PESTE NOIRE

ამ საკითხთან დაკავშირებით მე ჩემი აზრი მაქვს, რომელიც ალბათ ძალიან განსხვავებული იქნება ორივე მხარის აზრისგან, მაგრამ მას ცოტა მოგვიანებით დავწერ. მანამდე კი თქვენ დააფიქსირეთ ამ ფაქტთან დაკავშირებით თქვენი პოზიცია.

"მოვალთ და შეგამოწმებთ" 12 აგვისტოს საღამოს, რუსულმა სამხედრო ნაწილებმა წინააღმდეგობის გარეშე დაიკავეს ზუგდიდი, სენაკი, ფოთი, კოდორის ხეობა. მოგვიანებით, ოსურმა მხარემ ცხინვალში ტყვედ ჩავარდნილი ჯარისკაცებისა და დიდი ლიახვის ხეობაში დარჩენილი მშვიდობიანი მოსახლეობის წინააღმდეგ შურისძიება დაიწყო. 11 აგვისტოს მარტო სოფელ აჩაბეთში 8 მშვიდობიანი მოხუცი დახვრიტეს საკუთარ სახლებში. მთლიანად დიდი ლიახვის ხეობაში 20-მდე მოხუცი და ერთი ფსიქიკურად დაავადებული ახალგაზრდა დახვრიტეს. შემიძლია გვარების დასახელებაც და მაქვს ინფორმაცია დასაფლავებულთა ადგილების შესახებ. დახვრეტით უსწორდებოდნენ ცხინვალის ციხესა და იზოლატორში მოხვედრილ ტანკისტებს, მეტყვიამფრქვევეებს და რეზერვისტებს. მათ კი, ვისაც ბრძოლაში მონაწილეობა მიღებული არ ჰქონდათ, შედარებით ჰუმანურად ექცეოდნენ. ტყვეების გადმოცემით, ქალაქ ცხინვალის მერი, იზოლატორის უფროსი ვინმე ტელმანი შედარებით "კეთილგანწყობილად" იქცეოდა. ასე დასრულდა აგვისტოს ომი და ასე ტრაგიკულად დასამარდა პოლიტიკოსთა მიერ შეთხზული მითი საქართველოს სამხედრო ძლიერებაზე. ბრძოლის ველზე დავტოვეთ დაღუპულ თანამებრძოლთა ცხედრები, საბრძოლო შეიარაღება და ტექნიკა, საკუთარი პატივი და ღირსება. მოგვიანებით, მტერმა გორიდან გასვლის შემდეგ ქალაქის საარტილერიო ბაზის კედლებზე გაკეთებული სამარცხვინო წარწერა დაგვიტოვა: "ამხანაგო ქართველებო, ისწავლეთ სამხედრო საქმე, მოვალთ და შეგამოწმებთ"... პ.ს. 11 აგვისტოს აღწერა იბეჭდება შემოკლებით, არ გამოქვეყნებულა მასალები, თუ როგორ ექცეოდნენ ცხინვალის ციხეში პატიმრებს, ვინ როგორ ახორციელებდა წამებისა და სისასტიკის ფაქტებს, როგორ ხვრეტდნენ ჯარისკაცებს და მშვიდობიან მოსახლეობას, როგორ ვითარდებოდა მოვლენები კოდორის ხეობაში ომის წინა პერიოდში, ომის მსვლელობისას და როგორ მოხდა მისი ჩაბარება, რა შეცდომები იქნა დაშვებული სტრატეგიულ-ოპერატიულ და ტაქტიკურ დონეზე. ეს და კიდევ მრავალი სხვა საინტერესო ფაქტი თუ მოსაზრება უახლოეს ხანში ბროშურის სახით გამოქვეყნდება. ბრძოლებში დაიღუპა ჩემი ძველი მეგობრის და თანამებრძოლის, ეროვნული გვარდიის პოლკოვნიკ რეზო დოლიძის შვილი, 41-ე ბატალიონის მეთაური შალვა დოლიძე. ასევე დაიღუპა მე-4 სპეცდანიშნულების ბატალიონის ჯარისკაცი, ჩემი მეგობარი და თანამებრძოლი გელა მებაღიშვილი, რომელიც 1991 წელს ჩემი მეთაურობის ქვეშ იმყოფებოდა. მწუხარებას გამოვთქვამ აგვისტოს ბრძოლებში დაღუპულ მებრძოლთა და მშვიდობიანი მოქალაქეების ოჯახების მიმართ.

მოწინააღმდეგე დილიდანვე რუსულმა ნაწილებმა სამხრეთისკენ სამი მიმართულებით სვლა დაიწყეს. შუადღისათვის გავიდნენ და დაიკავეს ვარიანის, შინდისისა და კარალეთის მისადგომები. მიუხედავად იმისა, რომ ცხინვალიდან გორის ტრასამდე ქართველი სამხედროების წინააღმდეგობის გარეშე სრულად მოახდინეს ქართული სოფლების ოკუპირება, მაინც მთელი დღის განმავლობაში მიმდინარეობდა ჩრდილოეთ კავკასიიდან რუსული დამატებითი საბრძოლო ნაწილების გადმოსროლა. ეს ეჭვს იწვევდა, რომ ახალი დაჯგუფებები თბილისის ოკუპაციისთვის მზადდებოდა. დილიდან შუადღემდე ჰაერში მოწინააღმდეგის შვეულმფრენები და თვითმფრინავები დაფრინავდნენ, უშიშროების საბჭოს სრულიად დაკარგული ჰქონდა რეალობის აღქმის უნარი და ყველგან რუსული ტანკები ელანდებოდა. 11 აგვისტოს 11:57 საათზე კახა ლომაია აკეთებს განცხადებას: "რუსები 50 ტანკით გორში შევიდნენ, მათ უკან კაზაკები და ოსი ბანდფორმირებები მოჰყვებიან". არადა, რუსებმა გორი მხოლოდ 12 აგვისტოს, საღამოს დაიკავეს. 13:00 საათისათვის ნაციონალური მოძრაობის პოლიტიკური ელიტა სრულიად ტოვებს გორის გამგეობისა და მედიაცენტრის შენობებს. 11 აგვისტოს 16:00 საათზე გორში მთავარი შტაბი იღებს ბრძანებას საბრძოლო პოზიციების დატოვებისა და უკან დახევის შესახებ. 16:05 საათზე იწყება გორის ქაოსური დატოვება. გორის, უფლისციხის, იგოეთისა და კასპის ვიწრო გზებზე უზარმაზარი კოლონები დისლოკაციის ადგილებისკენ მიემართებიან. თავდაცვის სამინისტროს ხელმძღვანელობა გორის საარტილერიო ბრიგადის ტერიტორიას ტოვებს. გორის სამხედრო ბაზებზე დარჩა ათეულობით ტანკი და სხვა საბრძოლო მასალა, ტექნიკა. შეიარაღებულმა ძალებმა სკრასა და უფლისციხეში მდებარე საბრძოლო მასალების საწყობებიც ხელუხლებლად დატოვეს. შინდისი-ვარიანის მიმართულებაზე სენაკის მე-2 ბრიგადის მებრძოლები დარჩნენ. მათ შორის იყვნენ დაჭრილები, რომელთა გამოყვანაც მხოლოდ 14 აგვისტოს მოხერხდა. შინდისის გზაზე სენაკის მე-2 ბრიგადის მებრძოლთა ცხედრებიც მიტოვებული იყო. რუსული კოლონები აფხაზეთის მხრიდან წინააღმდეგობის გარეშე შემოვიდნენ ზუგდიდში. ისინი 17:27 საათზე სენაკის ბაზაზეც შემოვიდნენ. პარალელურად, 19:30 საათზე ზუგდიდიდან რუსული ტაქტიკური დაჯგუფება ჭუბერისაკენ გაემართა. კოდორის ხეობა ალყაში აღმოჩნდა. 21:00 საათისათვის მცხეთიდან დიღმის შესასვლელამდე იჭიმება 20 კმ-იანი ქართული სამხედრო კოლონა. ამავდროულად, თბილისში ვრცელდება ისტერიული ჭორი რუსული სამხედრო ძალების მცხეთასთან მოდგომის შესახებ. ხელისუფლების ერთი ნაწილი ოჯახიანად ტოვებს თბილისს და წითელი ხიდის მიმართულებით გარბის. საქართველოს შეიარაღებულმა ძალებმა მატერიალურ-ტექნიკური კუთხით კატასტროფული დანაკარგები განიცადეს.

შინდისის ტრაგედია 11 აგვისტოს, გამთენიისთვის, ვინაიდან ცხინვალიდან გორამდე არანაირი თავდაცვითი და წინაღობითი ზღუდე არ არსებობდა, ოპერატიული შტაბის დავალებები აქამდე თუ ბრძანების ფორმით სრულდებოდა, უკვე ბრიგადის და ბატალიონების ხელმძღვანელობა თხოვნით მიმართავდა პირად შემადგენლობას, - ვისაც სურვილი აქვს წამოვიდეს, რათა ფხვენისთან თავდაცვის ზღუდეზე აგრესორის შესაკავებლად სისხლის უკანასკნელ წვეთამდე იბრძოლოსო. სამწუხაროდ, მსურველთა რაოდენობა არც ერთ ბატალიონში 30-50 სამხედრო მოსამსახურეს აღარ აღემატებოდა. მე-4 ბრიგადაში მაინც აღმოჩნდა 100 ან 120 ოფიცერი და რიგითი მებრძოლი, რომელიც მზად იყო ბოლომდე ებრძოლა. იგივე მდგომარეობა იყო მე-3 ბრიგადაშიც, რომელიც ძევერასთან იმყოფებოდა. მარცხენა ფლანგზე ტყვიავი-ქსუისის მიმართულებით პირველი ბრიგადის ბატალიონი შეიყვანეს. მიუხედავად იმისა, რომ მათ შეიარაღებულ ბრძოლაში ჩართვა ვერც კი მოასწრეს, ქსუისთან დაბომბვაში მოყოლის შემდეგ იძულებული გახდნენ უკან დაეხიათ. გავიხსენოთ მე-2 ბრიგადის საშტაბო ასეული, რომელიც 10 აგვისტოს დილით ხეთაგუროვო-ტბეთის მიმართულებიდან გამოიყვანეს და დასასვენებლად სოფელ ყელქცეულში დაბანაკდა. საშტაბო ასეულმა 11 აგვისტოს ღამე სწორედ იქ გაათენა. კავშირისა და მართვის არარსებობის გამო ამ ასეულმა მოწინააღმდეგის გადაადგილების შესახებ არაფერი იცოდა. არადა, მტერი 11 აგვისტოს, 11:00 საათიდან ნიქოზიდან სალთანის სარწყავი არხის მიმდებარე ტერიტორიიდან ტანკებით ვარიანისკენ მოემართებოდა. ასეულმა არც ის იცოდა, რომ მე-4 ბრიგადის დარჩენილმა მცირე ჯგუფებმა ფხვენისიდან უკან დაიხიეს. საბედისწეროდ, საშტაბო ასეული 11:00 საათისთვის ყელქცეულიდან გორისკენ მშვიდად მოემართებოდა. მათ მოწინააღმდეგის ტანკები ქართული სატანკო ბატალიონის კუთვნილებად ჩათვალეს და გორისკენ სვლა გააგრძელეს. სწორედ შინდისთან მოხდა მოწინააღმდეგის ტანკების მიერ საშტაბო ასეული კოლონის განადგურება. დაიღუპა 15-მდე სამხედრო მოსამსახურე. მოწინააღმდეგემ საშტაბო ასეულის 7 ერთეული სატრანსპორტო საშუალება ააფეთქა. ყველაზე დიდი მსხვერპლი მე-2 ბრიგადამ სწორედ შინდისთან განიცადა. დაჭრილებმა თავი სოფელ შინდისში ერთ-ერთ სახლს შეაფარეს. ერთადერთი, რომელიც კვლავ აგრძელებდა ბრძოლას, იყო ქართული არტილერია. სავარაუდოდ, რუსული კოლონა, რომელიც ცხინვალის სამხრეთით, ზემო ნიქოზისკენ მოემართებოდა, 11:00-იდან 12:00 საათამდე არტილერიის ცეცხლის ქვეშ მოექცა. რუსული ინტერნეტსაიტებიდან მოწინააღმდეგის დანაკარგიც გახდა ცნობილი: 1 ტანკი "ტ-72", 2 ქვეითი საბრძოლო მანქანა და ერთი "ურალის" ტიპის სატვირთო ავტომობილი, დაიღუპა 9 სამხედრო მოსამსახურე.

