კარგა ხანია, ვიღაცეები გვარწმუნებენ, რომ თანამედროვე სამყაროში ფაქტები შეცვალა აღქმებმა.

რამდენიმე დღის წინ სოციალურ ქსელში ხაშურის მერიის სახელით შექმნილი ყალბი გვერდის მიერ გავრცელდა ასევე ყალბი ინფორმაცია იმის შესახებ, თითქოს, ადგილობრივი მუნიციპალიტეტის ხელმძღვანელობამ მრავალშვილიან ოჯახებს დახმარების სახით ,,მრავალჯერადი“ კონტრაცეფტივები გადასცა და ასევე, მოქალაქეებს შეჰპირდა, რომ აბორტისთვის საჭირო თანხა 70 % -ით დაუფინანსდებოდათ.

როგორც მრავალ სხვა, მსგავს შემთხვევაში, ფეისბუკ-მომხმარებელთა დიდმა ნაწილმა ეს ამბავი აბსოლუტურ ჭეშმარიტებად მიიღო, რასაც ლანძღვა-გინების ნიაღვარი მოჰყვა. პუბლიკის მხოლოდ მცირე შემადგენლობამ დაასკვნა, რომ ეს აბსურდული ინფორმაცია გამოგონილი იყო, სიმართლეს არ წარმოადგენდა და მის გარშემო არ უნდა ემსჯელათ.

მოგეხსენებათ, ეს არ ყოფილა პირველი შემთხვევა და არც უკანასკნელი იქნება, როცა ვიღაცის მიერ სპეციალურად შეთხზული ,,სკანდალური ამბავი“ ასე მიზანმიმართულად ვრცელდება ,,ფეისბუქზე“ და საყოველთაო ყურადღებას იბყრობს. ყოველდღიურ რეჟიმში ვუყურებთ მსგავს ქმედებებს, ისევე, როგორც სხვა აფიორებს, როგორიც არის, მაგალითად სხვადასხვა გვერდების მიერ, ამა თუ იმ ბრენდის სახელით გამოცხადებული კონკურსი, რომლის დროსაც მათი გვერდის მოწონებას, გაზიარებას, ფოტოს ქვეშ დაკომენტარებას ითხოვენ, სანაცვლოდ კი ,,კონკურსში“ გამარჯვებას და ჯილდოს გვპირდებიან. ეს არის თაღლითური გზით გამომწერების და მომწონებლების რიცხვის გაზრდის მცდელობა და თუ ვინმე გაიკითხავს, აღმოჩნდება, რომ მათ მიერ ხსენებულ ბრენდთან ან კომპანიასთან, აღნიშნულ გვერდს არაფერი აკავშირებს. მიუხედავად ამისა, ეჭვი ცოტას თუ შეეპარება, რომ ერთი მოწონების ან გაზიარების გამო ახალთახალ ავტომობილს, ტელეფონს ან მით უმეტეს, ბინას არავინ აჩუქებს, გაუგებარი წარმომავლობის ფეისბუქ-გვერდს კი, ამ გზით, ერთ დღეში ასი ათასი გამომწერი შეიძლება შეემატოს და ამით ფინანსური მოგებაც ნახოს.

ფეიკ-გათამაშებას და კონკურსს ვინ ჩივის, რამდენი შემთხვევა გვახსოვს, როცა ამა თუ იმ გვერდს, მხარდამჭერების და აქტივობის გაზრდის მიზნით, გამოჩენილი და ცნობილი ადამიანების გარდაცვალების ამბავი გაუვრცელებიათ და ასეთი არაეთიკური ხერხით გაუცნიათ საკუთარი თავი საზოგადოებისთვის..

