითოეული ჯივას ანუ სატვას სულიერი ვიჯნანა (ცნობიერების არსი) განძარცვულია სოციალური და პოლიტიკური ატრიბუტებისგან და ცნებებისგან და ეს კარგად ვლინდება ფიზიკური სიკვდილის შემდეგ როცა მატერიალური ილუზიები ქრება. ჯივას სულიერ მეს არ გააჩნია ისეთი პოლიტიკური ატრიბუტი როგორიცაა "ეროვნული იდენტობა". ჯივა ანუ სატვა ესაა უსახო ნატიფი მატერია და ენერგია. ენერგიამ "რასა" და "ეროვნულობა" არ იცის. "ეროვნულობა", "პარტიულობა" და ა.შ. ესენია ვიჯნანას ზედაპირზე აღბეჭდილი და დალექილი სამსკარები (ფსიქიკური ანაბეჭდები წინა ცხოვრებებიდან) და კლეშა (ნეგატიური ფსიქოფიზიკური აფექტები). ისეთი კატეგორიები როგორებიცაა "ერი" და "გვარი" განეკუთვნება სანსარას ანუ მოჩვენებით უმდაბლეს რეალობას. ფიზიკური ილუზიის (მაჰამაიას) კატეგორიებს მიჯაჭვულია მხოლოდ უმეცარი სატვა. მაჰაკალი არის მრისხანე ქალღმერთი რომელიც ანადგურებს ილუზიებს.

Специфика методов Ваджраяны Ваджраяна — путь трансформации сансарического ума, основанный на мотивации и философии Великой Колесницы (Махаяны), но с характерными взглядом, поведением и методом медитации. Методом являются визуализация образов медитативных божеств, мантры, мудры, почитание Гуру. Практика в системе Ваджраяны предполагает получение специального посвящения и сопутствующих ему наставлений от достигшего реализации Пути учителя. Необходимыми качествами практикующего являются мотивация сострадания, понимание пустотности и чистое ви́дение. В Тибете ваджраяна считается венцом учения Будды. Все четыре существующие сегодня школы тибетского буддизма (Ньингма, Кагью, Сакья и Гелуг) относятся к Ваджраяне. Ваджраяна основана на концепции Ади-будды — изначального Будды, по отношению к которому отдельные будды (в том числе исторический Шакьямуни) считаются только формами его воплощения. В ваджраяне разработана чёткая иерархия существ: - будды, - бодхисаттвы, - пратьекабудды, - архаты, - идамы, - учители, - местные божества. По сути, ваджраяна — оккультная модификация буддизма. Главным средством достижения просветления в ваджраяне считаются не достоинства человека — пирамиты, а тайная мантра. При этом считается, что путь тайной мантры значительно могущественнее и может привести к достижению состояния будды не за много кальп, как в обычной махаяне, а за одну жизнь. Как и в классическом тантризме, философские идеи в ваджраяне считаются недейственными без практики. Средством достижения состояния будды в ваджраяне считается йогическая практика (психотренинг) в сочетании с эзотерической и магической практикой, медитация, чтение мантр, почитание духовного наставника. В ваджраяне имеется отсутствующий в других направлениях буддизма институт «живых богов» как якобы реализованная на практике концепция перерождения и воплощения персонажей божественного пантеона в живых людей. Священными текстами ваджраяны считаются «Ганджур» и «Данджур». В них наибольший упор делается на 2606 текстов, образующих 4 класса тантр: крийя-тантры (тантры действия), чарья-тантры (тантры исполнения), йога-тантры (тантры йогической медитации), ануттара-йога-тантры (тантры отцовские и материнские). Под влиянием ваджраяны в контакте с местными верованиями образовывались новые местные течения буддизма, в которых буддийские философские идеи слились с многовековой народной религиозной практикой: тибетский буддизм, монгольский буддизм, бурятский буддизм, калмыцкий буддизм, тувинский буддизм. До недавнего времени все эти дочерние формы ваджраяны обозначались термином «ламаизм», который в первой половине XIX веке появился в европейской науке, откуда попал в российскую, китайскую и японскую терминологию. На конец XX века число приверженцев ваджраяны составило более 19 миллионов человек, из них в Тибете — 5 миллионов, в Бутане — 1 миллион.