კაბალური ხელშეკრულება საქართველოს ხელისუფლება და ქართველი საზოგადოება მოუთმენლად ელოდნენ საერთაშორისო თანამეგობრობის პოზიციას. აშშ-ის ხელისუფლება მხოლოდ განცხადებებით შემოიფარგლა: "თეთრი სახლი მოსკოვს აფრთხილებს, რომ სამხრეთ ოსეთის გარშემო კონფლიქტის შემდგომი ესკალაცია რუსულ-ამერიკულ ურთიერთობებს გრძელვადიან პერსპექტივაში სერიოზულად გაართულებს". ეს იყო და ეს! 10 აგვისტოს, დღის ბოლოს, უშიშროების საბჭოს მდივანი კახაბერ ლომაია შემაჯამებელ ბრიფინგს მართავს. და მისი განცხადებების შინაარსით ნათელი ხდება, რომ პოლიტიკურ ხელმძღვანელობას, არც დიპლომატიური მეთოდებით და არც სამხედრო ძალით აგრესიისთვის წინააღმდეგობის გაწევის უნარი არ შესწევდა. თუმცა, ლომაიამ ისიც თქვა, - დღის განმავლობაში სამხედრო ნაწილებში მიმდინარეობს მუდმივი გადაჯგუფება, რათა მოწინააღმდეგეზე სერიოზული ზარალი იყოს მიყენებულიო. ცხინვალი-გორის მიმართულებაზე შეიარაღებული წინააღმდეგობის გაწევის მცდელობას მართლაც ჰქონდა ადგილი. სამწუხაროდ, საქართველოს დანარჩენ ტერიტორიაზე პოლიტიკურმა ხელმძღვანელობამ წინააღმდეგობის გარეშე დანებება გადაწყვიტა. თუმცა, შსს-ს სამი ათასი შეიარაღებული მოსამსახურე სამეგრელოში და სამი ათასი სამხედრო მოსამსახურე კოდორში ჯერ კიდევ იმყოფებოდა. როგორ არ გავიხსენო წინასაომარი პერიოდი, როდესაც რუსეთი ითხოვდა ხელშეკრულების ხელმოწერას ცეცხლის განუახლებლობისა და თავდაუსხმელობის შესახებ, ქართული მხარე კი უარზე იყო... 11 აგვისტოს, 05:00 საათზე საქართველოს პრეზიდენტი ხელს აწერს კაბალურ ხელშეკრულებას ცეცხლის შეწყვეტისა და თავდაუსხმელობის შესახებ.

სრული ისტერია 10 აგვისტოს, ერაყიდან I ბრიგადის ჩამოსვლამდე, ოპერატიული შტაბის დავალებით, მე-4 ბრიგადის დარჩენილი შემადგენლობა (სავარაუდოდ 43-ე ბატალიონიც) ფხვენისთან, ხოლო მე-3 ბრიგადის დარჩენილი შემადგენლობა ტირძნისი-ტყვიავის მისადგომებთან ცდილობდნენ თავდაცვის ზღუდის შექმნას. 17:00 საათისთვის, მე-3 ბრიგადის ხელმძღვანელობა ტყვიავთან თავდაცვითი ხაზის დაკავებას ცდილობდა. ამის მცდელობა მას ტირძნისთანაც ჰქონდა, თუმცა უშედეგოდ. პირადი შემადგენლობა ქაოსსა და პანიკას მოეცვა. ათასი ჭორი ვრცელდებოდა. ხშირად გაისმოდა ფრაზა: "ყველამ თავს უშველეთ". პირადი შემადგენლობა იარაღს ყრიდა, მისი ბრძოლისუნარიანობის ამაღლება კი მეთაურებს აღარ შეეძლოთ. 22:00-იდან 23:00 საათამდე მე-3 ბრიგადის დარჩენილი პირადი შემადგენლობა ისევ სოფელ მარანას ვაშლის ბაღებში იმყოფება. 10 აგვისტოს, 12:00 საათზე 43-ე ბატალიონმა და მასთან ერთად ბრიგადის ცალკეულმა ქვედანაყოფებმა ფხვენისში თავდაცვითი ზღუდის შექმნის ამოცანა მიიღეს. სავარაუდოდ, დასახლებულ პუნქტ ფხვენისის მიმდებარე ბაღებში საინჟინრო-სასანგრე ზღუდეების შესაქმნელად საინჟინრო სპეცტექნიკა (სავარაუდოდ, უცხოეთში შეძენილი) კი იყო მიმაგრებული, მაგრამ თავდაცვითი კაპიტალური სანგრების მშენებლობა მაინც ვერ მოხერხდა. ამას ხელი ან თანამედროვე ტექნიკის ექსპლუატაციის უცოდინარობამ შეუშალა, ან შესაძლებელია ტექნიკა მწყობრიდან გამოვიდა. ამის შემდეგ ბრიგადაში სანგრების თხრის დიდი სურვილიც აღარ შეინიშნებოდა. ალბათ ამის მიზეზი აგვისტოს სიცხეც გახლდათ. ამასთანავე, იმდენად ხშირად ხდებოდა უაზრო გადაადგილებები და პოზიციების შეცვლა, რომ სანგრები მხოლოდ ერთეულებმა გათხარეს. ცხინვალისა და ერედვის მხრიდან რუსული კოლონების ანთებულ ფარებს ბატალიონების პირადი შემადგენლობა ბაღებში წამოწოლილი შეჰყურებდა. 10 აგვისტოს, სავარაუდოდ 23:00 საათზე, მოწინააღმდეგის ვერტმფრენმა პირველივე შემოფრენაზე ფხვენისის მისადგომებთან შენიღბვის გარეშე დაყენებული მეოთხე ბრიგადის ტანკი და "ჰაილუქსი" შენიშნა და ააფეთქა. ორმა "სტრელამ", რომელიც 43-ე ბატალიონს შეიარაღებაში გააჩნდა, არ იმუშავა (გამოუსადეგარი აღმოჩნდა). ეს არ იყო პირველი შემთხვევა. ვინაიდან სანგრები ერთეულებმა გათხარეს, ხოლო ვერტმფრენი სავარაუდოდ 100 მეტრის სიმაღლეზე დაფრინავდა, ასეულის მეთაურის ბრძანებით, შემადგენლობამ ან უბრალოდ ვერ გაბედა ტყვიამფრქვევით საპასუხო ცეცხლის გახსნა, ან მათ ეს მეთაურმა აუკრძალა. ვერტმფრენი უკან გაფრინდა. გაფრენისთანავე დაიწყო "პანიკა" და ბატალიონის პირადი შემადგენლობის მიერ პოზიციების დატოვება. მათ ბაღებით ორი კილომეტრით უკან დაიხიეს - ფხვენისიდან შინდისისკენ. იმავე მდგომარეობაში იყო ბათუმის საზღვაო ქვეითთა ბატალიონიც, რომელმაც ღამე საქაშეთიდან შინდისამდე ბაღებში გაათენა. ბატალიონს მოწინააღმდეგესთან უშუალო შეხება არ ჰქონია. მათი ხედვის არეში მოხვდა რუსული ვერტმფრენიდან მე-4 ბრიგადის ტანკის აფეთქება. ქართულ სამხედრო შენაერთებს წინააღმდეგობის გაწევის უნარი აღარ შესწევდათ. ერთადერთი ქართული არტილერია იყო, რომელიც ფრისისა და ცხინვალის მიმართულებით დილიდან დაღამებამდე აწარმოებდა საარტილერიო ბრძოლას მოწინააღმდეგის წინსვლის შესაფერხებლად. უნდა ვივარაუდოთ, მან რუსეთის არმიის 71-ე პოლკს (რომელიც მდინარე ლიახვის პირას ცხინვალიდან ფრისის მიმართულებით, თავდაცვის ზღუდეებზე იყო გაშლილი) საარტილერიო დარტყმით დიდი ზიანი მიაყენა. ინტერნეტსაიტების ინფორმაციით, მოწინააღმდეგის დანაკარგი 6 სამხედრო მოსამსახურე გახლდათ. თუმცა, მოგვიანებით რუსული წყაროებიდან ცნობილი გახდა, რომ 71-ე პოლკი მეორე დღეს შეტევაში საერთოდ აღარ მონაწილეობდა. სავარაუდოდ, მათზე მიყენებული ზიანი უფრო დიდი უნდა ყოფილიყო, ვიდრე ეს ინტერნეტსაიტებით გავრცელდა. 10 აგვისტოს, ერაყიდან პირველი ბრიგადის შენაერთები დაგვიანებით, 18:00 საათისთვის ჩამოვიდნენ. 10 აგვისტოს, საღამოს ხელისუფლებამ უკვე ძველი მეომრების მობილიზაცია დაიწყო. თავზარდამცემი ინფორმაციები მოდიოდა დასავლეთის ფრონტიდან, რუსულმა მხარემ ზუგდიდის მოსახლეობას ქალაქის დასაცლელად ერთი საათი მისცა. დღის ბოლოსთვის ისტერიკა ხელისუფლებაში უფრო დიდი იყო, ვიდრე სამხედრო შენაერთებში. 10 აგვისტოს, საღამოს, პარლამენტის თავმჯდომარე დავით ბაქრაძე მოსახლეობას თავზარდამცემი ტექსტით მიმართავს: "სამწუხაროდ, სახეზეა საქართველოს სრულმასშტაბიანი ოკუპაციის და 1921 წლის განმეორების მცდელობა. ჩვენ, ხელისუფლება, საქართველოს მოსახლეობასთან ერთად ამას არ დავუშვებთ, ყველა ერთად გავერთიანდეთ. ყველგან, სადაც შემოვა მტრის ჯარი, ყველა არსებული საშუალებებით გავუწიოთ წინააღმდეგობა". მართალია, დავით ბაქრაძემ ისიც აღნიშნა, - ვითარება კონტროლდება და ქვეყნის თავდაცვას საქართველოს პრეზიდენტი პირადად ხელმძღვანელობსო, მაგრამ სამწუხაროდ, ამ დროისათვის ქვეყნის თავდაცვა აღარ არსებობდა. უმაღლეს ხელმძღვანელობას მართვის უნარი სრულიად ჰქონდა დაკარგული და ყოველი ახალი პოლიტიკური და რადიკალური განცხადება საავიაციო დაბომბვების საფრთხის ქვეშ აყენებდა დედაქალაქის მოსახლეობას.

შიშს დიდი თვალები აღმოაჩნდა! სავარაუდოდ, სამხედრო ხელმძღვანელობა ცდილობდა გადაჯგუფება მოეხდინა მარცხნივ, - ფხვენისი-შინდისის ზღუდეზე, ხოლო მარჯვნივ - ტყვიავი-ქსუისის მიმართულებით. მაგრამ, ძნელი არ იყო იმის განჭვრეტა, რომ სამხედრო დაჯგუფებებს ამ ამოცანის შესრულება აღარ ძალუძდათ. მოწინააღმდეგის ავიაციას, შვეულმფრენებს და არტილერიას სრულიად დაეთრგუნა პირადი შემადგენლობის მორალურ-ფსიქოლოგიური მდგომარეობა. მოწინააღმდეგის თვითმფრინავის დანახვაზე შოკის მომგვრელი შიში ეუფლებოდათ არა მარტო სამხედროების უმეტესობას, არამედ პოლიტიკურ ლიდერებსა და თვით მთავარსარდალსაც კი. ალბათ გახსოვთ ინტერნეტით გავრცელებული ცნობილი კადრები, სადაც მთავარსარდლის რეაქცია სიტყვა "ჰაერის" გაგონებამ გამოიწვია. გორის ცენტრში იმ დროს თავადაც ვიმყოფებოდი და ჰაერში არავითარი მოწინააღმდეგის თვითმფრინავი არ დაფრინავდა.

