მთავარია, ადამიანებს სწორად დაანახო სოფლის ხიბლი, მათი საკუთარი შესაძლებლობები და მიანიშნო მიზნისკენ მიმავალი სწორი გზა

აგრარული სექტორის ძველი და ახალი პრობლემები, შეღავათიანი აგრო- სესხი, ახალი საწარმოები, ექსკლუზიური, საავტორო პროდუქტები, დაწყებული რეფორმა და ქართული სოფლის პერსპექტივა. თემები, რომლებზეც „ქრონიკა+“-სთან საქართველოს პარლამენტის აგრარულ საკითხთა კომიტეტის თავმჯდომარე, გიგლა აგულაშვილი საუბრობს, რომელსაც ყველაზე ხშირად იმის გამო აკრიტიკებენ, რომ „რესპუბლიკური“ პარტიის წევრია და „წინა ცხოვრებაში“ პროკურორიც კი ყოფილა. ცხოვრება სიურპრიზებითაა სავსე - ასეც ხდება - ზოგჯერ მკაცრი ლოგიკის და პრაგმატიკოს იურისტებსაც უყვართ ბუნება...

კომიტეტი, დღევანდელ პარლამენტში, ერთ-ერთი ყველაზე ქმედითი და აქტუალურია. ყველანაირ კონტექსტში მოიხსენიებენ - ემადლიერებიან, აკრიტიკებენ, გულგრილობასა და არაკომპეტენტურობაშიც ადანაშაულებენ, თუმცა, არიან კეთილგანწყობილებიც... ამ მრავალფეროვან დამოკიდებულებას თავისი მიზეზები აქვს. ფუჭდება რამე თუ კეთდება, ამას შედეგებით მივხვდებით... იქამდე კი სახეზეა კომიტეტის თავმჯდომარის გადატვირთული რეჟიმი და უამრავი კითხვა...

- ბატონო გიგლა, თქვენი პროფესიით იურისტი ხართ, სერიოზული იურიდიული პრაქტიკით. საზოგადოება აქამდე გიცნობდათ როგორც ამ სფეროს ასევე აქტიურ წარმომადგენელს. როგორ მოხვდით ისეთ „გაუგებრობაში“ როგორიც აგრარული სფეროა საქართველოში? ამ კომიტეტის თავმჯდომარეობა თქვენმა ამ დარგში არსებულმა ბიზნესმა და მისგან მიღებულმა გამოცდილებამ განაპირობა? როდის დაინტერესდით სოფლის მეურნეობით?

- იურისტად და პროკურორად არ დავბადებულვარ და იმ დროსაც, როცა იურისტი და პროკურორი ვიყავი, მაშინაც მაინტერესებდა მცენარეები განსაკუთრებით. მე მაქვს ჩემი ასეთი სამყარო, სადაც ღია კარის დღე არ მომიწყვია, მაგრამ, მეგობრებმა იციან ჩემი დამოკიდებულება ჩემს ბაღთან, ვენახთან, ზოგადად ბუნებასთან. როგორ ვუვლი ჩემს მცენარეებს, როგორ ვუვლი, ეს ჩემი სამყაროა. შეიძლება ეს იყოს ლეგიტიმური კითხვები, თუმცა, მგონი მაინც პედალირებული და აქცენტირებულია. არგუმენტი, როგორ ჩავიგდეთ, ამის შემდეგ მითხრან რაიმე კონკრეტული. გნებავთ, დასაქმების მხრივ, ბიზნესები. დამიკონკრეტონ „ბრალდება,“ თორემ არარსებულზე პასუხის გაცემა შეუძლებელია. 2004 წელს, როცა დავტოვე სახელმწიფო სამსახური მართლა ჩემი ნებით. არ მინდოდა მეთანამშრომლა კონკრეტულ ადამიანებთან. როცა ჩემს სიტუაციას გადავხედე და მომავალი საქმიანობის ვარიანტები განვიხილე, აღმოვაჩინე, რომ სამყარო გაცილებით უფრო სასიამოვნო და საინტერესოა, ვიდრე პროკურორის ფანჯრიდან დანახული. მაშინ ყველაზე ნაკლებად სარისკო სოფლის მეურნეობა იყო, ამიტომ დავსაქმდი, პრაგმატული გათვლების შედეგად აგრარულ სექტორში და მე თუ ამ დარგში გარკვეული ცოდნა დავაგროვე, იმიტომ რომ მუდმივად ინფორმაციის და გამოცდილების დაგროვების რეჟინში ვარ, მგონი ეს ცოდვა არაა.საქმე იმაშია, რომ ყველაზე ხშირად ჩემი პროკურორობის თემით ის ხალხი კრიტიკოსობს, ვის მიმართაც მე თავად უფრო მეტი და სერიოზული კითხვები, 90-იანი წლებიდან დღემდე განხორციელებული ზოგიერთი მძიმე რეფორმის გამო, რის შედეგადაც სოფლის მეურნეობა ისეთ დღეშია, როგორშიც არის. ზოგადად რესპების მიმართ კრიტიკა ხშირია, უფრო ხშირად ირაციონალური, იმიტომ, რომ როცა ჩაეძიები, სტიგმაა ერთგვარი. კონკრეტიკამდე ვერ მიდიან, როგორც წესი და ამის გამო ჩვენ რესპუბლიკელებმა შევწყვიტოთ არსებობა, ცოტა სასაცილოა და გამორიცხულია. ყრილობაზე უსუფაშვილმა ძალიან მოკლე და ნათელი მესიჯი გამოუშვა - ვიდრე კოალიციაში იქნება თუნდაც ერთი პარტია, იქ იქნება „რესპუბლიკური“ პარტიაც. ამით მგონი ყველაფერია ნათქვამი მათთვის, ვინც გამოდმებით იმას პროგნოზირებს, რომ „რესპები“ დაშლიან კოალიციას.