სოციალური ქსელი რომ მრავალი ჩვენგანისთვის ყოველდღიურობის შემადგენელ ნაწილად და მრავალისთვის, შემოსავლის წყაროდაც იქცა, ეს უკვე ფაქტია. არსებობს საზოგადეობის ნაწილი, მეც მათ შორის, ვისთვისაც კონკრეტულად ,,ფეისბუკმა,“ გაზეთის და ტელევიზორის ფუნქცია შეითავსა და ჩვენთვის საინტერესო ძირითად ინფორმაციებსაც, სწორედ, აქ ვეცნობით. თუმცა, ყველას რამდენად გვაქვს იმის უნარი, მიღებული ზღვა ინფორმაცია სათანადოდ გავფილტროთ, სწორად გავიგოთ, გავაანალიზოთ და მართებული დასკვნა გამოვიტანოთ, ეს ცალკე საკითხია. ამისთვის საჭიროა, ნებისმიერ ადამიანს გააჩნდეს კრიტიკული აზროვნების უნარი, რისი დანაკლისიც, დღევანდელი გადასახედიდან, ჩვენთან ძალიან თვალსაჩინოა.

რას ნიშნავს კრიტიკული აზროვნება და რისთვის არის საჭირო ამ უნარის განვითარება, ამის შესახებ Planeta. Ge ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორს, თბილისში სხვადასხვა სასწავლო დაწესებულების დამფუძნებელსა და პედაგოგს, გია მურღულიას ესაუბრა.

- ბატონო გია, თქვენი შეფასებით, რატომ არ შეუძლია ყველას კრიტიკული აზროვნება, რატომ იჯერებს ადამიანთა კატეგორია ყველა ინფორმაციას უპირობოდ და ყოველგვარი ეჭვის ან ლოგიკური მსჯელობის გარეშე რატომ იღებს მას უტყუარ ფაქტად?

- ამასწინ სწორედ ამ თემაზე ველაპარაკებოდი ჩემს უფროსკლასელებს და ვუყვებოდი ერთ ფილმზე, რომელსაც ჰქვია ,,კუდის ქიცინი.“ ასეთი იტალიური ანდაზაა: კუდი აქიცინებს ძაღლს, რითაც იტალიელები უკუღმართად შებრუნებულ ცხოვრებას ახასიათებენ. ჩვეულებრივ ხომ ძაღლი აქიცინებს კუდს?

ალბათ, ბევრს უნახავს ეს ფილმი, დასტინ ჰოფმანისა და რობერტ დე ნიროს მონაწილეობით, რომლის სიუჟეტიც ასეთია: ამერიკის შეერთებული შტატების პრეზიდენტის არჩევნებამდე რამდენიმე კვირით ადრე, მოქმედ პრეზიდენტს და ერთ-ერთ კანდიდატს სექსუალური ძალადობის მცდელობაში ადანაშაულებენ, რაც მის რეიტინგზე უარყოფითად აისახება.

პრეზიდენტის რეპუტაციის გადასარჩენად და ამომრჩევლის მისაზიდად, მისი მრჩეველთა ჯგუფი ჰოლივუდის პროდიუსერს ქირაობს, რომელიც მათ ყალბი ომის მოწყობაში ეხმარება.

რა თქმა უნდა, ამ სახელდახელოდ შექმნილ ყალბ რეალობაზე წერენ გაზეთები, ლაპარაკობენ ტელევიზიები, მიდის არარასებული ომის ფართო ტირაჟირება, რის გამოც ეს ფეიკი მოქალაქეთა ცნობიერებაში ძალიან სწრაფად ბატონდება. ასე ცდილობს პრეზიდენტის გარემოცვა, გადაფაროს მათი კანდიდატის მიმართ ამომრჩევლის უარყოფითი დამოკიდებულება და პროპაგანდისტთა ჯგუფიც იმდენად პროფესიონალურად მუშაობს, გამოგონილი ომი ალბანეთთან ადამიანებისთვის იმდენად დამაჯერებლად არის მიწოდებული, თავისი ,,დაჭრილებით და დაზარალებულებით, გმირებით და თავდადებულებით“ და არსებულ რეალობას ვირტუალური რეალობით, იმდენად ოსტატურად ცვლიან, რომ ეჭვი არავის უჩნდება და მოქმედი პრეზიდენტიც არჩევნებში კვლავ იმარჯვებს.

სწორედ ამ ფილმის მაგალითზე ვმსჯელობდით კლასში, თუ როგორ უნდა გაარჩიოს ადამიანმა რა არის რეალობა და რა - ყალბი, სპეციალურად მოგონილი ამბავი.