ტყუილები, ტყუილები... შექმნილი ურთულესი მდგომარეობის მიუხედავად, ხელისუფლება ჯიუტად აგრძელებდა მოსახლეობის დეზინფორმირებას და აბსოლუტურად არაადეკვატურ და უპასუხისმგებლო განცხადებებს აკეთებდა. 10 აგვისტოს საინფორმაციო სააგენტო "ინტერპრესნიუსით" გავრცელდა თემურ იაკობაშვილის განცხადება: "ინფორმაცია იმასთან დაკავშირებით, რომ ქართული ჯარი უკან დახევას იწყებს, რეალობას არ შეესაბამება". კოდორთან დაკავშირებით იაკობაშვილმა ისიც აღნიშნა, რომ "ქართველებს არანაირი იერიშის არ ეშინიათ და ქართულ სამხედრო ძალებს შეუძლიათ დაიცვან კოდორის მოსახლეობა". მას ეკუთვნის შემდეგი განცხადებაც: "ქართული შეიარაღებული ძალები გადაჯგუფების შედეგად ცხინვალის სამხრეთ პოზიციებს ინარჩუნებენ". თუმცა, რეალურად იმ დროისათვის არც ერთი ქართული შენაერთის თავდაცვითი ზღუდე ფხვენისის იქით (ცხინვალიდან სამხრეთით 8-10 კმ-ის სიახლოვეს) აღარ არსებობდა. ასეთი დაუფიქრებელი განცხადებები საფრთხის ქვეშ აგდებდა გორის რაიონის სოფლების მოსახლეობას. "ინტერპრესნიუსით" გავრცელებული თემურ იაკობაშვილის მორიგი განცხადება ასეთი იყო: "საქართველოს შეიარაღებულ ძალებს აქვს რესურსი, რუსების შეტევა მოიგერიოს". სამწუხაროდ, ამგვარი რესურსი უკვე აღარ არსებობდა, სამხედრო-პოლიტიკურ მმართველობას აღარ ძალუძდა საბრძოლო სულისკვეთების ამაღლება სამხედრო შენაერთებში. 16:26 საათზე, კვლავ თემურ იაკობაშვილი: "ჩვენ ცხინვალს არ ვტოვებთ, პირიქით, ვაპირებთ ახალი პოზიციების დაკავებას". "რუსთავი 2"-მა გაავრცელა ინფორმაცია, რომ დავით კეზერაშვილი, ვანო მერაბიშვილი და ზაზა გოგავა ბრძოლის ველის წინა ხაზზე იმყოფებოდნენ, რაც უნდა ვივარაუდოთ, რომ საბრძოლო შენაერთებში სულიერი მდგომარეობის განმტკიცების მიზნით გავრცელდა. თუმცა, ძნელი სათქმელია, იმ დროისთვის - 10 აგვისტოს 15:15 საათზე, სად გადიოდა ბრძოლის წინა ხაზი.

თბილისი "აღების" მოლოდინში უნდა ვივარაუდოთ, რომ ხელისუფლებამ პირველად, 10 აგვისტოს ღამით გაისიგრძეგანა რუსული აგრესიის შემდგომი განვითარების შესაძლო მასშტაბები, რომელიც დედაქალაქის დაკავებას ითვალისწინებდა. უკვე 10 აგვისტოს, 15:00 საათიდან განსაკუთრებულ დავალებათა მთავარი სამმართველოს და კუდ-ის განყოფილებები კასპის რაიონში თავდაცვით ზღუდეებს: იგოეთის, უფლისციხის და აღაიანის სამხრეთ ფერდობებს იკავებენ. მათი ამოცანაა, არ დაუშვან მოწინააღმდეგის თბილისისაკენ წინსვლა. ძნელად სარწმუნოა, 50-100 შეიარაღებული პირისგან შექმნილ ჯგუფებს ამ ამოცანის შესრულება შესძლებოდათ. ამისთვის პირველ რიგში აუცილებელი იყო ტერიტორიის მომზადება საინჟინრო-სასანგრე და დანაღმვითი საშუალებებით, რაც არ გაკეთებულა. პარალელურად, რუსულ ბომბდამშენებს იერიში მიაქვთ ზემო აფხაზეთზე. 07:36 საათზე იბომბება სოფელი აჟარა. "მაგთისა" და "ჯეოსელის" ანძების მწყობრიდან გამოყვანის მიზნით ბომბები ცვივა ზუგდიდის რაიონის სოფელ ურთაში, 06:33 საათზე იბომბება "თბილავიამშენის" ტერიტორია. 10 აგვისტოს, 14:00 საათზე ზუგდიდიდან მოსახლეობის ევაკუაცია დაიწყო, რადგანაც იქ გავრცელდა ინფორმაცია, რომ რუსეთის არმია უახლოეს საათში ზუგდიდის მიმართულებით შეტევის დაწყებას აპირებდა. 10 აგვისტოს, 09:50 საათზე მოსახლეობა სხვადასხვა საშუალებით იწყებს გორის დატოვებას. 10 აგვისტოს 10:00 საათზე იწყება კოდორის ხეობის მოსახლეობის ევაკუაციაც. 14:00 საათზე აფხაზები და რუსები შეტევას ახორციელებენ კოდორის ხეობის მიმართულებით. ახალ-ახალი ინფორმაციები ვრცელდება როკის გვირაბიდან სამხედრო შენაერთების შემოსვლის შესახებ.

დამსხვრეული მითი სამხედრო ძლიერებაზე... მთელი ანალიზის მანძილზე ვცდილობდი აღნიშნული მდგომარეობის გამომწვევი მიზეზები მთლიანად სამხედრო-პოლიტიკური ხელმძღვანელობისთვის "მიმეწერა"... მაგრამ ობიექტური თუ ვიქნებით, უნდა განვაცხადოთ, რომ აღწერილი ბრძოლები, რომლებიც ორი დღის განმავლობაში მიმდინარეობდა, ნამდვილად არ იყო საკმარისი იმისთვის, რომ ამერიკელ პროფესიონალთა მიერ საგულდაგულოდ გაწვრთნილი და მომზადებული ჯარი ამგვარ მდგომარეობაში ჩავარდნილიყო. როგორც მოვლენებმა დაგვანახვა, ქართულ ჯარში ძირეული პრობლემები ბევრად უფრო ღრმა აღმოჩნდა, ვიდრე ვინმეს წარმოედგინა. სამწუხაროდ, პატრიოტიზმის ნაკლებობაც იგრძნობოდა. სამხედრო აღმშენებლობაში დაშვებულმა შეცდომებმა ერთბაშად იჩინა თავი. ჯარი ერაყში პატრულირებისთვის მზადდებოდა და არა სამშობლოს დაცვისთვის. ოთხი წლის განმავლობაში პოლიტიკოსთა მიერ შეთხზული ლეგენდები ქართული არმიის ძლიერების შესახებ მითი აღმოჩნდა, ხოლო სამხედრო აღმშენებლობისთვის გაღებული ხარჯები - არამიზნობრივი! 9 აგვისტოს საღამოდან, მართვის არარსებობისა და არაორგანიზებულობის, უკვე მასობრივად გამეფებული ისტერიის გამო სამხედროებმა და პოლიციელებმა პრაქტიკულად წინააღმდეგობა შეწყვიტეს. 9 აგვისტოდან ვეღარ ვხედავთ წინააღმდეგობის კერებს, შეიარაღებულ ბრძოლებს და თუნდაც სტიქიურ მცდელობებს აგრესიის შესაკავებლად. რეალურად, ჩვენი სამხედრო და პოლიტიკური ხელმძღვანელობა ურთულეს მდგომარეობაში ჩავარდა. 9 აგვისტოს საღამოდან 10 აგვისტოს ჩათვლით ქართულ შეიარაღებულ ძალებში გადაჯგუფება მიმდინარეობდა. მე-3 ბრიგადა, რომელსაც ორი დღის განმავლობაში შეიარაღებული ბრძოლა არ გადახდომია, სრულიად გადაღლილი და დათრგუნვილი იყო. ერედვიდან გამოსვლის შემდეგ, 10 აგვისტოს ღამით, III ბრიგადის ბატალიონებმა თავი ტირძნისში მოიყარეს. მათ ღამეც იქვე გაათენეს. პირადი შემადგენლობა ტირძნისიდან სოფელ მარანამდე ბაღებისა და გზის გასწვრივ, სარწყავი არხის თხრილებს აფარებდა თავს. ბატალიონებად დაყოფილმა მე-4 ბრიგადამ 10 აგვისტოს ღამე სავარაუდოდ საქაშეთთან გაათენა. ბატალიონის პირადმა შემადგენლობამ არ იცოდა, სად იმყოფებოდა ან რა მდგომარეობაში იყო სხვა ბატალიონები. ზნაურიდან გადმოყვანილი იყო 43-ე ბატალიონი. შეიძლება ითქვას, 9 აგვისტოს ახალმა "სენმა" იჩინა თავი. შუადღეს დაწყებული ლოკალური ისტერიის გამოვლინებები ღამისთვის უკვე ყველა შენაერთში მასობრივ ისტერიკაში გადაიზარდა. გამეფებული "პანიკის" გამო ბატალიონებმა რღვევა დაიწყეს. გაერთიანებული შტაბის სარდლობას და ბრიგადების ხელმძღვანელობას აღარ შეეძლოთ თავშეყრის რაიონებში ბატალიონთა სრული შემადგენლობით თავმოყრა. კავშირგაბმულობის არქონის გამო სრულიად დაკარგული იყო მართვა და ურთიერთკავშირი. 41-ე ბატალიონის სამხედრო მოსამსახურეებს მისდიოდათ ინფორმაცია, თითქოსდა 42-ე ბატალიონში მხოლოდ 30 სამხედრო მოსამსახურე დარჩა ცოცხალი. 42-ე ბატალიონს ანალოგიური ინფორმაცია ჰქონდა 43-ე ბატალიონზე. თბილისშიც გავრცელდა ჭორი მე-4 ბრიგადის თითქმის სრულიად განადგურების შესახებ. მე-4 ბრიგადის ხელმძღვანელობამ თავშეყრის რაიონებში ბატალიონების საბრძოლო შემადგენლობის 30 პროცენტი ძლივს შეკრიბა. ურთიერთკავშირის უქონლობის გამო არ არსებობდა ინფორმაცია სენაკის მე-2 ბრიგადის გაძლიერებული ბატალიონისა და ასეულის ადგილსამყოფლის შესახებ, რაც ასევე მისი განადგურების შესახებ ჭორის გავრცელებას უწყობდა ხელს. მესამე ბრიგადაში უფრო მძაფრი ფორმითაც კი განვითარდა მოვლენები, ბრიგადის ჯარისკაცების ნაწილმა უარი თქვა საბრძოლო მოქმედებებში მონაწილეობის გაგრძელებაზე და ნებაყოფლობით დაიწყო იარაღის ჩაბარება. უკვე აშკარა იყო, რომ ქართული არმია არ აღმოჩნდა მზად ამგვარი მასშტაბის ომის საწარმოებლად. ოპერატიული შტაბიდან მიღებული ინფორმაციით, სამხედრო ხელმძღვანელობა ვარაუდობდა, რომ პირადი შემადგენლობის 5 ათასამდე კაცმა ბრძოლას თავი აარიდა (მოგვიანებით ჩატარებული საგამოძიებო მოკვლევის შემდეგ 2 ათასამდე მებრძოლს ჯარიმა დააკისრეს).