- კარგით, პარტიულ თემატიკას სხვა დროს დავუბრუნდეთ, პირადად თქვენ განსაკუთრებით ხშირად „შეღავათიანი სესხის“ პროგრამის კონტექსტში მოგიხსენიებენ. რა კავშირი გაქვთ ამ პროგრამასთან, გარდა იმისა, რომ სოფლისა და სოფლის მეურნეობის განვითარების პროგრამის ერთ-ერთი კომპონენტია? რამდენად მონაწილეობდა კომიტეტი ამ ინიციატივაში და რაში მგდომარეობს მისი როლი ამ პროექტის განხორციელების პროცესში? ფაქტია, იმდენად ხშირად გაკრიტიკებენ, რაღაც-რაღაცეები არ მოსწონთ „შეღავათიანი სესხის“ გაცემის პროცედურაში ფერმერებს. თქვენ აქტიურად აპიარებთ ამ პროგრამის სამივე კომპონენტის ფარგლებში დაფინანსებულ ბიზნესს. სტატისტიკა შთამბეჭდავია, მაგრამ რამდენად შეესაბამება ის რეალობას?

- ვთვლი, რომ სტატისტიკა რეალობას შეესაბამება. ერთია სისტემური პრობლემების გადაჭრა და მეორეა ინდივიდუალური შემთხვევები, რომლებიც აუცილებლად განსახილველია. ადრეც არაერთხელ ვთქვი და ახლაც გავიმეორებ - თუ არსებობს კონკრეტუი ფაქტები ბანკების ან რომელიმე სახელმწიფო სტრუქტურის არაკეთილსინდისიერი ქმედების, ნებისმიერს სიამოვნებით გავყვები ამ ბრძოლაში, მაგრამ ჯერ-ჯერობით ასეთ ფაქტებს ჩემამდე არ მოუღწევიათ.

- მე რომ მოგაწოდოთ კონკრეტული ფაქტები უახლოეს მომავალში და იმ ადამიანთა კოორდინატები, ვისაც პრობლემები შეექმნა ბიზნესში და თქვენთან უნდათ ამ საკითხზე მსჯელობა, შეხვდებით?

- ამას რა კითხვა უნდა, რასაკვირველია შევხვდები და ფაქტებით გამყარებულ არგუმენტებსაც სიამოვნებით მოვისმენ, ოღონდ, ხშირია შემთხვევები, როცა ეჭვებთან, ვარაუდებთან და არაკომპეტენტურობასთან გვაქვს საქმე.

- კარგით, შევეცდები უკიდურესად დაზუსტებული და გადამოწმებული ინფორმაცია მოგაწოდოთ და თავის სფეროში კომპეტენტურ ადამიანებს შეგახვედროთ. ამჯერად მოდით სისტემურ პრობლემებზე ვისაუბროთ. ყველაზე ხშირი კითხვა და ყველაზე მეტი უკმაყოფილება გამოიხატება კითხვით - რატომ ბანკები?

- მაშინ მე დაგისვამთ შემხვედრ კითხვას - თუ არა ბანკები, მაშ ვინ? სახელმწიფოში ფინანსების გაცემით დაკავებულია ბანკები და მიკროსაფინანსო ორგანიზაციები. თუ არა ბანკმა, აბა ვინ უნდა გასცეს სესხი? სახელმწიფომ? სოფლის მეურნეობის სამინისტრომ? სოფლის მეურნეობის განვითარების ფონდმა? ეს სახელმწიფო სტრუქტურები უნდა ვაქციოთ ბანკად და ჩავანაცვლოთ კერძო ბიზნესი?

- არამგონია ასეთი რადიკალური ზომები იყოს საჭირო. უბრალოდ საზოგადოება ელოდებოდა სხვას და რეალობა აღმოჩნდა სხვა აგრარულ სესხებთან დაკავშირებით. მათ ჰქონდათ ბანკებთან არასასიამოვნო ურთიერთობის გამოცდილება, არსებობს უნდობლობის მომენტი ორივე მხრიდან. არ ვიცი, ალბათ შეცდომებიცაა და იქნებ კონკრეტული წრეები სარგებლობენ კიდეც ამ პროექტით, თუმცა არც ფერმერის ან მომავალი ფერმერის არაკეთილსინდისიერებას ან არაკომპეტენტურობას გამოვრიცხავ. ბევრჯერ მომისმენია მათი არგუმენტები და ყველაზე ხშირად მესმის ის, რომ ბანკი მათ პროექტებს განიხილავს როგორც ჩვეულებრივ ბიზნეს-პროექტებს.

- რა ვქნათ? შევქმნათ სახელმწიფო ბანკი?

- არ ვიცი, ხელისუფლების გადასაწყვეტია, თუმცა გვქონდა ჩვენ „აგრობანკის“ პრაქტიკა...

