როდესაც მძღოლს ზუსტად ეცოდინება, რომ მისი მოქმედება დაუსჯელი არ დარჩება, დარღვევებსაც უკლებს და საჭესთანაც მეტად მობილიზებული იქნება.

2022 წლის იანვარ-ივნისის ჩათვლით, საქართველოში 2 572 საგზაო სატრანსპორტო შემთხვევა მოხდა, დაიღუპა - 221, ხოლო დაშავდა 3 538 ადამიანი. შსს-ს ოფიციალურ მონაცემებზე დაყრდნობით, ამ ინფორმაციას ორგანიზაცია „საქართველოს ალიანსი უსაფრთხო გზებისთვის“ ავრცელებს. ორგანიზაციის ცნობით, მიმდინარე წლის 6 თვეში, 16 წლამდე ასაკის 10 მოზარდი დაიღუპა, ხოლო ტრავმა 408 მოზარდმა მიიღო.

„საქართველოს ალიანსი უსაფრთხო გზებისთვის“ თავმჯდომარის, ეკა ლალიაშვილის განცხადებით, ამ მონაცეების მიხედვით, წინა წლის იგივე პერიოდთან შედარებით, საგზაო სატრანსპორტო შემთხვევები 7%-ით არის შემცირებული, თუმცა დაზიანებები 1,5 %-ით, ხოლო ლეტალობა 14,5 %-ითაა გაზრდილი.

ის ფაქტი, რომ ავტოსაგზაო შემთხვევების ოდენობის შემცირების ფონზე მსხვერპლის რიცხვი იზრდება, სავალალო ვითარებაზე მიგვანიშნებს. სამწუხაროდ, მიუხედავად იმისა, რომ ყოველწლიურად მიდის საუბარი საგზაო უსაფრთხოების წესების გამკაცრებაზე, ავარიებში დაღუპულთა რაოდენობა, შემცირების ნაცვლად, იზრდება

რა ცვლილებებია საჭირო, სახელმწიფოს მხრიდან, რა ღონისძიებები უნდა გატარდეს იმისთვის, რომ უახლოეს მომავალში ავარიების და მსხვერპლის რაოდენობა საგრძნობლად შემცირდეს, როგორ უნდა ავამაღლოთ მძღოლების ცნობიერება, რა უშლის ხელს კანონის ადმინისტრირებას, ამ საკითხებზე სასაუბროდ ორგანიზაცია „საქართველოს ალიანსი უსაფრთხო გზებისთვის“ თავმჯდომარეს, ეკა ლალიაშვილს მივმართეთ.

- მიუხედავად იმისა, რომ სიჩქარის გადაჭარბებით მოძრაობაზე, ნასვამობაზე და საგზაო უსაფრთხოების წესების სხვა უხეშ დარღვევაზე კანონით მკაცრი სანქციებია დაწესებული, ყოველ წელს მაინც ბევრი ავტოსაგზაო შემთხვევა ხდება და დიდია მსხვერპლიც. რასთან გვაქვს საქმე, ჩვენ განსაკუთრებულად დაუმორჩილებელი ხალხი ვართ თუ რატომ გვიჭირს წესის და კანონის დაცვა?

- ქართველები არავისზე ნაკლები კანონმორჩილი ერი არ ვართ და წესების დაცვაც არავისზე ნაკლებ შეგვიძლია, თუ მოვინდომებთ. ამას უსაფრთხოების ღვედების მაგალითიც ადასტურებს. გვახსოვს, რომ ავტომანქანის მართვისას ღვედების გაკეთება უმრავლესობას წარმოუდგენლად მიაჩნდა. კვლევებს რომ ვატარებდით, გამოკითხულთა უმეტესობა გვეუბნებოდა, ქართველ კაცს ვერ დააბამო. თუმცა, როგორც კი შესაბამისი კანონი ძალაში შევიდა და დაჯარიმება დაიწყეს, ღვედი ყველამ გაიკეთა. ამით დამტკიცდა, რომ თურმე შეგვიძლია, საჭესთან მსხდომებმა ღვედიც შევიკრათ, თუცა მანამდე ეს თავადვე არ გვჯეროდა.

ამდენად, ევროპელებიც ვართ და კანონმორჩილებიც, თუ რასაკვირველია, კანონი გარკვეული წესის დაცვას დაგვავალდებულებს და თუ კარგად აგვიხსნიან ან დაგვარწმუნებენ, რომ ეს ჩვენთვისვეა საჭირო.

ახლა რაც შეეხება კითხვას, თუ რატომ გვაქვს ასეთი მძიმე მდგომარეობა ავტოსაგზაო შემთხვევების მხრივ. ზოგადად, საგზაო უსაფრთხოება ისეთი საკითხია, რომელსაც მუდმივად სჭირდება მიყოლა და უწყვეტი მუშაობა იმისთვის, რომ ნაკლები მსხვერპლი გვქონდეს. შეიძლება ავტოსაგზაო შემთხვევები თავიდან ვერ ავიცილოთ, მაგრამ ამდენი მსხვერპლი ნამდვილად არ უნდა იყოს.