ქართული შენაერთების მდგომარეობა პირველი ბრიგადა სრული შემადგენლობით ერაყიდან მოემგზავრებოდა (2000 სამხედრო მოსამსახურე). მე-2 ბრიგადას ხეთაგუროვოსა და ტბეთის მისადგომებთან თავდაცვის რაიონი ეკავა. მას 9 აგვისტოს, შუადღისას საშუალო ინტენსივობის ბრძოლა გადახდა ხეთაგუროვოსთან: ამის შემდეგ რაიმე ბრძოლისა და მსხვერპლის შესახებ ინფორმაცია არ არის. მე-3 ბრიგადა, როგორც უკვე ვიცით, 8 და 9 აგვისტოს ერედვი-თლიაყანის მიმართულებაზე გადაადგილდებოდა, 32-ე და 33-ე ბატალიონებს მხოლოდ ერთი, საშუალო ინტენსივობის ბრძოლა გადახდათ, ჰქონდათ მინიმალური მსხვერპლი. მე-4 ბრიგადის მე-3 ბატალიონი ზნაურის მიმართულებით ორი დღე გადაადგილდებოდა, სადაც მინიმალური წინააღმდეგობა შეხვდა, ჰყავდა 5 დაჭრილი. პერევის დაჯგუფებას მხოლოდ ერთი საშუალო ინტენსივობის ბრძოლა ჰქონდა (8 აგვისტოს) სინაგურასთან. მსხვერპლი არ ყოფილა. შსს-ს ნაწილები (5 ათასამდე მოსამსახურეს შეადგენდა) 8 აგვისტოს, საბრძოლო მოქმედებების ზონიდან სრულად გამოვიდნენ და გორის, ვარიანის, კარალეთის პოლიციის ბაზებზე განლაგდნენ. ისინი მხოლოდ ცხინვალის ოპერაციაში მონაწილეობდნენ, 8 აგვისტოს დილიდან 14:00 საათამდე საშუალო ინტენსივობის ბრძოლა გადახდათ. ამის შემდეგ ბრძოლაში მონაწილეობა აღარ მიუღიათ. შსს-ს სოდ-ის სპეცრაზმი კოდუას ხელმძღვანელობით დაბა ზნაურში იმყოფებოდა რეზერვისტებთან ერთად. ბრძოლები არ ჰქონიათ. დასავლეთ საქართველოს თავდაცვას ახორციელებდა შსს-ს სამი ათასამდე სპეცრაზმელი. მე-5 ბრიგადა (თავდაცვისა და შს სამინისტროების სამ-სამი ათასი მოსამსახურე) კოდორის დაცვის ამოცანას ასრულებდა. შეცდომა იყო, რომ 41-ე და 42-ე ბატალიონების ცალკეული ასეული, რომელიც 8 აგვისტოს დაბომბვის ქვეშ მოყვა და 9 აგვისტოს ცხინვალზე შეტევაში ხელმეორედ მონაწილეობდა, საბრძოლო მოქმედებების ზონიდან ხელახალ ფორმირებაზე არ გაუყვანიათ. შესაძლოა ეს იმისთვის გაკეთდა, რომ დათრგუნვილობა სხვა ნაწილებსაც არ გადასდებოდათ, მაგრამ სამწუხაროდ, ასე არ მოხდა, რამაც ჩემი აზრით, გადამწყვეტი როლი ითამაშა. 8 აგვისტოს, "დუბოვაია როშჩასთან" ბრძოლის ველზე მიტოვებულ თანამებრძოლთა ცხედრებს 9 აგვისტოს ნიქოზი-ცხინვალის შესასვლელთან 41-ე ბატალიონის მეთაურისა და ბატალიონის წევრების ცხედრებიც დაემატა. თავდაცვის სამინისტროს არასწორი დაგეგმარების, მართვისა და ძალთა გამოყენების გამო საბრძოლო შენაერთებს ბრძოლისუნარიანობა დაკარგული ჰქონდათ. სამხედრო მოსამსახურეთა მორალურ-ფსიქოლოგიური მდგომარეობა დათრგუნვილი, ფიზიკური მდგომარეობა კი დაღლილობისგან, უაზრო გადაადგილებებისგან, უძილობისა და სიცხისაგან სრულიად დასუსტებული იყო. რაც მთავარია, მათი სულიერი მდგომარეობა დაკნინებული გახლდათ, რასაც ხელს ოჯახიდან მიღებული სატელეფონო მესიჯები, ზარები და სხვადასხვა ჭორის გავრცელება უწყობდა ხელს.

ორდღიანი ბრძოლის შემდეგ... ორი დღის განმავლობაში რუსული ბომბდამშენები საჰაერო დარტყმებს ახორციელებდნენ სამხედრო აეროდრომებზე, რადიოლოკაციურ სადგურებსა და სამხედრო ბაზებზე, ასევე სხვა სტრატეგიულ ობიექტებზე. საინფორმაციო სააგენტო "ინტერპრესნიუსმა" ოპერატიულად გაავრცელა ინფორმაცია იმის შესახებ, რომ რუსული ავიაციის მიერ სენაკისა და ხონის სამხედრო ბაზები რამდენჯერმე დაიბომბა. ასევე დაიბომბა: ოთხჯერ - ვაზიანის სამხედრო ბაზა, ორჯერ - მარნეულისა და ერთხელ კოპიტნარის აეროდრომი. იბომბებოდა ქალაქები: გორი, ქარელი, სენაკი, ასევე ონის რაიონის სოფელი წედისი, ზემო აფხაზეთის სოფელი ჩხალთა, კოჯორი და მახათას მთა. იყო მსხვერპლი სხვადასხვა ქალაქისა თუ სოფლის მშვიდობიან მოსახლეობაში. დედაქალაქის მოსახლეობაც საფრთხის ქვეშ იმყოფებოდა. განვითარებული მოვლენების გამო პრეზიდენტმა საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე საომარი მოქმედებები გამოაცხადა. პოლიტიკურ ხელმძღვანელობას კი წინ ურთულესი ღამე ელოდა. ყოველწუთიერად შემოდიოდა ახალ-ახალი ინფორმაცია: 00:12 საათზე დაიბომბა ფოთის პორტი, 00:17 საათზე ბომბები ეცემა სენაკის ბაზას, დაიღუპა ერთი სამხედრო მოსამსახურე და ხუთი რეზერვისტი. 05:00 საათზე ოჩამჩირეში შედის ოთხი რუსული სამხედრო ხომალდი. მოგვიანებით, პოლიტიკური ხელმძღვანელობა იღებს ინფორმაციას აფხაზეთიდან მოსალოდნელი მეორე ფრონტის გახსნის შესახებ. 4000 რუსი სამხედრო მოსამსახურე შემოვიდა ოჩამჩირეში. საქართველოს პოლიტიკური ხელმძღვანელობა სრულმა დაბნეულობამ მოიცვა. აქედან გამომდინარე, 05:00 საათზე მთავარსარდალი აცხადებს: "ქართული მხარე მზად არის შეწყვიტოს ცეცხლი და ჯარები სრულად იქნას გამოყვანილი კონფლიქტის ზონიდან. საქართველო მზად არის დაიწყოს მოლაპარაკებები რუსეთთან ცეცხლის შეწყვეტასა და საომარი მოქმედებების შეწყვეტის შესახებ". უნდა ვივარაუდოთ, რომ ეს განცხადება დროის მოგების მიზნით გაკეთდა. ხელისუფლებამ შესანიშნავად იცოდა სამხედრო ძალების მდგომარეობა და მისი უკანასკნელი იმედი ერაყიდან პირველი ბრიგადის ჩამოსვლა იყო, რომელსაც 10 აგვისტოს, დილით ელოდებოდნენ. მაგრამ, ეს იცოდა მოწინააღმდეგემაც. მას წუთითაც არ უფიქრია შეტევის ტემპის შეჩერება. მტერი უკვე ცხინვალიდან გორისკენ მოიწევდა და მისი საბრძოლო წინა ხაზი დასავლეთით, მდინარე ლიახვის პირას (სოფელ ნიქოზში სალთანის არხთან), ხოლო აღმოსავლეთით - ერედვთან, არბოსა და ქსუისთან გადიოდა. 10 აგვისტოს დილით, ისევე როგორც 9 აგვისტოს ღამით, საქართველოს შეიარაღებულ ძალებს თავდაცვითი ოპერატიული ზღუდე არსად გააჩნდათ, ფრონტის წინა ხაზი აღარ არსებობდა, თუმცა, მას ჯერ კიდევ საკმარისი ძალები ჰქონდა.

მოწინააღმდეგის პოზიციები 10 აგვისტოს, 04:00 საათიდან მოწინააღმდეგის მდგომარეობა ასეთი იყო: მისმა 503-ე მოტომსროლელმა პოლკმა წინააღმდეგობის გარეშე ტრანსკავკასიური გზა გამოირა და დიდი ლიახვის ხეობის გავლით შემოვიდა ცხინვალში, დაიკავა ქალაქის სამხრეთი ნაწილი. ამის შემდეგ ასევე, დიდი ლიახვის ხეობიდან ცხინვალში შემოვიდა 71-ე მოტომსროლელი პოლკის 1-ელი მოტომსროლელი ბატალიონი და მე-2 მოტომსროლელი ბატალიონი. 1-ელმა მოტომსროლელმა ბატალიონმა თავდაცვის ზღუდე ცხინვალის ცენტრალური ნაწილიდან მდინარე ლიახვის პირას დაიკავა, ხოლო მე-2 მოტომსროლელმა ბატალიონმა - ლიახვის პირას, ცხინვალის აღმოსავლეთით სოფელ არგვიცის მისადგომებთან. იმავე დღეს სამხრეთ ოსეთში დამატებით შეიყვანეს 42-ე მოტომსროლელი დივიზიის 70-ე მოტომსროლელი პოლკი, საჰაერო-სადესანტო ჯარების 76-ე სადესანტო-მოიერიშე დივიზიის ბატალიონის ტაქტიკური ჯგუფი. უკვე დღის პირველი ნახევრისთვის რუსულმა ქვედანაყოფებმა ცხინვალის ჩრდილო-აღმოსავლეთით დაიკავეს ქართული სოფლები - ერედვი, ხეითი, ქსუისი და არბო. მოსახლეობამ ეს სოფლები კონფლიქტის დაწყებისთანავე დატოვა. რუსული დაჯგუფებები ცხინვალის სამხრეთით, ზემო ნიქოზის გავლით თავდაცვის ზღუდეს სალთანის არხზე იკავებდნენ.

მე-2 ბრიგადა შტაბსაც დაავიწყდა და სიკვდილსაც?! როგორც უკვე აღვნიშნეთ, მე-2 ბრიგადა ყველასგან გამორჩეოდა ორგანიზებულობითა და საბრძოლო შემართებით, თუმცა 9 აგვისტოს, 23:00 საათისთვის, მათშიც შეინიშნება პირველი ისტერიკის ნიშნები. არის ვერსია, რომ ეს შემდეგმა გარემოებამ გამოიწვია: ბრიგადის მეთაურმა შენიღბვის მიზნით მძღოლს უბრძანა, - საკუთარი "ჯიპი" საბრძოლო პოზიციიდან უკან გამოეყვანა. ამ ბრძანების შესრულებისას ჯარისკაცებში ჭორი გავრცელდა, რომ ბრიგადის მეთაური წინა ხაზს ტოვებდა. ამას მოჰყვა რამდენიმე ჯარისკაცის ისტერიკა, რაც ძალიან მალე მთელ შემადგენლობას გადაედო. კავშირის არქონის გამო ბრიგადის შემადგენლობამ არ იცოდა, რა ხდებოდა სხვა მიმართულებებზე და ღელვა ამანაც გააძლიერა. არ არის გამორიცხული, ისინი თავად ხედავდნენ, რომ ამ დროისათვის ცხინვალი უკვე მთლიანად დაცლილი იყო. შესაძლებელია, ისინი უყურებდნენ გერის გზაზე როგორ გაიშალა 40-მდე ტანკის შემადგენლობით რუსული კოლონა. მათზე ალბათ ტელეფონებით მიღებული მესიჯებიც მოქმედებდა. თანაც, ბრიგადა მოწინააღმდეგის სიღრმეში მარტოდმარტო იყო დარჩენილი... დაჯგუფებაში არსებული დეზორგანიზების მიუხედავად, დაჯგუფება 10 აგვისტოს, 10:00 საათამდე იმყოფებოდა თავდაცვის რაიონში. როგორღაც 10 აგვისტოს 10:00 საათზე ოპერატიულმა შტაბმა მათაც მისცა ბრძანება გამოსვლის შესახებ (ალბათ შტაბს გაუკვირდა კიდევაც, რომ ამ დროისთვის ისინი კიდევ იქ იმყოფებოდნენ, თანაც ცოცხლები). მთელი ღამის განმავლობაში ბრძოლებისა და დაღუპულების შესახებ ინფორმაცია არ არის. მცირე სროლები იყო 9 აგვისტოდან 10 აგვისტოს ღამის ჩათვლით ხეთაგუროვოში დარჩენილი გაძლიერებული ასეულის წინააღმდეგ. თუმცა მასზე მოწინააღმდეგის მხრიდან შეტევა არ განხორციელებულა. უნდა ვივარაუდოთ, რომ ამ დროისათვის დეზორგანიზაცია ამ გაძლიერებულ ასეულშიც იყო, რასაც, სავარაუდოდ, კავშირის არარსებობა გამოიწვევდა. სამი ღამის უძინარი ბრიგადის შემადგენლობა 10 აგვისტოს 10:00 საათზე საბრძოლო მოქმედებების ხაზიდან გამოიყვანეს.

