ენათმეცნიერი მარინა ბერიძე საკონსტიტუციო სასამართლოში სიტყვით გამოვიდა, სადაც რუსული კანონის წინააღმდეგ შეტანილ სარჩელებს განიხილავენ. მან სასამართლოს იმ კვლევის ძირითადი შედეგები წარუდგინა, რომელიც ლინგვისტებმა კანონის შესახებ ჩაატარეს. ენათმეცნიერი მოსარჩელე არასამთავრობო ორგანიზაციებმა მოიწვიეს.

მარინა ბერიძის განცხადებით, კანონში გამოყენებული საკვანძო ცნებები და ტერმინები „ცალსახად” ნეგატიური კონოტაციისაა. მისი თქმით, „დადებითი ან ნეიტრალური კონოტაციით ამ სიტყვების გამოყენება მხოლოდ დამატებითი მოდიფიკატორით, სპეციალურად ამ მიზნით შექმნილი კონტექსტით არის შესაძლებელი“.

როგორც ბერიძემ აღნიშნა, კანონის საკვანძო სიტყვა „უცხო“ ან „უცხოური“ კი არა, არამედ „ინტერესია”.  მისივე თქმით, სიტყვა „უცხო“ უარყოფით კონოტაციას შეიცავს, „უცხოური“ კი შედარებით ნეიტრალურია.

„უცხოური და უცხო ძალა, გავლენა, ინტერესი, გამტარებელი, უცხოური ინტერესები, უცხოური ძალის ინტერესების გამტარებელი ორგანიზაცია შესწავლილი იქნა ლექსიკოგრაფიული და ტრადიციული მეთოდით და შერჩეულ ტერმინთა და შესიტყვებათა კვლევა ადასტურებს, რომ კანონში გამოყენებული საკვანძო ცნებები და ტერმინები ცალსახად ნეგატიური კონოტაციისაა.

დადებითი ან ნეიტრალური კონოტაციით ამ სიტყვების გამოყენება მხოლოდ დამატებითი მოდიფიკატორით, სპეციალურად ამ მიზნით შექმნილი კონტექსტით არის შესაძლებელი.

კვლევამ აჩვენა, რომ ყველაზე მთავარი, საკვანძო სიტყვა ამ დოკუმენტისა, „უცხო“ და „უცხოური“ კი არ არის, არამედ არის ინტერესები. რაც შეეხება „უცხოს“ – კანონის საკვანძო, სათაურში გამოტანილი სიტყვა არის „უცხოური“ და არა „უცხო“. იქ მხოლოდ ორჯერაა გამოყენებული სიტყვა „უცხო“, ქვეყნის განმსაზღვრელად – „უცხო“ ქვეყანა.

„უცხო“ პოლისემანტიკური სიტყვაა და მართლაც შეიცავს უარყოფით კონოტაციას. ვიდრე ეს კანონი იქნებოდა, ეს დისკომფორტი განათლების სამინისტრომ აღმოფხვრა იმით, რომ ჩვენთან დაკანონებული სიტყვა, უცხო ენები, განათლების სისტემაში საგნობრივ მახასიათებლებში, პროგრამებში ჩანაცვლებულია ტერმინი უცხოურით, რადგან „უცხოური“ „უცხოსთან“ შედარებით ნეიტრალურია იმიტომ, რომ წარმომავლობის დიფერენციალურ ნიშანს უკავშირდება. ის, რომ „უცხოს“ დადებითი კონოტაციები აქვს, ეს ახალი არაა და ასახულია ლექსიკონებში – მაგალითად, ღვთაებრივი და უღვთოდ ლამაზიც ერთი და იგივეა“, – განაცხადა ენათმეცნიერმა.

მარინა ბერიძემ ასევე განაცხადა, რომ, მიუხედავად იმისა, რომ კანონიდან ამოღებულია ტერმინი „აგენტი“, პოლემიკურ დისკურსში ის ისევ იჩენს თავს.

ენათმეცნიერმა განმარტა, რომ სიტყვა „გამტარებელი” სხვადასხვა კონოტაციაში შეისწავლეს და მისი თქმით, მას დადებითი კონოტაციის სიტყვა სჭირდება, რომელიც ამ სიტყვას ნეიტრალურობას შეუნარჩუნებს.