ვფიქრობ, საზოგადოებამაც, სკოლებმაც, სახელმწიფომაც უნდა ილაპარაკონ ამ თემაზე. მართალია, ხშირად, ყველა მხარე იყენებს ასეთი ყალბი რეალობების ,,სიკეთეებს,“ მაგრამ თუ გვინდა, კრიტიკული აზროვნება შეგვეძლოს, მაშინ ამაზე სერიოზულად უნდა ვიფიქროთ და ვიმუშაოთ.

ადამიანები უპირობოდ, პირდაპირ არ უნდა იღებდნენ იმას, რაც ორი ნიშნით აწყობთ ან მოსწონთ. ან ძალიან ახარებთ, ან ძალიან ეადვილებათ ვიღაცის დაცინვა, განქიქება ან აგრესიის გამოხატვა.

- იქნებ, მოლოდინი აქვთ ვიღაცის თუ რაღაცის, რომ აი, ეს ზუსტად ასე იზამს, ამას გააკეთებს და ეჭვიც ამიტომ არ უჩნდებათ?

- დიახ, ადამიანები ხშირად თავად მოდელირებენ საკუთარ თავში რაღაცეებს და თვიშესატყვისობის იდეებიდან გამომდინარე, ადვილად იჯერებენ მიწოდებულ ამბავს.

სხვათაშორის, ,,დათა თუთაშხიაში“ არქიფო სეთური რასაც საირმის ტყეში აკეთებს, სწორედ ის არის, რაზეც ვსაუბრობთ. სეთური ქმნის ყალბ რეალობას, ყალბ მიზანს, ყალბ პასუხისმგებლობებს და ამ ხერხით ადვილად მართავს ადამიანებს.

რატომ იქმნება ასეთი სიყალბეები? იმიტომ რომ ეს არის მართვის ერთ-ერთი აპრობირებული ხერხი და დღევანდელ მსოფლიოში ადამიანების ცნობიერებით მანიპულირების ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული საშუალება. ძალიან რთულია, ზოგიერთს ამ ხერხის გამოყენება გადააფიქრებინო, ამიტომ უმჯობესია, ადამიანებს ვასწავლოთ, განასხვავონ ნამდვილი ამბავი სიყალბისგან.

სოციალურ ქსელებში ხშირია და ბევრი ასეთი ფეიკი და მათ, როგორც წესი, წყაროთა მითითების გარეშე ავრცელებენ, ხოლმე. წყაროს მოძიება კი ძალიან ადვილად ააშკარავებს ამ სიყალბეს. ამისთვის ადამიანებმა უნდა იცოდნენ, უნდა გამოიმუშავონ უნარი, უმალვე არ ენდონ ყველა იმ ინფორმაციას, რასაც მათი მონიტორი ამოაგდებს. ამის სწავლება განათლების სისტემის და განსაკუთრებით, სკოლის ამოცანა უნდა იყოს, მაგრამ სკოლამ ეს რომ მოსწავლეს ასწავლოს, ჯერ თავად მასწავლებელმა უნდა იცოდეს, როგორ განასხვავოს ერთი მეორისგან. ჯერ მასწავლებლებმა უნდა იცოდნენ, რა და როგორ ასწავლონ მოსწავლეებს, ამ ნაკლის აღმოსაფხვრელად.

კრიტიკული აზროვნება არ ნიშნავს მარტო იმას, რომ წყარო გადაამოწმო. კრიტიკული აზროვნება ნიშნავს იმას, რომ რასაც გეუბნებიან, იმას სხვადსხვა კუთხით შეხედო და სხვადასხვა კონტექსტით დაინახო.

აზროვნება თავისი ბუნებით, თავისთავად არის კრიტიკული. აზროვნება არის ფაქტების და მოვლენების დანახვა, შეჯერება, ანალიზი, შეფასება და გამოხატვა. ყველა ამ განზომილებას სჭირდება სწავლება, რადგან ყველა მათგანში შეიძლება ოსტატურად შემოგაპარაონ ტყუილი. ისეთი რაკურსით შეიძლება მოვლენა დაგანახონ, მხოლოდ მათთვის სასურველი რეალობით, რომ ხედვაში შემოგაპარონ ტყუილი. ამიტომ ვთქვი წეღან, რომ კრიტიკული აზროვნება მოვლენის სხვადასხვა კუთხით და რაკურსით დანახვას და შეფასებას გულისხმობს. ხედვა ერთი მომენტია და მეორეა - აღქმა.