არაადეკვატური სამხედრო-პოლიტიკური დამოკიდებულება მიუხედავად შექმნილი მდგომარეობისა, 9 აგვისტოს, 22:32 საათზე შოთა უტიაშვილი აცხადებს: "ქართული საჯარისო ნაწილების სამიზნე ჯავა და მერე როკის გვირაბია". მისივე თქმით, 22:00 საათიდან ქართული საჯარისო ნაწილები ცხინვალის გაწმენდას ახორციელებენ. სამწუხაროდ, ხელისუფლება ან შეგნებულად ახდენდა მოსახლეობის დეზინფორმირებას ან არადა, ინფორმაციის ნაკლებობის გამო დაკარგული ჰქონდა რეალობის აღქმისა და ანალიზის უნარი. საინფორმაციო სააგენტო "ინტერპრესნიუსმა" 00:29 საათზე გაავრცელა ინფორმაცია: "ხელისუფლების მხრიდან გაკეთებული განცხადებებით, ამ დროისათვის სამთავრობო ნაწილები კვლავ ინარჩუნებენ დაკავებულ პოზიციებს და თითქმის მთლიანად აკონტროლებენ ცხინვალს". ასეთი სიცრუე მართლაც სასაცილო იქნებოდა, სატირალი რომ არ ყოფილიყო, რადგანაც 9-ში, დღის ბოლოსთვის, 22-ე და 23-ე ბატალიონისგან დაკომპლექტებული გაძლიერებული ერთადერთი ბატალიონიღა იყო დარჩენილი ტბეთის მისადგომებთან, მასვე დაემატა საშტაბო ასეული, რომელიც ტანკსაწინააღმდეგო ყუმბარმტყორცნებით შეაიარაღეს. უცნაურია, რომ მე-2 ბრიგადა აგრესიის შესაკავებლად ასე მარტოდმარტო დარჩა... 23:00 საათიდან თლიაყანიდან მე-3 ბრიგადამ დაიწყო უკან გამოსვლა, ცხინვალის და პერევის დაჯგუფებაც მთლიანად გამოყვანილი იყო. რას ემსახურებოდა მე-2 ბრიგადის დაჯგუფების მარტოდმარტო დატოვება მოწინააღმდეგის სიღრმეში, უცნობია. ალბათ ან შტაბს დაავიწყდა ისინი, ან არადა, კავშირის უქონლობის გამო ვერ ხერხდებოდა მათი ინფორმირება.

კვლავ რუსული კოლონები... რუსული ინტერნეტსაიტებიდან ცნობილი გახდა, რომ 71-ე მოტომსროლელი პოლკი და მე-19 მოტომსროლელი დივიზიის 503-ე მოტომსროლელი პოლკი ჯავიდან მოემართებოდნენ. ვინაიდან, გუფთა და დიდი ლიახვის ხეობის გზა ქართული არტილერიის დარტყმის ქვეშ აღმოჩნდა, უნდა ვივარაუდოთ, რომ რუსული მხარის ყურადღება ზალდა-თლიაყანის შემოვლით გზაზე (ან ზალდა-დმენისის გზაზე) შეჩერდა. მეორე რუსული კოლონა (40-მდე ერთეული ტანკით) სწორედ ზალდის გზით სწრაფი სვლით გამოემართა დმენისისაკენ. იყო თუ არა ამ კოლონის წინააღმდეგ წინაღობითი ცეცხლი გახსნილი, უცნობია. აღსანიშნავია, რომ ქართული არტილერია ვიწრო მთის გზებს ეფექტიანად ბომბავდა და აფერხებდა რუსეთის არმიის მოძრაობას, მოწინააღმდეგე მაინც ჯიუტად მოიწევდა, როკის გვირაბით კი ახალ-ახალი კოლონები შემოდიოდნენ. ტრანსკავკასიურ მაგისტრალზე სიძველის გამო დიდი რაოდენობით რუსული ტექნიკის მწყობრიდან გამოსვლასაც ჰქონდა ადგილი. გერის გზაზე მოწინააღმდეგის სამხედრო კოლონების შემოყვანისა და გაშლის შემდეგ, საქართველოს სამხედრო ხელმძღვანელობის მდგომარეობა სრულიად უპერსპექტივო გახდა. მოწინააღმდეგე როკის გვირაბიდან ტრანსკავკასიური გზებით დიდი ძალების ერთდროულად შემოყვანას ვერ ახერხებდა, რადგანაც რუსულ კოლონებს ჯერ კიდევ 8 აგვისტოს მოქმედების ოპერატიული სივრცე შეზღუდული ჰქონდათ. მათ წინააღმდეგ არტილერია ეფექტიანად იბრძოდა, ახლა კი უკვე მოწინააღმდეგეს ოპერატიულ სივრცეში შეუფერხებლად გაშლა შეეძლო. მე-2 კოლონის წინააღმდეგ ცეცხლის გახსნის შესახებ ინფორმაცია არ გვაქვს. 9 აგვისტოს, 23:00 საათზე მე-3 ბრიგადის ბატალიონებმა პოზიციებიდან გამოსვლის და უკან დახევის ბრძანება მიიღეს. უნდა ვივარაუდოთ, რომ მე-3 ბრიგადაშიც 18:00 საათიდან შეინიშნებოდა ისტერიის ნიშნები. აღნიშნულის გასანეიტრალებლად 9 აგვისტოს, დღის მეორე ნახევარში, შტაბის უფროსის მოადგილეც კი მივიდა ამ ბრიგადაში. 32-ე ბატალიონი ისევე, როგორც მთელი მე-3 ბრიგადა, უკან გამოიყვანეს ჯერ ერედვის, ხოლო მოგვიანებით ტყვიავის მიმართულებით. 32-ე ბატალიონს შეტევისას და არც უკან დახევისას ბრძოლა არ ჰქონია. მსხვერპლის შესახებ ინფორმაცია არ არის. საღამოს 23:00 საათისთვის შეტევის ყველა მიმართულებიდან ქართული დაჯგუფებები, მე-2 ბრიგადის შენაერთების გარდა, უკან გამოიყვანეს.

კეხვისა და ქურთას დაბომბვის ჭორი თუ სიმართლე... 9 აგვისტოს, მე-3 ბრიგადა ტყით თლიაყანისა და ჩრდილო-დასავლეთის მიმართულებით დმენისისკენ (ბატალიონების შეტევის რიგში) გადაადგილდება. 32-ე ბატალიონი, რომელმაც ღამე ერედვის გასასვლელში გაათენა, 9 აგვისტოს, გამთენიისას ერედვი-კოხათის გზაზე შეტევას იწყებს. იგი რუსულ სამშვიდობო პოსტს კვლავ ყოველგვარი ინციდენტის გარეშე გვერდს უვლის და გადაადგილდება. 10:00 ან 11:00 საათისთვის 32-ე ბატალიონი სოფელ სარაბუკს წინააღმდეგობის გარეშე იკავებს და ისევ ალაფად რჩება 5 ცალი 120 მმ-იანი ნაღმმტყორცნი და 2 "ჯიპის" ტიპის ავტომობილი. 18:00 საათისათვის იგი წინააღმდეგობის გარეშე თლიაყანასთან განლაგებულ მოწინააღმდეგის პოზიციამდე მიდის. სოფლის წინ საინჟინრო სამუშაოებით მომზადებული თავდაცვითი ზღუდეებია. თლიაყანის მარცხნივ, ფერდობებიდან გახსნილმა ცეცხლმა 32-ე და 33-ე ბატალიონის შეტევა შეაჩერა და მას წინსვლის საშუალება აღარ მისცა. მე-3 ბრიგადის სადაზვერვო ასეულმა მოწინააღმდეგის კარგად მომზადებული საყრდენი პოზიციები აღმოაჩინა. ამავდროულად, იგი ჯავიდან გუფთისკენ მომავალი რუსული სამხედრო კოლონების დაზვერვას აწარმოებდა. სავარაუდოდ, 9 აგვისტოს, 20:00-იდან 21:00 საათისთვის სწორედ ამ წერტილიდან აღმოაჩინეს როკის გვირაბიდან გუფთა-კეხვისკენ მიმავალი რუსული კოლონა. თვითმხილველთა ინფორმაციით, სადაზვერვო ჯგუფის მიერ აღმოჩენილი რუსული კოლონა ერთ-ერთი ტაქტიკური დაჯგუფება იყო, რომელიც სოფელ დიდი გუფთის ჩრდილო მიმართულებიდან დიდი ლიახვის ხეობის ანკლავით ცხინვალისკენ მიემართებოდა. კოლონის მოძრაობის მარშრუტისა და კოორდინატების შესახებ ოპერატიული ცნობის მიღების შემდეგ, სახმელეთო ჯარების არტილერიამ ცეცხლი გახსნა და კოლონას დიდი ზიანი მიაყენა. აღნიშნული ფაქტის სისწორეს რუსული წყაროებიც ადასტურებენ, სადაც ნათქვამია, რომ 9 აგვისტოს, საღამოს, 70-ე და 503-ე მოტომსროლელი პოლკის ნაწილები, ასევე, 593-ე პოლკის ბატალიონის ტაქტიკური დაჯგუფება მოემართებოდა ჯავიდან დიდი ლიახვის ხეობიკენ და ის ჩრდილოეთის მისადგომებთან საარტილერიო დარტყმის ქვეშ აღმოჩნდა. რუსული წყაროებისავე ინფორმაციით, მათი 17 ტანკიდან მხოლოდ 5 გადაურჩა განადგურებას. ასევე, განადგურდა სხვა საბრძოლო უზრუნველყოფის დაახლოებით 40-მდე ერთეული სატრანსპორტო საშუალებაც. აღნიშნული ეპიზოდი სხვა ინფორმაციის მიღებისა და ანალიზის საფუძველსაც იძლევა. საქმე ის გახლავთ, რომ დიდი ლიახვის ხეობის მცხოვრებთა გადმოცემით, იყო ჭორი, თითქოს სოფელი ქურთა და კეხვი ქართულმა არტილერიამ რამდენიმე ჭურვით დაბომბა. უნდა ვივარაუდოთ, რომ წინასწარ განხორციელდა "მიზნის წინასწარი მისროლა", რაც ცეცხლის გახსნისას და მიზნის კოორდინატების ზუსტი განსაზღვრისას ცდომილებებს გულისხმობს. არსებობს ჭურვების გაფანტვის ალბათობაც, რომელთა არეალშიც შესაძლოა ზემოთ აღნიშნული სოფლებიც მოხვედრილიყო, თუმცა შემდგომი კორექტივებით ცეცხლი ზუსტად იყო გადატანილი დაგეგმილ მოედანზე. ალბათ ამიტომაც საუბრობდნენ ადგილობრივი მკვიდრნი ქართული არტილერიის მიერ ქურთისა და კეხვის ჭურვებით დაბომბვაზე. ცეცხლის შედეგად პირველი რუსული კოლონა განადგურდა, მაგრამ ტრანსკავკასიურ სამთო გზებზე მეორე კოლონაც მოემართებოდა.