მონაცემები, რაც საქართველოს შსს-მ მოგვაწოდა, არის ძალიან სავალალო. ავტოავარიების რიცხვის შემცირების ფონზე გაზრდილია ავარიებში დაღუპულთა რიცხვი და მსხვერპლთა შორის ძალიან ბევრია ახალგაზრდა ან მოზარდი.

ეს იმას ნიშნავს, რომ საგზაო უსაფრთხოების მიმართულებით რაღაცა პრობლემა გვაქვს და ეს რაღაც არის ის, რომ გამუდმებით არ ვუბრუნდებით ამ საკითხს, მასზე არ ვმუშაობთ და არ ვითვალისწინებთ გამოცდილებებს. ეს არის ჩვენთვის ყველაზე დიდი გამოწვევა.

საქართველოში საგზაო უსაფრთხოება არ არის აღქმული სერიოზულ საკითხად და დამრღვევი მძღოლები სარგებლობენ იმ ფაქტორით, რომ მოშვებულია ადმინისტრირება და კონტროლი; რომ ქულათა სისტემა სათანადოდ არ მუშაობს. საუბარაია აგრესიულად დამრღვევ მძღოლებზე, თორემ რაღაც მომენტში ყველას შეიძლება რამე შეეშალოს ან მოძრაობის წესი უნებლიედ დაარღვიოს.

სამწუხაროდ, არიან საგზაო მოძრაობის წესების უხეში დამრღვევი მძღოლები, რომლებიც სასიკვდილო შეცდომებს უშვებენ.

არის ისეთი კატეგორიაც, რომელიც მუდმივად არღვევს საგზაო მოძრაობის წესებს, მათ არც ჯარიმები აფერხებთ, არც ლიმიტირებული ქულების ჩამოკლება. ქულების ჩამოკლებაც ისე ეფექტურად არ ხდება, რომ მათ მართვის მოწმობის ჩამორთმევის შეეშინდეთ, ამიტომ ეს მექანიზმები საკმარისი არ არის.

- ასეთი მძღოლების დამორჩილება რა მექანიზმების საშუალებით იქნება შესაძლებელი, რა გამოსავალი უნდა მოინახოს?

- როგორც ვიცით, ავტოავარიების და მძიმე შემთხვევების გამომწვევი ერთ-ერთი ძირითადი მიზეზია სიჩქარის გადაჭარბებით მოძრაობა ან მანევრირების წესების დარღვევა. ზოგიერთი დამრღვევი მძღოლი არა უნებლიედ, არამედ გამიზნულად გადადის ზოლიდან ზოლში და საფრთხეს უქმნის როგორც საკუთარ თავს, ისე სხვა მძღოლებს. განსაკუთრებით საშიშია ასეთი მძღოლები საპირისპირო ზოლში მოძრავი მანქანის საჭესთან მსხდომებისთვის. მით უმეტეს, ყველა მძღოლს არა აქვს ისეთი კვალიფიკაცია, რომ ყველანაირ დარღვევაზე სათანადო რეაგირება ჰქონდეთ, გათვალონ და გაზომონ ყველა სიტუაცია და თავიდან აიცილონ მძიმე შედეგი.

მძიმე ავარიებიც სწორედ იმ მიზეზით ხდება, რომ მძღოლები წესების დარღვევით გადადიან სხვის ხაზში, მაღალი სიჩქარით მოძრაობენ და არასწორ მანევრებს აკეთებენ; ღუპავენ სხვას და საკუთარ თავსაც. აქედან გამომდინარე, ჩვენ, უპირველესად, საქმე გვაქვს ადამიანების ცნობიერებასთან, მის თვითშეგნებასთან.

საუბედუროდ, კანონის ადმინისტრირება სათანადოდ არ ხდება, იმიტომ კი არა, რომ ვინმეს არ უნდა აღასრულოს, არამედ იმიტომ, რომ რესურსი არ ჰყოფნით. პოლიცია ყველა კუთხეში ვერ დადგება და ყველა დარღვევას ვერ გააკონტროლებს. შეიძლება საპატრულო პოლიციის ეკიპაჟი იდგეს იმ ადგილას, სადაც მოძრაობის წესებს ერთდროულად ხუთი მძღოლი არღვევს, მაგრამ ისინი ხუთივეს ხომ ვერ დააფიქსირებენ? ამიტომ ადმინისტრირების ნაწილში, ქულათა სისტემის მიბმა ჭკვიან კამერებზე ძალიან მნიშვნელოვანია. ეს მექანიზმი ყველა უხეშად დამრღვევ მძღოლს გაუჩენს განცდას, რომ მათი დარღვევები კონტროლდება და პასუხი აუცილებლად მოეთხოვებათ.

როდესაც დამრღვევ მძღოლს ზუსტად ეცოდინება, რომ მისი მოქმედება დაუსჯელი არ დარჩება, დარღვევებსაც უკლებს და საჭესთანაც მეტად მობილიზებული იქნება.