- ოოო... ეგ სხვა საკითხია... მაქამდეც მივალთ. ერთს აღვნიშნავ - სახელმწიფო არაა დაინტერესებული ერთი ბიზნეს სექტორის განვითარების ხარჯზე მეორე სექტორის ჩაძირვით. ჩვენთის მთავარია დინამიკა.

- რატომ იქნება ჩაძირვა, თუ ბანკები, როგორც კერძო ფინანსური ინსტიტუტები, ამ პროგრამის ფარგლებში კონკრეტულ „თამაშის წესებს“ დაემორჩილებიან? ანუ ეს ხომ სახელმწიფოს მიერ აღიარებული პრიორიტეტია და მან ეს პრიორიტეტი მასში დამატებითი კაპიტალის მოზიდვით გამოხატა?

- ნებისმიერი შეთავაზებული თამაშის წესი უკვე კერძო ბიზნესში ჩარევაა, რასაც ჩვენ ვუთხარით კატეგორიული არა! წინა წლებში ბანკების გაცემული სესხების მოცულობა 54 მლნ. იყო. მარტის მერე, 7 თვის შედეგებით, თუ არ ჩავთვლით რთველს, 120 მლნ.-ია დაახლოებით. ბანკებს ყოველთვის ჰქონდათ ფული, მაგრამ არ აძლევდნენ სესხს აგროსექტორს. დღევანდელი პრობლემა არაა აგროსექტორის მაღალი რისკის ზონად გამოცხადება. ეს ბოლო 20 წელია ასეა და არავის გასჩენია სურვილი, მიხმარებოდა სოფელს.

- რას ბრძანებთ, რა მიხმარება, პირიქით... ყველანაირად ანადგურებდნენ ამ დარგს, რითიც შეეძლოთ.

- ბანკებმა დააწესეს ყველაზე მაღალი პროცენტი - 27, 36. ამას ემატებოდა ე.წ. „ფარული პროცენტები.“ ეს იყო კატასტროფა და დარგის სასიკვდილოდ განწირვა ფაქტიურად. ამიტომ მგონია, რომ სწორ გზას ვადგავართ ამჯერად. პროექტში რომ 12 ბანკი მონაწილეობს, ახალ კომპეტენტურ კადრებს ეძებენ და ასაქმებენ, ეს უკვე თავისთავად პლუსია.

- როცა ძალიან საჭირო პროდუქცია და სერვისია წარმოდგენილი იაფი სესხის პროექტში და ბანკი უარს ამბობს. არ შეიძლება იყოს საკონსულტაციო საბჭო, რომელიც იტყვის რომ ეს გვჭირდება და აიყვანოს „პირად კონტროლზე“, ასე ვთქვათ, სახელმწიფო ინტერესის რანგში?. არის ასეთი პროექტებიც, ვიცი, მინახავს.

- მერე რა ქნას ამ საკონსულტაციო საბჭომ? არ შეიძლება კერძო სექტორზე დაძალება. ჩვენ ხომ ჩვენს წილს ვაკეთებთ ამ ბიზნესისთვის პროექტის ფარგლებში.

- რატომ არაა საჯარო ამ პროექტსა და ბანკებს შორის გაფორმებული ხელშეკრულება? რა სახის შეთანხმებაა ამ 2 ინსტიტუტს შორის. ბანკს და ფონდს შორის რაიმე ტიპის ხელშეკრულება არსებობს?

- ბანკს და ამ ფონდს შორის არის ერთადერთი პირობა - შეთანხმება, რომ სესხის მაქსიმალური პროცენტი არის 15%. თუ ბანკს პროექტი მოსწონს, გასცემს სესხს და ბანკირი და ბენეფიციარი შეიძლება შეთანხმდნენ არა 15, არამედ 12%-ზე. ამის მიხედვით ჩვენ ვადგენთ სესხის პროცენტის რა ნაწილის რეფინანსირება ხდება. ესაა და ეს. არ შეიძლებამ ნამდვილად არ შეიძლება ბანკს უკარნახო.

- ნება არსებობს დარგის განვითარების. დაიწყო კონკრეტული პროექტი. ამ ეტაპზე რაში ხედავთ პრობლემას, ანუ კიდევ რა კომპონენტი ჭირდება აგროსექტორს სრული წარმატებისთვის?

- რეალურად საქმე გვაქვს ორმხრივი უცოდინრობის პრობლემასთან. ერთია ფერმერის და გლეხის უცოდინრობა და მეორეა - ბანკის. ბანკს მეტი რესურსი აქვს, რომ ეს პრობლემა გამოასწოროს - დაიქირავოს პროფესიონალები და ჩამოუყალიბდეს საკუთარი ხედვა. მეორეა ფერმერის უცოდინრობა, რომელიც გაცილებით დიდი პრობლემაა.

- რაში გამოიხატება მათი უცოდინრობა?

- მაგალითად ვხვდები ხალხს, რომლებსაც აქვთ სურვილი, ჰქონდეთ აგრო-ბიზნესი, სურთ ფერმა, ჭირდებათ სესხი, მაგრამ, როგორც კი ოდნავ ჩავუღრმავდებით თემას, მაშინვე ჩანს, რომ არ აქვს ბოლომდე გააზრებული ბიზნეს-გეგმა.

- ანუ, უნდა, მაგრამ, არ იცის როგორ მიიღოს ის რაც „უნდა“?