უმწეო მოხუცები დიდი ლიახვის ხეობაში... როგორც უკვე ვიცით, 9 აგვისტოს დილისათვის დიდი ლიახვის ხეობა დაცლილია, თუმცა გამთენიისას, 05:00 საათიდან ხეობის მცხოვრები მამაკაცები შემოვლითი გზით მაინც ბრუნდებოდნენ სახლებში სხვადასხვა ნივთის წამოსაღებად. დღის 14:00 საათამდე კვლავ უსაფრთხო იყო შემოვლითი გზა. მხოლოდ 14:00 საათიდან თავს იჩენს ინციდენტები, წვერიახოზე განთავსებული ჩეჩენთა საყრდენი პოზიციიდან იხსნება ცეცხლი მშვიდობიანი მოსახლეობის ავტომანქანების მიმართულებით. 9 აგვისტოს, დილიდანაც იყო შესაძლებელი აგრესიის შესაკავებლად წინაღობითი ხაზის გაკეთება (10 აგვისტოს, 04:00 საათზე დიდი ლიახვის ხეობას შეუფერხებლად გაივლიან რუსული ჯავშანტექნიკის სამხედრო კოლონები). 9 აგვისტოს, 14:00 საათისთვის დიდი ლიახვის ხეობის სოფლებში რჩებიან მხოლოდ ხანში შესულები. მოწინააღმდეგემ უმწეოები ტყვედ აიყვანა. მოგვიანებით, 15 და 16 აგვისტოს, საპატრიარქოს ძალისხმევითა და მეშვეობით მიაღწიეს მათ ოს ტყვეებზე გაცვლას. თუმცა, ხეობის რამდენიმე მკვიდრი უკვე დახვრეტილიც იყო... ბრძოლები მიმდინარეობდა ფრისზეც, სადაც იმყოფებოდა 53-ე ბატალიონი, რომლის მეთაური და მისი მოადგილე დაიღუპნენ. დეტალები ჩემთვის უცნობია.

ჯარისკაცთა ფსიქოლოგიურ-მორალური მდგომარეობა 9 აგვისტოს, 43-ე მსუბუქი ქვეითი ბატალიონი ზნაურამდე 2 კილომეტრის დაშორებით იმყოფებოდა პოზიციაზე. "კვირის პალიტრის" წინა ნომერში მითითებული იყო, რომ "43-ე ბატალიონმა გაურკვეველი ამოცანის გამო "დემორალიზაცია განიცადა", რასაც ამ ბატალიონის ზოგიერთი ოფიცრის მხრიდან გამოხმაურება მოჰყვა. გაიპარა მცირედი უზუსტობა, რეალურად, 43-ე ბატალიონში 9 აგვისტოს საღამომდე დემორალიზაცია არ შეინიშნებოდა, უკვე 9-ში მათ ფსიქოლოგიურ და მორალურ მდგომარეობას ქვემოთ აღვწერთ. ამასთანავე, ერთგვარი გაღიზიანება გამოიწვია ფრაზამ "უაზროდ დაბორიალებდნენ". შესაძლოა, სიტყვა "დაბორიალებდნენ" ცუდად ჟღერს, თუმცა არ მიცდია ამით ბატალიონის შემადგენლობა დამეკნინებინა. ჩემ მიერ კითხვის ნიშნის ქვეშ დაყენებული იყო მათთვის ამოცანის დასმა ზნაურის რაიონის სოფლების წმენდასთან დაკავშირებით და არა მისი შესრულება. აღნიშნული ამოცანა არ პასუხობდა იმ რეალობას, რასაც რუსული აგრესიის შეკავება ერქვა. ყოველ შემთხვევაში, ამ ბატალიონმა 9 აგვისტოს, დილით დაიწყო ზნაურის დასაკავებლად გადაადგილება. პარალელურად, ზნაურის რაიონის სოფლების წმენდის ამოცანას ასრულებდა. არის ინფორმაცია, რომ სოფელ მეგრისთან საგუშაგოზე სწორედ 43-ე ბატალიონმა გააჩერა ავტომანქანა, რომლითაც ოსი ეროვნების მძღოლს რუსული ყალბი პასპორტები გადაჰქონდა. მოგვიანებით, ეს ინფორმაცია შსს-ს პრესცენტრმა გაავრცელა. უნდა ვივარაუდოთ, რომ აღნიშნული პასპორტები რუსულ მხარეს უნდა გამოეყენებინა პროპაგანდისათვის, თითქოს ისინი ქართული მხარის მიერ მოკლულ მშვიდობიან ოს მოქალაქეებს ეკუთვნოდა. ალბათ ამ გზით რუსული და ოსური მხარე ცდილობდა შეექმნა იმ საბაბის საფუძველი, რითაც რუსეთის პრეზიდენტმა 8 აგვისტოს 16:00 საათზე რუსეთში შეჭრა "გაამართლა". მან თქვა, - 2000-მდე მშვიდობიანი ეროვნების მოქალაქე დაიღუპაო, რაც სიმართლეს საერთოდ არ შეეფერებოდა. ბატალიონის წინსვლას სოფლების წმენდისას აფერხებდა რუსული ავიაციის ბატონობა ჰაერში. 10:00 საათიდან 12:00 საათამდე 43-ე ბატალიონი ტყეს აფარებდა თავს, ხოლო მოგვიანებით 12:00 საათიდან გააგრძელა წმენდა სოფლების მეგრისისა და საჯვაროს მიმართულებით. წინააღმდეგობა პრაქტიკულად არ ყოფილა, თუმცა რამდენჯერმე მათ წინააღმდეგ ავტომატის გასროლის ხმა შეინიშნებოდა, რის საპასუხოდაც ბატალიონი მასიურ ცეცხლს ხსნიდა. ბატალიონი გაძლიერებული იყო სამი ტანკით. მან 9 აგვისტოს 16:00 საათზე ბრძოლების გარეშე "დაიკავა" ზნაური, თუმცა იქ უკვე ეროვნული გვარდიის რეზერვისტები დახვდნენ. ვერ გეტყვით, ეს რამდენად იყო ურთიერთკოორდინირების შედეგი. რაც შეეხება არაორგანიზებულობას, ამგვარი რამ უკვე 9 აგვისტოს, დღის მეორე ნახევრისთვის ზნაურში ნამდვილად შეინიშნება. 43-ე ბატალიონის შემადგენლობა 16:00 საათიდან მობილური ტელეფონებით იღებს ინფორმაციებს, რომ 41-ე და 42-ე ბატალიონი მთლიანად განადგურდა, ხოლო რუსული ავიაცია დედაქალაქს ბომბავს. ზნაურში მყოფ ჯარისკაცებს ოჯახებიდანაც საგანგაშო მესიჯები მოსდით. შედეგმაც არ დააყოვნა. საღამოს 18:00-იდან 19:00 საათამდე მოხდა გასროლა, რაც ქართულმა შენაერთებმა თავდასხმად ჩათვალეს. რეზერვისტების მიერ ქაოსურად ნასროლი ტყვიით მძიმედ დაიჭრა 43-ე ბატალიონის ჯარისკაცი. დღესდღეობით მისი ჯანმრთელობის მდგომარეობა ჩემთვის უცნობია. 19:00 საათისთვის 43-ე ბატალიონი ბრძოლებისა და დანაკარგების გარეშე გამოიყვანეს ზნაურიდან და პოზიციაზე მხოლოდ რეზერვისტები დარჩნენ.

საბრძოლო მოქმედებების "ნაციონალური" უზრუნველყოფა ხელისუფლება არაადეკვატური რიხით კვლავ აგრძელებდა საბრძოლო მოქმედებების მიმდინარეობასთან დაკავშირებით მოსახლეობის დეზინფორმირებას. მაგალითად, 15:57 საათზე დავით ბაქრაძე აცხადებდა: "ქალაქ ცხინვალსა და ცხინვალის რეგიონში ყველა სტრატეგიულ პოზიციას ქართული საჯარისო ნაწილები ინარჩუნებენ და აკონტროლებენ, გარდა ამისა, აკონტროლებენ როკისა და ჯავის მიმართულებებს". ძნელად ასახსნელია, ვის გულისხმობდა პარლამენტის თავმჯდომარე როკის გვირაბის "მაკონტროლებლებში" მაშინ, როცა კვაისის დაჯგუფება უკვე დიდი ხნის გამოსული იყო ონისა და ამბროლაურის რაიონში, ხოლო თავად ონი და მისი სოფლები რუსული ავიაციის დაბომბვების ქვეშ იმყოფებოდა. რაც შეეხება პერევის დაჯგუფებას, როგორც უკვე ვიცით, ის უღელტეხილზე მჟავე წ####ბთან ახლოს დაბანაკებულიყო. ერთადერთი, რაც ცნობილია, უღელტეხილზე განთავსებულ რუსულ საარტილერიო დივიზიონზე რამდენჯერმე განხორციელდა როგორც საარტილერიო, ასევე სნაიპერების მიერ ცეცხლის გახსნა. რა როლი მიუძღოდა ამაში პერევის დაჯგუფებას ან მის მიერ სხვა რა დამატებითი სამხედრო ქმედებები განხორციელდა რუსული აგრესიის შესაკავებლად, უცნობია. 9 აგვისტოს, 17:00 საათისთვის პერევის დაჯგუფებამ პერევისაკენ უკან დახევა დაიწყო. ამ მარშრუტზე სოფელ სინაგურასთან მოწინააღმდეგემ ჭურვები ჩამოყარა. ორი დღის განმავლობაში მიმდინარე მოქმედებებისას, პერევის დაჯგუფებას მსხვერპლი არ ჰქონია.

"აუღებელი" ცხინვალი... 14:00 საათისთვის მიღწეული წარმატების შემდეგ ქართულმა შენაერთებმა შეტევისთვის მზადება დაიწყეს. 14:00-იდან 15:00 საათამდე მიმდინარეობდა შეტევის საარტილერიო ცეცხლით მომზადება. 15:00 საათისთვის სამხედრო ნაწილებმა, 41-ე და 21-ე მსუბუქ ქვეითთა ბატალიონების და ბათუმის საზღვაო ქვეითი ბატალიონის შემადგენლობით (დასაზუსტებელია კიდევ რომელი ნაწილები მონაწილეობდნენ) კვლავ სცადეს ცხინვალის დაკავება. მათ ლიანდაგებიდან გმირთა ქუჩაზე გასვლა და "შანხაის" დასახლებაში მე-12 სკოლამდე შეღწევა მოახერხეს. მოწინააღმდეგემ ნაღმმტყორცნებით საპასუხო ცეცხლი გახსნა. სავარაუდოდ, ამ ბრძოლებში დაიღუპა 41-ე ბატალიონის მეთაური. 17:00-იდან 19:00 საათამდე ქართველებმა დანაკარგების გამო ზემო ნიქოზის მიმართულებით უკან დახევა დაიწყეს. მოწინააღმდეგე არტილერიის მეშვეობით კვლავ იყენებდა მეთოდურ ცეცხლს ქართული ნაწილების სულიერი მდგომარეობის დასაკნინებლად და დასათრგუნად. ქართული ნაწილები კი მეთაურების დაღუპვის, არაორგანიზებულობის თუ უმართავობის გამო, ღელვამ მოიცვა. სამხედრო მოსამსახურეები თავის გადასარჩენად მიმდებარე ბაღებითა და მინდვრებით სხვადასხვა მიმართულებით იფანტებოდნენ, ბრძოლის ველზე მეთაურების ცხედრებს ტოვებდნენ. ვრცელდებოდა ჭორები ბატალიონების სრული განადგურების შესახებაც. ცოცხლად დარჩენილ მეთაურებს კი აღარ შესწევდათ ძალა ჯარისკაცთა ასეთი მორალურ-ფსიქოლოგიური მდგომარეობა გამოესწორებინათ (თუმცა, ამ დროისათვის ჯერ კიდევ არ არის გადამწყვეტი შიშის ფაქტორი). მე-4 ბრიგადის, საზღვაო-ქვეითთა ბატალიონის და სხვა შენაერთების დემორალიზება მართვის დაკარგვამ და კავშირის არქონამ გამოიწვია. ცხინვალის გარეუბანი მასობრივად იბომბებოდა, ხოლო სამხედრო მოსამსახურეები შენობებში არ შედიოდნენ თავდაცვითი საცეცხლე პოზიციის მოსაწყობად, რადგანაც ნაწილების უკან გასვლის შემთხვევაში შენობებში არ ჩარჩენილიყვნენ. მათ კარგად ახსოვდათ 8 აგვისტოს სტალინის ქუჩის 60 ნომერში ჩარჩენილი მებრძოლების მაგალითი. მაშ ასე, 19:00 საათიდან ცხინვალის შემტევი დაჯგუფება იძულებული გახდა უკან, ნიქოზისკენ გამოსულიყო. გაურკვევლობისა და დაბნეულობისგან სამხედრო მოსამსახურეები (ეკლესიიდან ზემო ნიქოზამდე) სარწყავი არხისთვის მომზადებულ თხრილებს აფარებდნენ თავს და პრაქტიკულად, უმწეო მდგომარეობაში იმყოფებოდნენ.