კარგა ხანია, ვიღაცეები გვარწმუნებენ, რომ თანამედროვე სამყაროში ფაქტები შეცვალა აღქმებმა. ანუ მთავარი ის კი არ არის, რასაც შენ ხედავ, მთავარია ის, რადაც აღიქვამ იმას, რასაც ხედავ და ხანდახან ძალიან ადვილადაც მოგაჩვენებენ რაღაც სხვად იმას, რასაც ხედავ.

კიდევ ერთხელ ვიტყვი, კრიტიკული აზროვნება ნიშნავს იმას, რომ შენ არ დაიჯერო რაღაც ამბავი პირველივე შთაბეჭდილებით; უნდა შეძლო და მოვლენა, ფაქტი სხვადასხვა კუთხით დაინახო, რომ მას სახელი დაარქვა.

აზროვნება საბოლოო ანგარიშით არის აღქმა, გააზრება, სახელის დარქმევა და გამოხატვა. დაახლოებით ასეთი ფორმულირება შეიძლება მივცეთ ამ ცნებას.

- კრიტიკული აზროვნების და ზოგადად აზროვნების განვითარებისთვის რა არის საჭირო, რა უნდა გავაკეთოთ, რომ უკეთ აზროვნება შევძლოთ?

- სიმართლე გითხრათ, მიუხედავად არაერთი გაცხადებისა, მე ვერ ვხედავ, რომ ჩვენ სერიოზული წარმატებები გვქონდეს კრიტიკული აზროვნების ჩამოყალიბების და მით უფრო, განვითარების გზაზე. ამ მიმართულებით ძალიან ბევრი რამ არის გასაკეთებელი, კერძოდ კი, მასწავლებელთა პროფესიული მომზადების თვალსაზრისით და გნებავთ, მშობელთა კვალიფიკაციის ამაღლების თვალსაზრისითაც, როგორც მშობლის. ჩვენ ხომ იმდენი საგანმანათლებლო ან საკონსულტაციო ლიტერატურა არ გვაქვს, რომ ჩვენი მშობლები და მასწავლებლები დავაკვალიანოთ. ამას სერიოზული მუშაობა სჭირდება. სხვას რომ ასწავლო, ჯერ შენ თავად უნდა გესმოდეს რას ასწავლი.

- სოციალური ქსელიც, ერთგვარად, უფრო მეტად აბნევს ადამიანებს. ყველას ერთნაირად არ შეუძლია, ალბათ, გაფილტროს მიღებული ინფორმაცია, გადაალაგოს, მიხვდეს, რა წაიკითხოს, რას აუაროს გვერდი?..

- სოციალური ქსელი არის ინფორმაციის ნიაღვარი. აქ ერთი და იმავე საკითხზე ურთიერთგამომრიცხავი ათასი მოსაზრება შეგვხვდება. თუ მომზადებული არ ხარ, ძალიან რთულია ადამიანმა გზა გაიკვალო ამ ნიაღვარში, იმიტომ, რომ ზოგჯერ მძაფრი ემოციით მოწოდებული აზრი შეიძლება იმარჯვებდეს იმ აზრზე, რომელიც უფრო მართებულია, მაგრამ შენამდე ანალოგიური ემოციით არ მოდის.

ამ სოციალურ ქსელს ბევრ სიკეთესთან ერთად ბევრი ხიფათიც ახლავს თან. მაგალითად, ინფორმაციის ნიაღვრით ისეთ წარმოდგენებს აყალიბებს, რომელსაც წინ ვერაფერი აღუდგება. ამიტომაც ადამიანი მომზადებული უნდა იყოს საიმისოდ, რომ მისი ცნობიერება ყალბი ინტერპრეტაციებით ან ყალბი შეთავაზებით ადვილად არ დააზიანონ.