- აბსოლუტურად ზუსტი შეფასებაა. ესაა ადამიანების კატეგორია, რომელთაც უბრალოდ უნდათ! მე ვხვდები და ვესაუბრები უამრავ დაინტერესებულ პირს, თუმცა ეს არაა ჩემი პირდაპირი მოვალეობა. ბანკი ამდენს არ ელაპარაკება მათ. ის კომერციული დაწესებულებაა - ზედმეტი ერთი წუთის დაკარგვა არ სურს. მოვიდა-ნახა- არ მოეწონა - დაიხურა თემა, ყოველგვარი ახსნა-განმარტების გარეშე. ეს ერთ-ერთი საკითხია, საკმაოდ მნიშვნელოვანი, რაც გამოწვევაა ჩვენთვის იმ თვალსაზრისით, რომ ფართო საკონსულტაციო ქსელი უნდა გავშალოთ.

- საკონსულტაციო ცენტრები ხომ გაიხსნა რეგიონებში სოფლის მეურნეობის სამინისტროს მიერ? ამ საკონსულტაციო ცენტრებზეც აქვთ გლეხებს და ფერმერებს პრეტენზიები. მათ რომ კითხო, ქარს გატანებული თანხებია იმ ოფისების შენახვა თავისი თანამშრომლებიანად, რადგან კონკრეტულ დახმარებას ვერ ვიღებთო, ანუ იქაც პროფესიონალი კონსულტანტების პრობლემა დგას.

ბანკებს ხშირად საყვედურობენ, რომ არ ყავთ აგრო-სპეციალისტები და ამიტომ ბიზნეს-გეგმის სწორ შეფასებაში ეჭვი ეპარებათ. პრეტენზიებია სესხის საგარანტიო მოთხოვნებზეც.

- არაა საკმარისი, რომ ვიღაც იქს თანამშრომელი დაიქირავო, რომელმაც შესაძლოა იცოდეს აგრო სექტორში ბიზნეს-რისკების გამოთვლა. მთავარი სიტყვა მაინც საკრედიტო საბჭოზეა, რომელიც სესხს ამტკიცებს. ჩემი აზრით, ისინი ცდილობენ თავი დამატებით გადაიზღვიონ, რუსულ ანდაზაში როგორცაა - ზედმეტი ერბო ფაფას არ აფუჭებს. მოდით, ლიკვიდური ქონებაც დავურთოთ და იყოს გარანტიის სახითო...

- თითქოს უწყინრად ჟღერს, მაგრამ ძალიან სასტიკი გადაზღვევაა იმ ადამიანებისთვის, ვინც ამ ბიზნეს-გეგმაში თავის მომავალს ხედავს, იქნებ ერთადერთ შანსსაც, მაგრამ ფანტასტიური ნოუ-ჰაუს მიუხედავად, რაც სტარტ-აფად უნდა ჩაითვალოს, არ აქვს საგარანტიო ქონება. არ მეთანხმებით? თუმცა, თქვენი არგუმენტიც ბანკებთან მიმართებაში გასაგებია - მისი ბიზნესია და თავის პროდუქტს რა ფასსაც უნდა იმას დაადებს.

- აი თვითონ უპასუხე კითხვას. რა უნდა გააკეთოს სახელმწიფომ ამ შემთხვევაში? მივიდეს და ყური აუწიოს, მიუთითოს ბანკს? არ იქნება სწორი. ამას აკეთებდნენ უკვე. უნდა შევქმნათ ისეთი მოდელი, რომელიც იმუშავებს ზოგადად ცოდნის ამაღლებაზე. ფაქტია, პროცესი დაიწყო, დინამიკა ჩანს. 120 მლნ. დოლარი გამოვიდა ბაზარზე. დაიწია საპროცენტო განაკვეთებმა, ანუ კონკურენცია გაჩნდა. ახლა ჯერი ჩვენზეა. უნდა შევქმნათ საინტერესო პროექტები რომლებიც წაახალისებს ბანკებსაც და კერძო სექტორსაც, რომ გარკვეული შეღავათების ხიბლით კაპიტალი დააბანდონ ისეთ სტრატეგიულ რეგიონებში, როგორიცაა სასაზღვრო ზონა, მთა...

- ანუ ადგილები შეიქმნება, სადაც ბიზნესი იმუშავებს საშეღავათო პირობებით?

- დიახ, ანუ თუ ბიზნესი ასეთ ადგილებში გახსნის საწარმოს, ამდენი ვადით განთავისუფლდება ამისგან, ამისგან, ამისგან.. ეს გვაძლევს რას? რეგიონებში ხალხის დამაგრებას დასაქმების მოტივით, იაფ მუშა-ხელს და სხვა უამრავი ამოცანის გადაჭრის შესაძლებლობას. ზუსტად ესაა პოლიტიკა და ადმინისტრირება და არა მათრახით დევნა საფინანსო ინსტუტუტებზე. წახალისების მეთოდი საუკეთესო მეთოდია.

- გეთანხმებით, წახალისება ყველა მიმართულებით დადებითად მოქმედებს და კონკრეტულად სადაა ასეთი ადგილები უკვე გარკვეულია?