ბრძოლა ხრულოვის კოლონასთან რაც შეეხება ცხინვალის მიმართულებას, ქართული შენაერთების მიერ 8 აგვისტოს, 22:00 საათზე "პერეეზდის" (ცხინვალის შესასვლელის) დატოვების შემდეგ, წინა ხაზი უკვე ცხინვალის სამხრეთ-დასავლეთით, ზემო ნიქოზიდან ერთი კმ-ის დაშორებით ფრონტზე გადიოდა. თუმცა, საინფორმაციო საშუალებებით და სააგენტოებით მაინც გადაიცემოდა, რომ ცხინვალს საქართველოს შეიარაღებული ძალები აკონტროლებდნენ. ვერ გეტყვით, შემთხვევითობა იყო თუ უპასუხისმგებლო განცხადებების შედეგი ის, რომ 9 აგვისტოს დილით, ცხინვალის "ტეკთან" (ერგნეთის მხრიდან) ჩვენთვის უსიამოვნო ფაქტი მოხდა. 12-მდე სამოქალაქო პირი და ქართველი მოხალისე, ეტყობა იმით დაიმედებულები, რომ ცხინვალს ქართველები აკონტროლებდნენ, ოსურ ფორმირებებს ჩაუვარდნენ ტყვედ. ისინი მოგვიანებით, 15 აგვისტოს, საპატრიარქოს ძალისხმევით გათავისუფლდნენ, მოხდა ტყვეთა გაცვლა, თუმცა ორი მათგანი დღემდე უგზო-უკვლოდ დაკარგულად ითვლება. ჩემთვის ცნობილია ტყვეობაში ნამყოფ მოხალისეთა და რეზერვისტთა ვინაობა. 9 აგვისტოს დილით, ქართული ნაწილები აღარ ცდილობდნენ ცხინვალის ცენტრში შეღწევას. თუმცა, მათ საკონტროლო ცეცხლის არეალში იყო მოქცეული ქალაქის სამხრეთი და სამხრეთ-დასავლეთი ნაწილი. ამის გამო კვლავ ბლოკირებული რჩებოდა რუს მშვიდობისმყოფელთა ე.წ. "სამხრეთ ქალაქი". ცხინვალს კი ძირითადად, ოსური ფორმირებები აკონტროლებდნენ. 9 აგვისტოს დილით, ქალაქში ჩეჩნური ბატალიონის, "ვოსტოკის" ერთი ასეული (6 ერთეული ჯავშანტექნიკის თანხლებით) შევიდა. 58-ე არმიის ნაწილები კი ჯავიდან კვერნეთისა და ძარის გზის გავლით ისევ ჯიუტად ცდილობდნენ ქალაქში შეღწევას. მათი უმთავრესი ამოცანა იყო "სამხრეთ ქალაქში", რუსული სამშვიდობო ბაზის ტერიტორიაზე შეღწევა. ამ მიზნის მიღწევას კი როგორც უკვე მოგახსენეთ, ართულებდა ის, რომ ქართული არტილერია ძარის გზას წინაღობითი ცეცხლით ეფექტიანად აკონტროლებდა. სავარაუდოდ, მას შემდეგ, რაც ქართულმა შენაერთებმა ცხინვალი დატოვეს, გენერალმა ხრულოვმა კვერნეთის გზით ცხინვალისკენ წამოსვლის გადაწყვეტილება მიიღო. ალბათ დარწმუნებული იყო, რომ ქართული ნაწილები ცხინვალის სამხრეთ მისადგომებთან აღარ იქნებოდნენ. ამგვარად, 135-ე პოლკის ტაქტიკური დაჯგუფება ძარისა და კვერნეთის გზით ორ კოლონად მოემართებოდა. პირველი კოლონა (რომელშიც ჟურნალისტებიც იმყოფებოდნენ) მაშინ, როცა ის კვერნეთის გზით ცხინვალის "სამხრეთ ქალაქისკენ" მიემართებოდა, მოულოდნელად გადააწყდა ქართულ სამხედრო მობილურ დაჯგუფებას. ეს იყო მე-2 ბრიგადის სადაზვერვო ასეული. რუსულმა მხარემ ალბათ არ იცოდა ზემოთ ხსენებული გადაჯგუფების შესახებ (შსს-ს ძალებისა და 42-ე ბატალიონის გაყვანის შემდეგ ხეთაგუროვო-ზემო ნიქოზის ფრონტზე სენაკის მე-2 ბრიგადის შენაერთები ღამით შეიყვანეს). სწორედ ამიტომ რუსი გენერლისათვის, რომელიც ავტომანქანა "უაზით" მშვიდად მიემართებოდა, მოულოდნელი აღმოჩნდა თურქული "ლენდროვერებით" ქართული სპეცნაწილების გამოჩენა. მათ შორის ბრძოლა სავარაუდოდ 11:00 საათისთვის გაიმართა. ეს მოხდა "შანხაის" დასახლებაში, რუსული სამშვიდობო ბაზიდან ჩრდილოეთით, 300-500 მეტრის დაშორებით. ქართულმა სადაზვერვო ასეულმა ყუმბარმტყორცნებიდან და ტყვიამფრქვევებიდან ცეცხლი გაუხსნა რუსულ სამხედრო კოლონას, რომელიც ორი ასეულისგან შედგებოდა. როგორც ტელეარხ "როსიას" კორესპონდენტი აღწერს: "ეს იყო კონტაქტი 5, შესაძლოა 10 ან 20 მეტრის სიახლოვეში. მიდიოდა ხელჩართული ბრძოლა, რომელიც სავარაუდოდ, საათ-ნახევარი გაგრძელდა. მანქანაშივე დაიჭრა თავად 58-ე არმიის სარდალი გენერალი ხრულოვი. ამ ბრძოლაში 22 რუსული სამხედრო მანქანიდან 5 დაიწვა (3 ბე-ტე-ერი და 2 ტანკი), დაიღუპა 6 რუსი სამხედრო მოსამსახურე, დიდი რაოდენობით იყვნენ დაჭრილებიც. მოულოდნელობისგან რუსი ჯარისკაცები გაქცევით ცდილობდნენ თავის დაღწევას. დანაკარგების გამო კოლონა იძულებული გახდა, უკან დაბრუნებულიყო ზემო ქალაქისაკენ. დანაკარგი იყო ქართულ მხარესაც". 9 აგვისტოს, ხრულოვის მეორე კოლონიდანაც, რომელიც ძარის გზით მიემართებოდა ცხინვალისკენ, ქართველთა საარტილერიო ცეცხლით განადგურდა 135-ე პოლკის 4 ერთეული საბრძოლო ტექნიკა და ნაღმმტყორცნთა ბატარეის 2 "გაზ-66".

კიდევ ერთი საბედისწერო სამხედრო შეცდომა... 9 აგვისტოს, მთელი ღამის განმავლობაში სახმელეთო ჯარების არტილერია ბრძოლას აწარმოებდა. 8 აგვისტოს საღამოდან 9 აგვისტოს დილამდე საქართველოს შეიარაღებულ ძალებში გადაჯგუფებები მიმდინარეობდა. ზემო ნიქოზის სამხრეთ-დასავლეთით, თავდაცვითი ზღუდიდან შსს-ს ძირითადი ძალები გაიყვანეს და მათ ნაცვლად 41-ე ბატალიონი შეიყვანეს. ასევე შეიყვანეს ფრისზე 53-ე ბატალიონი. 8 აგვისტოს, 18:00 საათისთვის კონფლიქტის ზონაში გამოჩნდა სენაკის მე-2 ბრიგადა. უნდა აღინიშნოს, რომ ეს იყო ერთადერთი საბრძოლო შენაერთი, რომელსაც არ შეეხო კონფლიქტის ზონაში შეყვანის შესახებ ბრძანება (7 აგვისტოს, 14:00 საათზე მთავარსარდლის მიერ გამოცემული). აქედან გამომდინარე, უნდა ვივარაუდოთ, რომ თავდაპირველი გეგმის მიხედვით სენაკის ბრიგადის მონაწილეობა ცხინვალის მიმართულებით განსაზღვრული არ ყოფილა. შესაძლოა მათი ამოცანა სწორედ დასავლეთის მიმართულების კონტროლი იყო, რაც საჭიროების შემთხვევაში კოდორის უსაფრთხოებისთვის დახმარებას გულისხმობდა. ჩვენთვის უცნობია, ამ დროისთვის სამხედრო-პოლიტიკური ხელმძღვანელობა რამდენად აცნობიერებდა აფხაზეთის მხრიდან მეორე ფრონტის გახსნას. ყოველ შემთხვევაში, მისასალმებელია სამხედრო შტაბის სიფრთხილე და მისი პირვანდელი გადაწყვეტილება დასავლეთ საქართველოში ერთ-ერთი ყველაზე ძლიერი სამხედრო შენაერთის დატოვების შესახებ. თუმცა, როგორც ყველა მიმართულებაზე, აქაც მოგვიანებით სტრატეგიასთან შეუთავსებელ მოქმედებას ვაწყდებით. 8 აგვისტოს ღამეს მე-2 ბრიგადა განგაშზე გამოიყვანეს და სიტყვიერი ბრძანებით განუსაზღვრეს ამოცანა კონფლიქტის ზონაში შესვლასთან დაკავშირებით. დასავლეთ მიმართულების დაცვა კი შსს-ს სამეგრელოს ქვედანაყოფებს დაევალათ (შსს-ს განსაკუთრებულ დავალებათა სამეგრელოს ოპერატიულ სამმართველოსა და სამეგრელოს პოლიციის სხვა სპეცდანიშნულების რაზმებს). არაოფიციალურად ვრცელდებოდა ინფორმაცია, - ბრიგადის აქ ყოფნის საჭიროება არ არის, სამეგრელოს პოლიციის სამმართველოს ჰყავს სამი ათასამდე სპეცრაზმელი, რომლებიც საჭიროების შემთხვევაში დასავლეთის მიმართულებას დაიცავენო. როგორც მოგვიანებით განვითარებულმა მოვლენებმა გვაჩვენა, ასე დაედო დასაბამი, შეიძლება ითქვას, კიდევ ერთ საბედისწერო სამხედრო შეცდომას. ამ შეცდომის შედეგად დასავლეთ საქართველო რუსული აგრესიისგან სრულიად დაუცველი აღმოჩნდა (თუმცა, სენაკის მე-2 ბრიგადამ მისთვის დასახული ამოცანების შესრულებისას თავი მართლაც გამოიჩინა). მას თავშეყრის რაიონად ქარელის რაიონი განესაზღვრა, სადაც დღის 14:00 საათისთვის უკვე ჩამოვიდა და ტახტისძირთან დაბანაკდა (მე-2 ბრიგადის რამდენიმე ტანკი და ერთი ასეული კი ცალკე დავალებით იმყოფებოდა). მათი ამოცანა მეოთხე ბრიგადის ჩანაცვლება იყო, რომელიც ამ დროისათვის "დუბოვაია როშჩასთან" საბედისწერო მოვლენების შემდეგ ავნევიდან შოთაწყაროსა და აგარის მიმართულებით ქაოსურად მოდიოდა. ავნევს იმ დროისათვის ტოვებდა 41-ე ბატალიონიც. აქ კიდევ ერთ საინტერესო გადაწყვეტილებას ვაწყდებით, - მეთაური ტახტისძირიდან ავნევისაკენ გადაადგილებისას, სპეციალურად ცდილობდა ბრიგადა არ გაეჩერებინა, რათა მის შემადგენლობას გზად ავნევიდან აგარისკენ მომავალი დეზორგანიზებული ბატალიონები არ გადაჰყროდა და დაჭრილების დანახვაზე "პანიკა" არ გადასდებოდა. 8 აგვისტოს, 18:00 საათისთვის მე-2 ბრიგადა ავნევსა და მუგუთს შორის დაბანაკდა. მან ღამე ავნევის მისადგომებთან გაათენა და 06:00 საათისთვის ხეთაგუროვოს მიმართულებით შეტევა დაიწყო. 22-ე და 23-ე ბატალიონებმა სატანკო ბატალიონის მხარდაჭერით, საარტილერიო ცეცხლის გამოყენებით შეძლეს წინააღმდეგობის დაძლევა და სწრაფი სვლით, 12:00 საათისთვის დაიკავეს ხეთაგუროვო. ბრძოლებში 2 სამხედრო მოსამსახურე დაიღუპა. მათ წინააღმდეგ რუსეთის 135-ე მოტომსროლელი პოლკის ასეული იბრძოდა, რომელმაც დანაკარგების გამო უკან დაიხია. ამის შემდეგ ხდება გადაჯგუფება და 22-ე და 23-ე ბატალიონისგან იქმნება ერთი გაძლიერებული ბატალიონი, რომელმაც შეტევა ტბეთის მიმართულებით გააგრძელა. ასევე, გადაჯგუფების შედეგად შეიქმნა გაძლიერებული ასეული და მას ხეთაგუროვოს დაცვა დაევალა. 21:00 საათისთვის, ბრიგადის გაძლიერებული ბატალიონი ტბეთთან თავდაცვის ზღუდეზე იმყოფებოდა. რაც შეეხება 21-ე ბატალიონს, უნდა ვივარაუდოთ, რომ იგი ავნევიდან ცხინვალის მიმართულებაზე გადმოისროლეს.