- ჩემთვის ყველაზე მძაფრად აღქმული პრობლემა, რაც, ასევე, ყოველდღიურად გვხვდება და რაც საზოგადოებრივ ცხოვრებაში ძალიან თვალსაჩინოა, არის წაკითხულიდან აზრის ვერგამოტანა, შინაარისის ვერგაგება. რისი ბრალია, რატომ დადგა ჩვენთან დღის წესრიგში ეს საკითხი ასე მწვავედ?

- ეს არის ათწლეულების განმავლობაში დაფიქსირებული პრობლემა. უკანასკნელი 20 წელიწადია საქართველო მონაწილეობს საერთაშორისო საგანმანათლებლო კვლევებში, რომელიც ტარდება სხვადასხვა ქვეყნის სკოლებში და შეისწავლიან, რა მდგომარეობაა, სწორედ, ამ თვალსაზრისით; რამდენად კარგად შეუძლიათ ადამიანებს, აღიქვან წაკითხული, გაიაზრონ, რა არის მთავარი ტექსტში, გამოჰყონ მთავარი თეზისები წაკითხულიდან და გააკეთონ დასკვნა. ამ კვლევების მიხედვით, ჩვენ არც ისე სახარბიელოდ გვაქვს საქმე. ეს კვლევა ყოველ 5 წელიწადში ტარდება და უკვე 4-ჯერ მივიღეთ მონაწილეობა. შედეგებიდან გამომდინარე, ყოველთვის ბოლო ათეულში ვხვდებით და კვლევიდან კვლევამდე არანაირი მნიშვნელოვანი წინსვლა არ გვეტყობა.

- რატომ გავქვს ასეთი ცუდი შედეგი, რამ გამოიწვია ასეთი ჩამორჩენა?

- ეს ორი ფაქტორის გამო ხდება. პირველი ის, რომ წინარე კვლევებიდან სათანადო დასკვნა არ გამოგვაქვს. შედეგების მოსმენის შემდეგ ერთ ვაიუშველებელს ავტეხთ, ხოლმე და შევიცხადებთ, ეს რა მოგვსვლია, ეს რა დაგვმართნიაო, მაგრამ როგორც წესი, 3-4 დღეში ყველაფერი გვავიწყდება და მომდევნო კვლევამდე ასე რჩება.

არიან ქვეყნები, რომლებიც შედეგებით ჩვენსავით ბოლო ათეულებში იყვნენ, მაგრამ იმ რეკომენდაციების გათვალისწინებით, რომელიც მუდამ ახლავს ასეთ კვლევებს და რამდენიმე წლიანი მუშაობით, წინ წაიწიეს და უკეთეს შედეგებს მიაღწიეს. რადგან ჩვენთან ასე არ ხდება, პირდაპირ უნდა ვივარაუდოთ, რომ სათანადო დასკვნები არც იმ რეკომენდაციებიდან გამოგვაქვს, რასაც კვლევებს დაურთავენ და არც ამ კვლევის შედეგებიდან. ჩვენი აღშფთება ერთ კვირას გასტანს, ხოლმე და ამით მთავრდება ყველაფერი. ეს არის ერთი მიზეზი და მეორე - ის, რომ მასწავლებელთა მომზადების ჩვენი საუნივერსიტეტო პროგრამები უფრო მკვეთრად, უფრო მკაფიოდ უნდა ითვალისწინებდეს ახალ გამოწვევებს და ეს არის სწორედ ახალი გამოწვევა.

