ამ დღეებში, საქართველოს ენათმეცნიერების ინსტიტუტის ავარიულ შენობაზე იმდენი რამ მოვისმინე და წავიკითხე, გადავწყვიტე, საკუთარი თვალით მენახა, რა მდგომარეობა იყო და როგორ პირობებში უწევდათ მის თანამშრომლებს მუშაობა.

სამწუხაროდ, ადგილზე ნანახმა ყოველგვარ მოლოდინს გადააჭარბა და თავშივე უნდა გითხრათ, რომ იქიდან შეურაცხყოფილი და თავმოყვარეობაშელახული წამოვედი.

ალბათ ვერავინ წარმოიდგენს, რომ ჩვენს ეპოქაში, ქვეყნისთვის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი სამეცნიერო დაწესებულება, უდიდესი კვლევითი ცენტრი, სრულიად უნიკალური ფონდების საცავი, შეიძლება იმ პირობებში და ისეთ შენობაში არსებობდეს, როგორშიც დღეს თსუ არნოლდ ჩიქობავას სახელობის ენათმეცნიერების ინსტიტუტია განთავსებული.

თავად შენობა, რომელიც პავლე ინგოროყვას ქუჩაზე, ზუსტად მთავრობის კანცელარიის პირდაპირ მდებარეობს, ისტორიულია და კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლის სტატუსიც  მინიჭებული აქვს, თუმცა ეს სტატუსი რომ ვერაფერში შველის, სადარბაზოს კარებიდანვე თვალსაჩინო ხდება.

დიდი და ლამაზი რკინის კარებიდან ერთს შუშა არა აქვს და შენობაში ფეხის შედგისთანავე, მარმარილოთი მოპირკეთებულ ფოიეში გამყინავი სიცივე გეგებება. ცენტრალური გათბობის უქონლობის გამო, იგივე მდგომარეობაა დერეფნებსა და მთელ შენობაშიც. ელექტრო  გამათბობლებით მხოლოდ ცალკეული ოთახები თბება, სადაც დღის განმავლობაში რამდენიმე თანამშრომელი იკრიბება.

შენობაში გადაადგილებისა და ფოტოების გადაღების დროს, ისინი წუხდნენ და წარა-მარა მეკითხებოდნენ, ძალიან ხომ არ შემცივდა. ჩვენ მიჩვეულები ვართო, თავიანთი თავი არ ანაღვლებდათ.

თუმცა, სიცივე რა მოსატანია იმ ამბავთან, რაც შენობის დერეფნებსა და ცალკეულ კაბინეტებში ვნახე. დაბზარულ-დახეთქილი და ნაპრალებიანი კედლები, იატაკის კუთხეები, ზოგან სრულიად ჩამონგრეული ჭერი.

საშინელი მდგომარეობა დამხვდა ქართველურ ენათა განყოფილებაში, სადაც ერთი კვირის წინ ჭერი ჩამოინგრა და რისი ამსახველი ფოტოებიც, წინა დღეებში, სოციალურ ქსელში გავრცელდა. საკუთარი თვალით ნანახმა და იმის გასიგრძეგანებამ, რა სავალალო შედეგი შეიძლებოდა მოჰყოლოდა ამ ფაქტს, ოთახში ვინმე რომ ყოფილიყო, უფრო დამამძიმა.

არაფერს ვიტყვი შენობის ზოგად მდგომარეობაზე, ვერც იმას შევაფასებ, მონდომების შემთხვევაში, რამდენად შესაძლებელია მისი შენარჩუნება ან რა დაუჯდება სახელმწიფოს მისი რეაბილიტაცია. ფაქტი ისაა, რომ ენათმეცნიერების ინსტიტუტის შენობა უკიდურესად ავარიულ მდგომარეობაშია და ვისაც ევალება, საჭირო ზომებს თუ დროზე არ მიიღებს, მორიგ მიწისქვეშა ბიძგებს, შეიძლება ვეღარ გაუძლოს.

ეს კი იმას ნიშნავს, რომ განადგურების საფრთხე იქ მომუშავე ადამიანებს და იმ უნიკალურ მასალებსაც ექმნება, რომელსაც ისინი სდარაჯობენ.