- ჯერ კონკრეტიკისგან შორს ვართ. თემა დამუშავების პროცესშია. აი წეღან აგრობანკები ახსენე. გახსოვს, როგორ იქმნებოდა უცხოეთში აგრობანკები? ფული ახლაცაა და ყოველთვის იყო ქვეყანაში. ვინმეს რომ გასჩენოდა სურვილი აგრობანკის შექმნის, აუცილებლად შექმნიდა. მაგრამ, ჯერ ერთი, ბაზარია ძალიან პატარა, აგრობაზარი. ბანკებმა უამრავი სახის სესხი გასცეს წლების მანძილზე, უზარმაზარ ფულს ხარჯავებნ რეკლამაში, იგონებენ ახალ პროდუქტებს, ოღონდ კი სესხი გაიცეს. ბანკისთვის სესხის გაცემა ისეთივე პროდუქტის გაყიდვაა, როგორც ვთქვათ გლეხისთვის - კარტოფილის. ბანკმა სესხი არ მოგცა - ესაა ნონსენსი. ბანკი, ანუ გამყიდველი ყოველთვის იხვეწება გაცემას თავისი პროდუქტის. საპროცენტო განაკვეთები სწორედ კონკურენციის ხარჯზე შემცირდა. იმის თქმა მინდა რომ აგროსისტემას ძალით ვერ გააძლიერებ და ვერც აგრობანკს შექმნი ძალით.

- მაშინ რაშია პერსპექტივა?

- თქვენ იცით, რომ მივიღეთ კანონი სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივებზე. ახლა დაიწყება პროცესი. დიდი გამოხმაურებაა უკვე თემაზე.

- კოოპერატივებიც ხომ განვლილი ეტაპია?

- არა, ამაშია საქმე, რომ ჩვენში დამკვიდრებულისგან განსხვავებით აბსოლოტურად სხვა მოდელია კოოპერატივი - საბჭოთა მეურნეობა ან კოლმეურნეობა. საბჭოთა მეურნეობაში და კოლმეურნეობაში ადმინისტრირება ხდებოდა ზევიდან ქვევით დანიშნული ადამიანის მიერ და მეპაიეები არ არსებობდენ.

- თუმცა ასეთ სტრუქტურასაც ჰქონდა მაშინ საკმაოდ დიდი შემოსავლები.

- გეთანხმებით, დიდი კოლმეურნეობები იყო. 30-იან წლებში დაიწყო სსრკში კოლექტივიზაციის პროცესი და 20 წლის განმავლობაში გრძელდებოდა ცეცხლით და მახვილით. გაკულაკება და ა.შ. შედეგი იყო - 40 000 მსხვილფეხა საქონელი , 60 000 წვრილფეხა. მეურნეობები, სადაც დღეში 8 000 ლიტრი რძე იწველებოდა. ჩვენ ეს ყველაფერი გავანიავეთ, გავყიდეთ, დავანაწევრეთ , დავაქუცმაცეთ და მივედით იქამდე, სადაც ვართ დღეს. ანუ იქამდე რომ ერთადერთი საშუალება ამ მცირე მეურნეობებში შრომის რენტაბელობის ამაღლების თანამედროვე ტექნიკის და ტექნოლოგიების გამოყენების არის მათი გაერთიანების მოხერხება, ცოდნისა და უნარების სწორად გამოყენება.

- ეს იდეის დონეზე წარმოგიდგენიათ თუ რეალური მაგალითით მსჯელობთ?

- მომყავს ხოლმე მარტივი მაგალითი. არის „ აგრარიკოს ქალთა ჯგუფები“, რომლებიც უკვე გაერთიანდნენ და საოცარ პროდუქტებს ამზადებენ. ესაა საავტორო, განსხვავებული, ექსკლუზიური პროდუქტები.

- ზოგადად ბიზნესის წესია - წარმატება მოაქვს განსხვავებას და საერთო ინტერესებს...

- სწორედ. გაერთიანება უნდა მოხდეს რაიმე წარმატებულის ირგვლივ. ჩვენთან აუცილებელია შეუღლდეს ცოდნა, ტექნიკა და ტექნოლოგია. ანუ სამეცნიერო და პრაქტიკული ცოდნის ერთმანეთთან შეჯვარებაა საჭირო. პრაქტიკული ცოდნა სოფლად არის , მაგრამ არის მწირი და ხშირ შემთხვევაში წარუმატებელი.

- ვფიქრობთ ისეთ პროექტებზე, რომლითაც შეიძლება ძალიან მოკლე ვადაში მივიღოთ ცოდნა. მაგალითად განათლების სექტორში 17 ფაკულტეტს დააფინანსებს სახელმწიფო და კონკრეტულად აგროსექტორში საჭირო სპეციალუისტებს მოამზადებს. ეს ძალიან კარგია, მაგრამ ამ დადებითს ჩვენ მივიღებთ 4-5 წლის შემდეგ. თან აქ ბზარზე ამ სპეციალისტებზე მოთხოვანც უნდა გამოჩნდეს - კარგი სპეციალისტები წარმატებული სტუდენტებისგან დგებიან.

- მაგრამ ჩვენ 5 წელი ვერ დავიცდით.

- რა თქმა უნდა, ვერ დავიცდით, ამიტომ ვფიქრობ, რომ საშუალო პროფესიული განათლების მოქნილი სისტემა უნდა შევქმნათ. ამ მიმართულებითაც წელს დამატებითი საბიუჯეტო ასიგნებებია გათვალისწინებული, მაგრამ ესეც სამომავლო თემაა. ჩემი აზრით, სახელმწიფო სექტორმაც უნდა იფიქროს ისევე, როგორც კერძო სექტორი ფიქრობს. კერძო ბიზნესი გაცილებით ოპერატიულია, მოქნილია. თუმცა, სახელმწიფომ წესების ჩარჩოში უნდა იმოქმედოს. კანონის დაცვის მიღმა მოქმედებამ წინა ხელისუფლება სად მიიყვანა ვხედავთ და მათი დამსახურებით ქვეყანა. - მე დღეს სასწრაფოდ მჭირდება ეს და ამას რა ფორმით გავაკეთებ, სულ ერთია! - ასეთი მიდგომა არასწორია.