ადრე, ათწლეულების წინ, მაინცდამაინც არავინ ფიქრობდა წაკითხულიდან აზრის გამოტანის შესაძლებლობებზე, ვის რა შინარსი გამოჰქონდა წაკითხული ტექსტიდან და დიდად, არც ახლა დარდობენ, შეუძლია თუ არა ბავშვს ან მოზრდილს, წაკითხულის გააზრება და შინაარსის გამოტანა. თუმცა, ეს პრობლემა აქცენტირებულია და ბოლო წლების სარეფორმო აქტივობებში, კრიტიკული აზროვნების განვითარებასთან ერთად, ერთ-ერთ უპირველეს პრიორიტეტად არის დასახული. მეორე საკითხია, რა შედეგები მოაქვს ამ რეფორმებს, ჩვენთან ხომ აქცენტები გადააქვთ მხოლოდ პროცესებზე? მაგალითად, აი, მე ჭკვიანური წერილი დავწერე ამაზე, ჭკვიანური წანამძღვრები დავწერე, სარეფორმო გადაწყვეტილებები მივიღე, მასწავლებლებთან ტრენინგები ჩავატარე, მაგრამ მერე, საკლასო დონეზე რა ხდება? ეს ყველაფერი როგორ მუშაობს ან ის გადაწყვეტილება თუ ცოცხლდება, ან ეს მასწავლებელი კვალიფიციურად თუ მიიტანს რამეს ბავშვებამდე? სამწუხაროდ, ამას არავინ ამოწმებს იმიტომ, რომ მონიტორინგი, შეფასება და გამოცდა კომუნისტურ გადმონაშთად არის მიჩნეული. არადა, ნებისმიერი გადაწყვეტილება ფასობს იმით, თუ როგორ სრულდება, რამდენად შედეგიანი და ხარისხიანია ის.

- რატომ ითვლება სათაკილოდ, ესა თუ ის რეფორმა გააკონტროლო, შეამოწმო, ნახო, ადგილზე როგორ რეალიზდება, რამდენად ერგება მოცემულ ვითარებას, როგორ მუშაობს?

- ვერ გეტყვით, რატომ, მაგრამ ასე კი დამკვიდრდა. ჩვენთან თავი იმით მოაქვთ, აი, ამდენი მასწავლებელი გადაამზადეს და კარგია, რომ გადაამზადეს, მაგრამ მერე, ამის იქით რა მოხდა, ეგ ხომ უნდა მოგვიყვნენ? აბა, ვიკითხოთ, ამ გადამზადებულმა მასწავლებლებმა განათლების ხარისხი აამაღლეს სკოლაში თუ არა?

- ბევრი ასეთი ,,გადამზადებული“ და სერთიფიცირებული მასწავლებელი ვიცით, რომლებიც სოციალურ ქსელში აქტიურად აზიარებენ არასანდო წყაროების მიერ გავრცელებულ ყალბ ინფორმაციებს, მაგალითად, იმის შესახებ, როგორ არჩენს სოდა კიბოს ან წყალბადის ზეჟანგი - კოვიდს. გვქონდეს იმედი, რომ ეს მასწავლებლები ხარისხიან განათლებას მისცემენ ბავშვებს?

- ამ შემთხვევაში საქმე გვაქვს აზროვნების დაბალ კოეფიციენტთან და რა იმედი უნდა გვქონდეს, რომ ასეთი კოეფიციენტის მქონე პედაგოგი რაიმე ღირებულს მისცემს მოსწავლეს, რომელი გადამზადება უშველის ამ საკითხს? სოციალური ქსელიც ხომ სარკეა, სადაც ყველაფერი მკაფიოდ ჩანს. მისი ერთ-ერთი დადებითი მხარე ის არის, რომ საზოგადოების აზროვნების დონეს ათვალსაჩინოებს, რაც ხანდახან კატასტროფულად აღიქმება და სწორედ ამაზე ვდარდობთ ყველანი. მაგრამ რას ვაკეთებთ იმისთვის, რომ ეს დარდი სიხარულად გვექცეს, საკითხავი აი, ეს არის.

- თუ სხვა ქვეყნები ივალისწინებენ საერთაშორისო საგანმანათლებლო კვლევების შედეგებს, ასრულებენ გაწეულ რეკომენდაციებს და იუმჯობესებენ მიღწევებს, ჩვენ რა გვიშლის ხელს, იგივე გავაკეთოთ და მივყვეთ რეკომენდაციებს?

- ჩვენ ხელს გვიშლის ნაკლები პროფესიონალიზმი და უპასუხისმგებლობა. ეს ორი ფაქტორი ყველა მიმართულებით და ყველა საქმეში გვიშლის ხელს.