მანვე აღნიშნა, რომ „უცხო ძალის ინტერესის გამტარი” – „აგენტის” სინონიმია და მას დადებითი მნიშვნელობა ქართულ ენაში ვერ ექნება.

„სიტყვა – „ინტერესის“ მნიშვნელობა ლექსიკონის მიხედვით არის ორი, ერთი – ცნობისმოყვარეობა და მეორე – რაღაცის დაუფლების, ხელში ჩაგდების მნიშვნელობა. ქართული ენის კორპუსში არსებობს სიხშირული შაბლონი, სიტყვათა შეთანხმება – „ინტერესების გამტარებელი” – შესახებ, რომელიც ამ ორ სიტყვას – რუსულ, მოძალადეობრივ, უსამართლო დამპყრობ ძალასთან ინტერესების გამტართან აიგივებს. ამ სიტყვების ურთიერთმიმართება ისტორიულად ჩამოყალიბებული უარყოფითი კონოტაციებია.

მეორე, კონტექსტი რატომაც დამძიმდა არის ის, რომ სიტყვა „გამტარებელი“ ჩვენ „აგენტის” სინონიმად ვაქციეთ. „გამტარებელი“ სხვადასხვა კონოტაციაში შევისწავლეთ, მაგრამ თუ მას არ დავუმატეთ დადებითი კონოტაციის სიტყვა, ნეიტრალურობას ვერ ინარჩუნებს.

ტერმინი იმითი განსხვავდება ჩვეულებრივი სალექსიკონო სიტყვისგან, რომ მას არ უნდა სჭირდებოდეს დამატებითი ინტერპრეტაციები, მას არ უნდა ჰქონდეს სინონიმები და ის არ უნდა იწვევდეს გაურკვევლობას. თითოეული ქართველისთვის ეს სიტყვები არის მხოლოდ მტრული ორგანიზაციების მონიშვნის საშუალება.

ნამდვილად ჩნდება ამ სიტყვების ურთიერთმიმართებაში ისტორიულად ჩამოყალიბებული უარყოფითი კონოტაციები. ეშმაკთანაც კი არის გაიგივებული „უცხო ძალა”. რის გამოც ძალიან დამძიმდა კონტექსტი არის ის, რომ „გამტარებელი” ვაქციეთ აგენტის სინონიმად”, – განაცხადა ბერიძემ.

მისივე თქმით, სიტყვა „აგენტი“ კანონიდან ამოღებულია, მაგრამ ის კანონის ირგვლივ გამართულ დისკურსში დარჩა.

„აგენტის ფუნქცია არ წასულა არსად, სიტყვა „აგენტი“ კანონიდან ამოვიღეთ, მაგრამ დარჩა კანონის ირგვლივ გამართულ დისკურსში. კიდევ უფრო მეტი ცუდი საქმე გააკეთა ამ ტერმინმა, „აგენტმა“. სიტყვა „გამტარებელს“, შეიძლებოდა რაღაცნაირად შეენარჩუნებინა ნეიტრალურობის წონასწორობა, მაგრამ, ფაქტობრივად, ჩვენ ის გავასინონიმეთ „აგენტთან“ ასეთი მარტივი, მექანიკური ჩანაცვლებით. ვერანაირი მექანიკური ჩანაცვლება ვერ შეცვლის შინაარს.

[…] ილია ჭავჭავაძემ თქვა დიდი ხნის წინათ: კაცს კაცი აღარ ჰქვია თუ კაცური არ დავამატეთო. თუ აგენტს არ დაამატე დაზღვევის აგენტი, ის აგენტი იქნება ყოველთვის. ეჭვი მაქვს, სამუდამოდ დარჩა სიტყვა „გამტარებელს“ „აგენტის“ დაღი“, – განაცხადა მარინე ბერიძემ.

---

საკონსტიტუციო სასამართლო რუსული კანონის შეჩერებასთან და გაუქმებასთან დაკავშირებულ სარჩელებს განიხილავს.

სასამართლომ 29-30 აგვისტოს მოუსმინა მოსარჩელეებს – არასამთავრობო ორგანიზაციების, ოპოზიციის, მედიების და პრეზიდენტის წარმომადგენლებს და მათ მოპასუხეებს – პარლამენტის და იუსტიციის სამინისტროს წარმომადგენლებს.