- და რა არის დღევანდელი მიდგომით სწორი, სწრაფი და ეფექტური?

- არის ასეთი მოდელი, რომელზეც ვმუშაობთ. მაგალითად იტალია თანახმაა 10 ადამიანი გავაგზავნოთ მათთან და იქ 2 თვე თეორიული სწავლების და 3 თვიანი პრაქტიკაგავლილი სპეციალისტები დაბრუნდებიან აქ. შეისწავლიან აგრარული დარგის ყველა პროფესიას. ეს შეიძლება მოხდეს ორივე მხარის თანადაფინანსებით. ჩვენი ინტერესიდან გამომდინარე, არაა პრობლემა, რომ ეს თანხა გადაიხადოს, თუნდაც სოფლის მეურნეობის სამინისტრომ, მაგრამ ჩემი, როგორც სახელმწიფო მოხელის, სურვილია, ამ პროცესში აქტიურად ჩაერთოს კერძო ბიზნესი. ანუ მესამე კომპონენტად. სახელმწოფოსგან საჩუქრების მოლოდინს სჯობს გახდე მისი პარტნიორი. მე სახელმწიფო, გეხმარები. შენ, შეიძლება, სპეციალისტის მომზადებაში ვერ გადაიხადო 10 000 დოლარი, მაგრამ მე გიხდი ნაწილს. ის ვიღაც სწავლობს, ჩამოდის შენთან, დაახოებით 3 წელი არსად მიდის, აქვს სტაბილური სამსახური . შიძლება ასეთი სქემის აგება. მე ასე ვუყურებ თუკი 10 -10 კაცს გავაგზავნით წარმატებულ აგრარულ ქვეყნებში. ესაა ის იმპორტი, რომელსაც მივესალმები. ჩვენ იმპორტჩანაცვლებით პოლიტიკა გვაქვს, მაგრამ რაც შეეხება ცოდნის კომპონენტში, მხარს ვუჭერ ცოდნის ასეთ იმპორტირებას რადგან ესაა უმოკლეს ვადებში შედეგის შანსი.

- ეს რაც შეეხება უკვე შემდგარ ბიზნესს და მაინც გლეხებთან, წვრილ ფერმერებთან ადგილზე კომუნიკაციის პრობლემა რჩება, ანუ როგორ შევიტანთ ცოდნას სოფლებში მასიურად?

- აქაც არსებობს გამოსავალი - ამ ეტაპზე ჩვენ გვაქვს რეგიონებში, სოფლად ინტერნეტით დაფარვის ძალიან დაბალი მაჩვენებელი. ამის გადაჭრისთვის აქვს ეკონომიკის სამინისტროს ამბიციური პროექტი, რომელიც გულისხმობს მაღალი ხარისხის ინტერნეტტ მთელი საქართველოს დაფარვას. შეიძლება არც იცის ბევრმა, რომ შეიქმნა სპეციალური ვებ-გვერდი „აგროთუბი“ - სოფლის მეურნეობის სამინისტროსა და ერთ-ერთი არასამთავრობო ორგანიზაციის ერთობლივი პროექტია. ითარგმნა უამრავი საინტერესო ფილმი, კლიპი, ლექცია აგრო სფეროზე. ითარგმნა არა მხოლოდ ქართულად, არამედ საქართველოში მცხოვრები ეთნიკური უმცირესობების ენებზეც. ესაა შედეგებზე ორიენტირებული მოდელი კონსულტირების სრული ციკლით, მონიტორინგით. მე ვფიქრობ, ესაა განვითარების ის ჯაჭვი, რომელსაც ქვია ორდონიანი კოოპერატივი. ანუ პირველი დონის კოოპერატივში როცა რამდენიმე ადამიანი გაერთიანდა იმისათვის რომ ერთობლივი წარმოებით აამაღლოს პროდუქციის ხარისხი და წარმოების მოცულობა.

- რა არის საჭირო ამ კოოპერატივში გასაწევრიანებლად?

- პირველი რიგის ამოცანა მათი სურვილია. თუ ინტერესი არსებობს, ბარში 5 ადამიანია საჭირო რომ შეიქმნას კოოპერატივი. ის ნებისმიერი სახის შეიძლება იყოს, ნებისმიერი მიმართულებით, ოღონდ ეს ფირმა აუცილებლად უნდა ქმნიდეს სოფლის მეურნეობის პროდუქტს. ჩვეულებრივი სამეურნეო ბიზნესი ვერ იქცევა სასოფლო სამეურნეო კოოპერატივად. ჩვენი ერთადერთი პირობაა - მოგებაზე გასვლის პერიოდში მოგების 15% შეინახონ სარეზერვო ფონდში.

- მაგრამ მათაც უნდა ჰქონდეთ საწყისი კაპიტალი. ეს საკითხი როგორ წყდება?