ინსტიტუტის ოთხსართულიან შენობაში რამდენიმე ათეული ოთახია განთავსებული, სადაც თავის დროზე, თანამშრომელთა კაბინეტები და სხვადასხვა განყოფილება იყო მოწყობილი. სამწუხაროდ, როგორც ვნახეთ, ამჟამად ზოგიერთ მათგანში არათუ მუშაობა, შესვლაც კი სახიფათოა.

ენათმეცნიერების ინსტიტუტის დირექტორი, ქალბატონი ნანა მაჭავარიანი გვიყვება, რომ ინსტიტუტს სულ 106 თანამშრომელი ჰყავს, მაგრამ ავარიული მდგომარეობის გამო, შეუძლებელია ყოველდღე ამდენმა თანამშრომელმა იაროს. ამიტომ მხოლოდ 30 ადამიანი დადის და იცავს იმ საგანძურს, რაც ინსტიტუტში ინახება.

 ისტორია, მნიშვნელობა და დამსახურება

იმისათვის, რომ მკითხველს ენათმეცნიერების ინსტიტუტის როლსა და საქმიანობაზე წარმოდგენა შეექმნას, ორიოდ სიტყვით მის ისტორიასაც შევეხებით.

ინსტიტუტი 1941 წელს დაარსდა. თავიდან ენის ინსტიტუტი ერქვა, მოგვიანებით, 1987 წელს ენათმეცნიერების ინსტიტუტი ეწოდა და მისი ერთ-ერთი დამაარსებლის, აკადემიკოს არნოლდ ჩიქობავას სახელი მიენიჭა.

ინსტიტუტი მდიდარი სამეცნიერო მიღწევებითა და ტრადიციებით გამოირჩევა, სადაც წლების განმავლობაში ასობით მონოგრაფია, კრებული და ლექსიკონი გამოიცა; ასევე, აღიზარდა სამეცნიერო კადრები არა მხოლოდ ინსტიტუტისა და საქართველოს სხვა სამეცნიერო თუ სასწავლო დაწესებულებებისათვის, არამედ ჩრდილოეთ კავკასიის ავტონომიური რესპუბლიკებისთვისაც.

აქ ჩამოყალიბდა მსოფლიოში აღიარებული იბერიულ-კავკასიური ენათმეცნიერების თბილისური სკოლა. ინსტიტუტის თნამაშრომლებმა აკადემიკოს არნოლდ ჩიქობავას ხელმძღვანელობით, შექმნეს 8 ტომიანი ქართული ენის განმარტებითი ლექსიკონი. ინსტიტუტი ამჟამად ამ ლექსიკონის ახალ რედაქციაზე აგრძელებს მუშაობას, უკვე გამოიცა 4 ტომი.

ინსტიტუტი მუშაობს, აგრეთვე, ქათული სახელმწიფო ენის სრულ ლექსიკოგრაფიულ და ნორმატიულ უზრუნველყოფასა და ქართველური და იბერიულ-კავკასიური ენათმეცნიერების თეორიული ლინგვისტიკის აქტუალურ საკითხებზე.

Quote

 

,,სწორედ, ამ ლექსიკონების შექმნისათვის და ყველა ჩამოთვლილი საქმიანობის გასაგრძლებელად არის საჭირო ის ფონდები, რომელიც ამ შენობაში ინახება და რომლის გამოც, ჩვენ აქაურობას ვერ ვტოვებთ.

50 ათასი ყუთი მარტო ფონდის მასალები გვაქვს, ამას ემატება წიგნების რაოდენობა, რომელიც ასევე, დაახლოებით 50 - დან 70 - ათასამდეა. 

ფონდი, რომელიც ვახსენეთ, აბსოლუტურად უნიკალურია და მისი განადგურება ნიშნავს იმას, რომ მასთან ერთად ქართული ენათმეცნიერების მომავალი განადგურდეს.“ - გვეუბნება ენათმეცნიერების ინსტიტურის დირექტორი, ნანა მაჭავარიანი.  