სარჩელებში მითითებულია, რომ რუსული კანონი ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციას და მოთხოვნილია მისი გაუქმება.

მოსარჩელეები ასევე აყენებენ შუამდგომლობას, რომლის მიხედვითაც, რუსული კანონის მოქმედება უნდა შეჩერდეს მანამ, სანამ საკონსტიტუციო სასამართლო საბოლოო გადაწყვეტილებას არ გამოიტანს.

რუსული კანონი „უცხო ქვეყნის გავლენის აგენტების” შესახებ პარლამენტმა, 2-თვიანი მრავალათასიანი საპროტესტო გამოსვლების მიუხედავად, 2024 წლის 28 მაისს საბოლოოდ დაამტკიცა.

4 ივნისიდან კანონი ძალაშიც შევიდა.

2 აგვისტოდან ორგანიზაციები და მედიები, რომელთაც კანონი უცხოური ძალის ინტერესების გამტარებად მონიშნავს, ვალდებულები ხდებიან, დარეგისტრირდნენ ე.წ. რეესტრში. მათ საამისოდ ერთი თვე აქვთ.

თუკი ორგანიზაცია არ დარეგისტრირდება რეესტრში კანონის დაუმორჩილებლობისთვის გათვალისწინებული ჯარიმები 5 0000 ლარიდან 25 000 ლარამდე მერყეობს.

პროცედურის მიხედვით, ორგანიზაციამ ჯერ რეგისტრაცია უნდა გაიაროს, შემდეგ კი სპეციალურ ვებგვერდზე ფინანსური დეკლარაცია ატვირთოს.

დოკუმენტაციის შესასწავლად იუსტიციის სამინისტროს ერთი თვე აქვს, სწორედ ამ პროცესში ენიჭება მას უფლებამოსილება, გამოითხოვოს პერსონალური ინფორმაცია, მათ შორის განსაკუთრებული კატეგორიის მონაცემები. მათ შორისაა: ფიზიკური პირის რასობრივი და ეთნიკური კუთვნილება, სქესობრივი ცხოვრება, პოლიტიკური შეხედულება, რელიგიური, ფილოსოფიური ან სხვაგვარი მრწამსი, აგრეთვე – ბიომეტრიული და გენეტიკური მონაცემები.

კანონში წერია, რომ ყველა პირი, ორგანო თუ ორგანიზაცია ვალდებულია, გასცეს ეს ინფორმაცია.

იმ შემთხვევაში, თუ ორგანიზაცია თავისი ნებით არ დარეგისტრირდება, სამინისტროს უფლება აქვს, აწარმოოს მონიტორინგი და თავად გამოავლინოს ამგვარი ორგანიზაცია. თუ გამოვლინდა, რომ ორგანიზაციამ თავი აარიდა რეგისტრაციას, მას მაინც დაარეგისტრირებენ და მოსთხოვენ დეკლარაციის წარდგენას.

რეგისტრაციიდან თავის არიდების ან საფინანსო დეკლარაციის წარდგენის ვადის დარღვევისთვის ორგანიზაცია დაჯარიმდება 25 ათასი ლარით;

დეკლარაციის წარუდგენლობის, ხარვეზების გამოუსწორებლობისთვის 10 ათასი ლარით;

თუ მომდევნო თვეებშიც ორგანიზაციამ იგივე პრაქტიკა გააგრძელა, მას ყოველ მომდევნო თვეს 20 ათასი ლარით დააჯარიმებენ.

თუ პერსონალურ ინფორმაციას არ გასცემ, 5 ათასი ლარით დაგაჯარიმებენ და ეს ფიზიკურ პირსაც შეეხება.

იმ შემთხვევაში, თუკი ორგანიზაცია ჯარიმებს არ გადაიხდის, გამოიწვევს ქონების დაყადაღებას და ორგანიზაციები საქმიანობას ვეღარ შეძლებენ.

როგორი იქნება მონიტორინგის წესი, რა კონკრეტულ ინფორმაციას მოითხოვს სახელმწიფო უწყება ორგანიზაციებისგან, როგორ წარიმართება შესაძლო ყადაღის დადების პროცესი, – ამ და კიდევ სხვა ბევრ შეკითხვას, რომელიც დღეს საზოგადოებრივ ორგანიზაციებს აქვთ, სექტემბერში უფრო ცხადად გაეცემა პასუხი.

პუბლიკა