- კოოპერატივი შესაძლებლობების გაერთიანებაა - ყველა სახის კოოპერირებაზეა საუბარი, ფინანსები, ინტელექტი, ტექნიკა და ა.შ. ფაქტიურად ფერმერები აგრონომიული ბიზნესით ვერ სარგებლობენ ინდივიდუალურად. გაერთიანების შემთხვევაში თუნდაც აგრონომი შეიძლება იყოს მეპაიე. ან მინიმუმ იქირავონ მისი მომსახურება. კოოპერირების ბუნება ერთმანეთის დახმარებაა. მოგების ინტერესით.

ამით კიდევ სად მივდივართ იცი? ხშირად ჩამოდიან ვაჭრები უცხოეთიდან, მოწონთ აქაური ხილი, უნდათ გატანა, მაგრამ არ გვაქვს რაოდენობა. კარგი ხარისხის ბალი თუნდაც ჩინეთში 25 დოლარი ღირს. ევროპაში დაახლოებით 50 ლარი. ბაზარს მოთხოვნები გაცილებით დიდი აქვს. სულ იმას ვამბობ, რომ ჩვენ პროდუქტს ვერ ვყიდით არა იმის გამო რომ ბევრი გვაქვს, არამედ იმიტომ რომ გვაქვს - ცოტა. თორემ ბევრი და ხარისხიანი გაუყიდავი არ დარჩება. ერთგვაროვანი პროდუქტი ჭირდება დიდ ბაზრებს. ჩვენ უნდა მოვერგოთ ბიზნესს. ჩვენი პრობლემაა სეზონური ჭარბწარმოება. ამ დროს გვაქვს რეალიზაციის პრობლემა. აქ უნდა ვიპოვოთ გასაღები. ა) სეზონური წარმოება გადავიყვანოთ მუდმივზე. ასევე, ვისწავლოთ იმ პროდუქტების შენახვა ანდა მოვიყვანოთ იმაზე ადრე, ვიდრე სხვაგან მოდის. ყველას თავისი ინტერესი აქვს და ბევრი ნიშა უკვე დაკავებულია. ჩვენ გვინდა ბიზნესში დამკივდრება და ამიტომ უნდა ვცადოთ ყველაფერი. რუსეთის ბაზრის გახსნაც მშვენიერია, ვავრაუდობდით 5 მლნ ბოთლი ღვინის გადაზიდვას და უკვე 10 მლნ-ა გატანილი. მინერალურ წყალზე მოთხოვნაა იმდენი, რომ რეალურად ვერ დავაკმაყოფილებთ და სხვა ბაზრებზე არ ვაპირებთ უარის თქმას. წელს რომ ასე კარგად ჩატარდა რთველი, ახალი ვენახები შენდება, 3 მილიონი ნერგი გაიყიდა, მიწის ფასი გაიზარდა, ვენახის ფასი აიწია. ჰექტარი ვენახი 15 000 დოლარზე ნაკლები არ ღირს უკვე. 20 წლის განმავლობაში საქართველოში მიწის ბაზარი ვერ ჩამოყალიბდა და როგორც კი გააქტიურდა ეს პროცესი, იმწუთში ფასმა აიწია. ახალი ვენახები რომ თავის ნაყოფს მოგვცემს, ჩვენ უნდა მოვახერხოთ დივერსიფიცირება საექტპორტო ბაზრების.

- კოოპერაციის შემთხვევაში ერთგავროვანი პროდუქციის წარმოების ალბათ მეტი შანსია. ჩემი აზრით, ადრე თუ მარკშეიდერები გვჭირდებოდა, ახლა ბაზრის ანალიზის სპეციალისტები გვჭირდება, თან ბევრი. აგრარულ სექტორში იომპორტის წილი როგორია?

- კატასტროფულად დიდი, ანუ როგორ სტატისტიკოსები ამბობენ, ჩვენს სასურსათო კალათში 70-80% იმპორტული პროდუქტია.

- და ხომაა სახელმწიფო პოლიტიკის ნაწილი ადგილობრივი ბიზნესის ხელშეწყობა, ბაზრის დაცვა.. სეზონურ დაბეგვრებზე იყო ლაპარაკი, თითქოს რაღაც კანონპროექტზეც იყო საუბარი...

- ბაზრის დაცვა სენსიტიური თემაა . შენ რომ დაიცავ შენს ბაზარს, ისიც დაიცავს თავისას. რაღაც პრიორიტეტები უნდა არსებობდეს, მაგრამ ბალანსი არ უნდა დაარღვიო. როცა ბაზარზე ხელოვნური და უხეში ჩარევები ხდება შესაძლოა ძალიან მძიმე შედეგების წინაშე აღმოვჩნდეთ.

- მაგალითად?

- მაგალითად ხშირად გვეუბნებიან - ჩაკეტეთ ბაზარი. ერთია რომ უკანონოდ არ ჩავკეტავთ ბაზარს. წინა ხელისუფლება აკეთებდა ამას, სატელეფონო სამართლიდან გამომდინარე. ჯერ უნდა იყოს კანონი, ნორმა - რატომ? რა დასაბუთების გამო კეტავ? სხვა შემთხვევაში პირდაპირ კორუფციასთან მიდიხართ.

- დამეთანხმეთ ბატონო გიგლა, დღესაც არსებობენ და წარმატებით ფუნქციონირებენ იმპორტიორთა ძველი კლანები და ეს კლანები ძირითადად საბანკო სექტორში იყრიან თავს.