 

ამჟამად ინსტიტუტში რამდენიმე განყოფილება მოქმედებს. ესენია: ქართველურ ენათა, მთის იბერიულ-კავკასიურ ენათა, ლექსიკოლოგიის, ზოგადი ენათმეცნიერების, სამეცნიერო ტერმინოლოგიის, თარგმნითი ლექსიკონებისა და ტერმინოლოგიის, მეტყველების კულტურის და ენობრივ მონაცემთა კომპიუტერული დამუშავების განყოფილებები.

ენათმეცნიერების ინსტიტუტი წელიწადში 25 მონოგრაფიას გამოსცემს, ყოველ 3 წელიწადში ერთხელ ენათმეცნიერ-კავკასიოლოგთა საერთაშორისო სიმპოზიუმს მასპინძლობს, ხოლო ყოველწიურად 8 კონგრესს, სესიას თუ სიმპოზიუმს ატარებს, რომელთაგან 4 საერთაშორისოა. აქედან გამომდინარე, ხშირად ჩამოდიან უცხოელი ენათმეცნიერები და გამართულ ღონისძიებებში იღებენ მონაწილეობას.

ნანა მაჭავარიანის თქმით, ინსტიტუტში არსებული პირობების გამო, სტუმართაგან ვერც ერთი ვერ მალავს გაოცებას, რასაც საკმაოდ ხმამაღლა გამოხატავენ.   

 

ავარიული მდგომარეობა

 - ქალბატონო ნანა, როდიდან გახდა ინსტიტუტის შენობა ავარიული და რამდენი ხანია, რაც პრობლემის წინაშე დგახართ?

- ჯერ კიდევ 1990 წელს დაიდო დასკვნა, რომ ეს შენობა ავარიული იყო და საჭიროებდა გამაგრებას. მას შემდეგ, 33 წლის განმავლობაში ყველა ჩემი წინამორბედი იბრძოდა, რომ ამ შენობისთვის ვინმეს მიეხედა ან ინსტიტუტი გადასულიყო სხვა, უკეთეს პირობებში. მეც 6 წელია, რაც ხელმძღვანელად მოვედი და მას შემდეგ იგივეს ვითხოვ, მაგრამ არაფერი იცვლება.

გვპირდებიან, რომ საკითხზე მუშაობენ და მალე გადწყვეტენ ინტიტუტის ბედს, მაგრამ პირობა არ სრულდება.

ეს დამოკიდებულება ახალი არ არის, საკმაოდ ძველია, უბრალოდ, მე ამ გაუთავებელი პროცესის გამგრძელებელი ვარ და ისევ უშედეგოდ ვითხოვ დახმარებას.

- რამდენად საჭირო და მნიშვნელოვანია სახელმწიფოსთვის ამ ინსტიტუტის არსებობა?

- სახელმწიფოს აქვს რამდენიმე დამახასიათებელი ნიშანი: საზღვრები, ტერიტორია, კონსტიტუცია და სახელმწიფო ენა. ეს არის ინსტიტუცია, რომელიც მეცნიერულად შეისწავლის სახელმწიფო ენას. მას დიდი ინტელექტუალურ პოტენციალი გააჩნია, რომლის გარეშეც წარმოუდგენელია, სახელმწიფო ენამ იარსებოს.

ენათმეცნიერების ინსტიტუტში მიმდინარეობს ქართველური და მთის იბერიულ-კავკასიური ენების გრამატიკული წყობის, ფონეტიკის და ლექსიკის შესწავლა.

გარდა ამისა, იბერიულ-კავკასიური ენების მნიშვნელობა პოლიტიკურადაც ძალიან დიდია, რადგან იბერიულ-კავკასიური ენათმეცნიერება, ძირითადად, ჩრდილო-კავკასიაში მცხოვრებ ხალხთა ენებს შეისწავლის, რომელთაც თავიანთი იდენტობა დაკარგული აქვთ და რუსულად წერენ და კითხულობენ. ჩვენ კი მათ ენებს მეცნიერულად ვსწავლობთ, ვიწვევთ ჩრდილო-კავკასიელ მეცნიერებს კონგრესებსა თუ სიმპოზიუმებზე.