"არასერიოზული" პოლიტიკური დამოკიდებულება 8 აგვისტოს განვითარებული მოვლენების მიუხედავად, რომელიც ზემოთაა აღწერილი, კვლავ გრძელდებოდა საქართველოს მოსახლეობისთვის დეზინფორმაციის მიწოდება. მიხეილ სააკაშვილი (21:46 საათი): "ცხინვალის გათავისუფლება ურთულესი ოპერაცია იყო, რომელიც ჩვენი სრული უპირატესობით დასრულდა". კახა ლომაია (23:22 საათი): "ჩვენ ვინარჩუნებთ ცხინვალში ყველა სტრატეგიულ პოზიციას. ოსური მხარე მხოლოდ ერთ პოსტს ინარჩუნებს". რეალურად კი, 8 აგვისტოს, საღამოსთვის საქართველოს შეიარაღებული ძალების წინა ხაზი და საბრძოლო წყობა ასე გამოიყურებოდა: ცხინვალი სრულად დაიცალა, ნაწილი ქვედანაყოფებისა გადაიყვანეს გორსა და შოთაწყაროსთან, ნაწილი ზემო ნიქოზში განთავსდა. წინა საბრძოლო ხაზი გადიოდა ცხინვალის სამხრეთ-დასავლეთით (ზემო ნიქოზის ეკლესიიდან მარცხნივ) ერთკილომეტრიან ფრონტზე. ხეთაგუროვო-ზნაურის მიმართულებიდან მე-4 ბრიგადა (43-ე ბატალიონის გარდა) მთლიანად გამოყვანილია ჯერ თავშეყრის რაიონში აგარასთან და შოთაწყაროს მიმდებარე ტერიტორიაზე, მოგვიანებით კი - გორის რაიონის დასახლებულ პუნქტ საქაშეთში. დატოვებული და დაცლილი გახლდათ ავნევიც, წინა ხაზი ფრონეს ხეობაში სოფელ მუგუთთან გადიოდა, რომლის დასაცავადაც რეზერვისტები შეიყვანეს. 43-ე ბატალიონი ზნაურამდე არმისული, 2 კილომეტრის დაცილებით იმყოფებოდა (ზნაური ამ დროისთვისაც კი არ იყო დაკავებული). ერედვის გასასვლელთან მე-3 ბრიგადის 2 ბატალიონი კვლავ საწყის პოზიციაზე იმყოფებოდა. ფრისთან პოზიციები მე-5 ბრიგადის მე-3 ბატალიონს ეკავა. სამხედრო პოლიციის საბრძოლო ბატალიონი პერევი-სინაგურის მიმართულებაზე ჩრდილო-დასავლეთით, მჟავე წ####ბთან (აბანოებთან) იყო გაჩერებული. დღის ბოლოსთვის დიდი ლიახვის ხეობა მოსახლეობისგან სრულიად გახლდათ დაცლილი და უბრძოლველად დატოვებული. გვარდიის 80% დაშლილი იყო, ხოლო რეზერვისტებს სახლებში აბრუნებდნენ. ამავდროულად, ნიქოზიდან კილომეტრ-ნახევარში, დუბოვაია როშჩასთან კვლავ რჩებოდა 22 ჯარისკაცის ცხედარი. იმის მიუხედავად, რომ სამხედრო ქვედანაყოფები სრულიად დათრგუნვილები იყვნენ, ხოლო მართვა მთლიანად გახლდათ მოშლილი, მეორე დღისთვის პოლიტიკოსები სამხედროებისგან ცხინვალზე კონტრშეტევას მაინც ჯიუტად მოითხოვდნენ.

ეფექტიანი, ხანმოკლე წარმატება 8 აგვისტოს არა მარტო ქართული სამხედრო ნაწილები იყვნენ რუსული ავიაციის დაბომბვების შედეგად დათრგუნვილი და დემორალიზებული. მცირედი, მაგრამ ეფექტიანი ჰაერსაწინააღმდეგო ბრძოლების შედეგად, ქართულმა მხარემ ბუდიონოვსკში განლაგებული საავიაციო პოლკის Су-25 ტიპის (რომელიც ჩართული იყო საწყის ეტაპზე საქართველოს ტერიტორიების დაბომბვაში) 4 თვითმფრინავი ჩამოაგდო. ამის შემდეგ პოლკის მფრინავებმა უარი განაცხადეს გაფრენების შესრულებაზე, რის გამოც საბრძოლო ოპერაციებში ჩაერთო კრასნოდარში განთავსებული Су-25-ების პოლკი. რუსეთში ნამდვილ კატასტროფად მიიჩნიეს ქართული მხარის მიერ Ту-22 ბომბდამშენის ჩამოგდება (რაც მართლა წარმატებად შეიძლება ჩაითვალოს), რომელიც თეორიულად, სტრატეგიული გეგმებით ნატოს ქვეყნების ჰაერსაწინააღმდეგო სივრცის გასარღვევად იყო გათვლილი. რუსულ ტაქტიკურ დაჯგუფებათა ქსელში... 20:00 საათიდან ჯავასა და გუფთიდან იწყება ცხინვალზე რუსული ნაწილების გადმოსროლა. სავარაუდოდ, ეს სწორედ ჯავაში კონფლიქტის დაწყებამდე მყოფი ტაქტიკური დაჯგუფება უნდა ყოფილიყო. ვინაიდან ძარისკენ მეოთხე ბრიგადა არ გასულა და ვერც პერევის დაჯგუფებამ შეძლო ჯავისკენ გასვლა, დიდი ლიახვის ხეობა კი უკვე დაცლილი იყო, პრაქტიკულად საქართველოს შეიარაღებული ძალების ვერც ერთი სახმელეთო ნაწილი ვერ აღუდგებოდა წინ რუსულ აგრესიას. მის შესაკავებლად ეფექტიანად მხოლოდ სახმელეთო ჯარების არტილერია მოქმედებდა. ცნობილია, რომ პირველმა რუსულმა კოლონამ ცხინვალის ზემო ნაწილში შესვლა ვერ მოახერხა. 22:00 საათისთვის 135-ე მოტომსროლელი პოლკის ერთი ბატალიონი, რომელიც ჯავიდან მოემართებოდა, ძარა-ტბეთის გზაზე (ცხინვალიდან ჩრდილო-აღმოსავლეთით 6 კმ-ზე) საარტილერიო და სატანკო ცეცხლის ქვეშ მოექცა. რუსული არმიის სათავო ასეულის ნაწილი განადგურდა, ხოლო დანარჩენი გაიფანტა (რუსული ინტერნეტსაიტების ინფორმაციის მიხედვით), მხოლოდ მცირე ჯგუფმა, სავარაუდოდ, ერთმა ოცეულმა შეძლო ცხინვალში დასავლეთიდან შესვლა. ვინაიდან ძარის გზა ქართული არტილერიის სამიზნეს წარმოადგენდა, ტანკებითა და სხვა საბრძოლო ტექნიკით მოწინააღმდეგის წინსვლის შეზღუდვას უწყობდა ხელს. ბრძოლები, სავარაუდოდ, 20:00 საათიდან მთელი ღამის განმავლობაში გაგრძელდა. ყველაზე დიდი დანაკარგები კოლონებით გადაადგილებისას, რუსულმა მხარემ სწორედ ძარისა და კვერნეთის გზაზე განიცადა. პარალელურად, სამხრეთ ოსეთში შედიან მოწინააღმდეგის ახალ-ახალი ტაქტიკური დაჯგუფებები: 135-ე პოლკის მე-3 ტაქტიკური დაჯგუფება, 293-ე პოლკის ბატალიონის ტაქტიკური ჯგუფი. ვლადიკავკაზიდან ჯავაში შემოდის და ჯავიდან ჩრდილო-აღმოსავლეთით 15 კმ-ში საცეცხლე პოზიციას იკავებს თვითმავალი საარტილერიო დივიზიონი. თუმცა, არის ასეთი ინფორმაციაც, რომ რეაქტიული არტილერიის დივიზიონი კონფლიქტის დაწყებამდეც იმყოფებოდა ჯავაში. რეალურად, 8 აგვისტოს, დღის ბოლოსთვის საქართველოს სამხედრო პოლიტიკური ხელმძღვანელობა უკვე უმძიმეს მდგომარეობაში იმყოფებოდა. თუმცა, შესაძლებელია იგი ამას ვერც ხვდებოდა და კვლავ ეიმედებოდა ის, რომ მე-3 ბრიგადა ცხინვალის ჩრდილო-აღმოსავლეთით - თლიაყანას "უტევდა", ხოლო ჩრდილო-დასავლეთის მიმართულებით, მე-4 ბრიგადის ნაცვლად მე-2 ბრიგადა იყო შეყვანილი, რომელსაც დიდი გუფთისკენ შეტევის განხორციელება ევალებოდა. დღის ბოლოსთვის საქართველოს სამხედრო-პოლიტიკურ ხელმძღვანელობას სტრატეგიული ინიციატივა უკვე სრულიად ჰქონდა დაკარგული.