- ამისგან გაწმენდას დრო ჭირდება. ეს რთული პროცესია. კვერცხის მაგალითი უკვე გვაქვს, ზოგიერთ პროდუქტზე მოხდება ნელ-ნელა ჩანაცვლება. იქ გვქონდა ადგილობრივი რესურსი და უკანონოიმპორტი რომ გადავკეტეთ ზუსტად მაგიტომ ახმაურდნენ ზოგიერთები. მაგრამ იგივეს ჯერ ვერ გავაკეთებთ ხორბალზე. სტრატეგიული დანიშნულების პროდუქტებს წარმოება-რეალიზაცია უნდა დაიგეგმოს, კანონით გამყარდეს, მერე განხორციელდეს შესაბამისი პროგრამა, რომ დაიწყოს არ პროდუქტის წარმოება და ბაზრის გაჯერება. არ უნდა ვიყოთ დამოკიდებული სხვაზე. ბაღლინჯოიანი ფქვილი ბევრს გვახსოვს... როცა ფერმერი მეუბნება რომ მაქვს სუფრის ყურძენი და ჩაკეტე ვთქვათ სომხეთის იმპორტი. არაა ეს სწორი. ნაცვლად იმისა რომ ხარისხი გააუმჯობესო და კონკურენცია გაუწიო მას, ითხოვ სათბურს.

- თან ასეთ შემთხვევაში მომხმარებილს უფლებებს ვეჯახებით.

- როგორც კი მე შეგიქმნი სასათბურე პირობებს , შენ კიდევ უფრო გამიზარმაცდები. ისევ უცოდინრობასთან მივდივართ. როდის უნდა დაკრიფო და შეინახო ვაშლი ან ყურძენი, ესეც არ იციან. უცხოეთში სეზონურობის პრობლემაც მოგვარებულია.

- ყველაზე „განათლებული“ აგრარული დარგი რომელია საქართველოში, სადაც მეტ-ნაკლები ცოდნა არსებობს? მეღვინეობაზე და მინერალურ წ####ბზე ვჩერდებით?

- სადაც შეგვიძლია ექსპორტზე ვიფიქროთ სერიოზულად, მეღვინეობა, რა თქმა უნდა, სერიოზული განაცხადია, თუმცა ყველის ფესტივალზე ისეთი პროდუქტები ვნახე, ბაზარზე ჯერ ვერ ნახავთ და ამ მიმართულებისაც ძალიან მეიმედება. დავარეგისტრირეთ ერთ-ერთი სახეობის ყველი, როგორც ქართული კულტურის მოძრავი ძეგლი. ესაა ტენილი ყველი სამთვიანი დაძველებით.

ვცდილობ, საჭირო და ნიჭიერი ადამიანები დავაკავშირო ერთმანეთს. ერთია პროდუქტის შექმნა და მეორეა მისი გაყიდვა.

- მარკეტინგი ზოგადად პრობლემაა და, მითუმეტეს, ჩვენთვის ამ დარგში.

- პროდუქციის შექმნა, შეფუთვა, დასახელება, ეტიკეტირება, დაფასოება - ყველაფერს უდიდესი მნიშვნელობა აქვს ცალ-ცალკე და ეს ერთი სრული შეკრული ციკლი იძლევა წარმატებულ ბიზნესს. ასეთი ადამიანები რომ ცალ-ცალკე მივიდნენ ბანკში ყველა მიიღებს უარს, მაგრამ თუ ისინი გააერთიანა ვინმე ბიზნესის მცოდნემ სულ სხვა შდეგს მივიღებთ.

ამასწინათ დავდე უნიკალური ექსკლუზიური პროდუქტები, უფრო იდეები სოციალურ ქსელში და დავაწერე - „გამოწვევა ქართველ ბიზნესმენებს,’ მაგრამ გამოწვევა ჯერ-ჯერობით არავის მიუღია.

- მე ის მომწონს - „მეტი ინფორმაცია ხალხს!’

- აშკარად დავინახე,რომ ხალხს ინფორმაცია ძალიან ცოტა აქვს. არც კომუნიკაცია გვაქვს შესაბამის დონეზე, არც მასშტაბური აზროვნება და არც კონცეპტუალური ხედვა.

- კონცეპტუალურში ნამდვილად გვიჭირს, ზოგადად, მგონი „მეკვერცხე“ მენტალობა გვაქვს, ანუ დღევანდელ კვერცხს ვირჩევთ სულ.

- „მეკვერცხე“ საზოგადოება სერიოზული ტერმინია.. ასეთი ამბავი გვჭირს დიდიან-პატარიანად, რომ არ გვაქვს კარგი ხედვა. დღეს მიმდინარე ამოცანები გვინდა გადავჭრათ სწრაფად და სტრატეგიაზე საფიქრალი დრო არ გვჩება. არადა სტრატეგიის დანახვა და გათვლაა მთავარი. მერე ყველაფერი მარტივდება, როცა ზუსტად იცი, საითკენ მიდიხარ და როგორ. იქ რომ მიხვიდე - რა გინდა? პირველ რიგში ის უნდა იცოდე, სად ხარ? ანუ სწორი ათვლის წერტილი უნდა გქონდეს. თავშივე ცდომილება გაქვს შედეგსაც სხვანაირს ნმიიღებ.ამიტომ, მე რომ ახლა ფინანსური რესურსი მქონდეს, ჩავატარებდი ფართომასშტაბიან დიდ კვლევას, არა მხოლოდ ადგილობრივი, არამედ უცხოელის ექსპერტების მონაწილ