ამ მხრივ, ძალიან დიდია საქართველოს ენათმეცნიერების ინტიტუტის პოლიტიკური მნიშვნელობა და როლიც.

- როგორც კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლზე, ისე მაინც არავინ იღებს პასუხიმგებლობას ამ შენობაზე, მერია რას გეუბნებათ?

- გვეუბნებიან, რომ შენობა ავარიულია, აქ შემოსვლა არ შეიძლება და გვაძლევენ რეკომენდაციას, დისტანციურად ვიმუშაოთ, რაც წარმოუდგენელია. დისტანციუირ მუშაობა შესაძლებელიც რომ იყოს, რა ვუყოთ იმ უნიკალურ მასალას, რომელსა აქ ვინახავთ?

- შეიძლება ითქვას, რომ ამ შენობაში ყოველდღიურ რეჟიმში კაკანათის ქვეშ იმყოფებით?

- დიახ, ნამდვილად ასეა და საუბარია, არა მარტო იმაზე, რომ ის თანამშრომლები იმყოფებიან საფრთხის ქვეშ, რომლებიც ყოველდღე მოდიან სამსახურში, არამედ იმაზეც, რომ უნიკალური ფონდები და მასალა დგას განადგურების რისკის წინაშე.

ყოველი მცირე მიწისძვრის შემდეგ, უფრო და უფრო სავალალო ხდება შენობის მდგომარეობა.

Quote

,,ყოველი მორიგი მიწისძვრის შემდეგ გაჩენილ ახალ ბზარებს წებოვან ლენტს ვაკრავთ და  თარიღს ვაწერთ,“ - მითხრა ინსტიტუტის ერთ-ერთმა თანამშრომელმა.

შემდეგ ის ბზარები და წარწერებიც მანახა, რომელსაც ფოტოები გადავუღე, მაგრამ დერეფანი ისე იყო ჩაბნელებული, კამერამ კადრი კარგად ვეღარ აღბეჭდა.

როცა შენობის ერთ-ერთი აივნიდან ფოტოს გადაღება მოვინდომე, გამაფრთხილეს, რომ აივანიც დაზიანებული იყო და იქ არ გავსულიყავი.

Quote

,,ახალ შენობებს რომ ვუყურებ, განსაკუთრებით, პოლიციის შემინული შენობებს, გულში სულ ვნატრობ, ნეტა, ერთი ასეთი შენობა მოგვცა, რომ სამსახურში სიარულის არ გვეშინოდეს. ხალისით ვივლიდით და გავაკეთებდით იმ საქმეს, რაც გვიყვარს, რაც კარგად ვიცით. იმ მინებიდან ხალხიც უკეთ დაინახავდა, რომ შენობა უქმად არ დგას, რომ იქ ადამიანები დაუზარლად მუშაობენ და საქვეყნო საქმეს ემსახურებიან,“ - ვერ დაფარა გულისტკივილი ინსტიტუტის კიდევ ერთმა თანამშრომელმა.

ყველაფერ ზემოთთქმულში ყველაზე პარადოქსული და მტკივნეულიც ისაა, რომ როგოც თავშივე აღვნიშნე, საქართველოს ენათმეცნიერების ინსტიტუტი საქართველოს მთავრობის კანცელარიასთან, სულ რაღაც ერთი ხელის გაწვდენაზე მდებარეობს. პავლე ინგოროყვას ვიწრო ქუჩის ერთ მხარეს ინსტიტუტის შენობაა და მოპირდაპირე მხარეს - მთავრობის რეზიდენცია. მიუხედავად იმისა, რომ მათ შორის ასეთი მოკლე მანძილია, სამწუხაროდ, დახმარების მთხოვნელთა ხმამ, ერთი შენობიდან მეორემდე ჯერ ვერ მიაღწია.

ამიტომაც ვთქვი დასაწყისში, რომ ენათმეცნიერების ინსტიტუტიდან თავმოყვარეობა შელახული და შეურაცხყოფილი წამოვედი. ჩემი ხელისუფლების ნაცვლად შემრცხვა...

 

ირმა ბერიშვილი