თუ კანონის ადმინისტრირება შესაფერის დონეზე არ მოხდება, სხვანაირად, რაც არ უნდა ვანამუსოთ და ვუძახოთ, ეს არ გააკეთო, ის არ გააკეთო, დარღვევები არ მოიკლებს.

ნასვამ მძღოლს რომ ვინმე შენიშვნას მისცემს, საჭესთან რატომ ჯდებიო და ის აქეთ ედიდგულება, აბა, ადგილზევე ჩამოართვან მართვის მოწმობა და მანქანა, მერე ვნახავთ რამდენად მიედავება ვინმეს.

კანონში კი გვავქვს ასეთი მუხლი, მაგრამ პრობლემაც ის არის, რომ ყველა შემთხვევის კონტროლი და ადმინისტრირება ვერ ხერხდება. ეს რომ მუდმივად და ხშირად ხდებოდეს ანუ ნასვამი მძღოლებისთვის მართვის უფლების ჩამორთმევის ბევრი მაგალითი რომ გვქონდეს, მერე სხვებიც ვერ გაბედავენ საჭესთან დაჯდომას.

განსაკუთრებით რთულია ვითარება რეგიონებში, რადგან აღსრულება იქ კიდევ უფრო მოიკოჭლებს, ვიდრე დედაქალაქში.

- რამდენად მიზანშეწონილია მართვის უფლების გაცემა 18 წლის მოზარდებისთვის, რომელთაც სათანადო გამოცდილება არ აქვთ. ავტოსაგზაო შემთხვევების უმეტსობაში მონაწილეებიც სწორედ 18-20 წლის ახალგაზრდები არიან. ასაკობრივი ზღვარის აწევა ხომ არ იქნებოდა უპრიანი?

- როგორც ვიცით, ახალგარზდა და გამოუცდელი მძღოლები მართლაც ყველაზე მაღალ რისკის ჯგუფს წარმოადგენენ, თუმცა რაც შეეხება ასაკობრივი ზღვარის აწევას, აქაც უნდა გავითვალისწინოთ ერთი ფაქტორი. შეიძლება, ზოგიერთი 18 წლის მოზარდი უფრო კანონმორჩილი მძღოლი იყოს და საგზაო მოძრაობის ყველა წესს იცავდეს, ვიდრე 21 ან 40 წლის. ასაკობრივი ზღვარის აწევაზე მეტად მნიშვნელოვანი ისაა, რა შეზღუდვები იმოქმედებს.

- ამ მხრივ როგორია უცხოეთის და განვითარებული ქვეყნების პრაქტიკა?

- ბევრ ქვეყანაში არის სხვადასხვა პრაქტიკა. მაგალითად, პირობითად რომ ავიღოთ, თუ გამოცდილ მძღოლს ანიჭებენ 10 ქულას, გამოუცდელ მძღოლს მისი ნახევარი ენიჭება. ახალბედა მძღოლს უნდა ჰქონდეს იმის განცდა, რომ ორი ან სამი რთული დარღვევის შემთხვევაში მართვის უფლებას ჩამოართმევენ. არის ასევე, ასეთი პრეაქტიკაც, როცა გამოუცდელი მძღოლები დადიან მეურვესთან ერთად ან არის სპეციალური სტიკერი, რომელიც მიკრული აქვს მანქანას და რომელიც სხვა მძღოლებს მიანიშნებს, რომ ამ მანქანის საჭესთან ახალბედა, გამოუცდელი მძღოლია. ამდენად, სხვადასხვა ქვეყანაში მიღებულია სხვადასხვა მეთოდი, რომელიც ახალბედა მძღოლებზე ვრცელდება და ისინი არ არიან გათანაბრებული გამოცდილ მძღოლებთან.

ჩვენთან, ვიდრე ესა თუ ის პირი მართვის უფლებას მიიღებს და საჭეს მიუჯდება, მანამდეა სისტემა მოსაწესრიგებელი, რათა ისე აუმაღლოს ამ ადამიანს ცნობიერება, რომ მან მძღოლობის პასუხისმგებლობა თავიდანვე გაიაზროს.

იმ სიხარულთან ერთად, რომ მანქანა უყიდა მშობელმა ან თავად იყიდა, მართვის მოწმობა აიღო და ტარება შეუძლია, აუცილებლად უნდა გრძნობდეს უდიდეს პასუხისმგებლობასაც. ეს არის ყველაზე მთავარი და მნიშვნელოვანი.

მსგავსი რამ ჩვენი მენტალიტეტისთვის ცოტა რთული გასაგებია, მაგრამ მანქანის შეძენასთან ერთად ადამიანს მძღოლობის პასუხიმსგებლობა უნდა ჰქონდეს გააზრებული. ამაზე ავტოსკოლებმა უნდა იზრუნონ. სამწუხაროდ, დღეს ამ ნაწილში სერიოზული ხარვეზები გვაქვს.

- ცნობიერების ამაღლებას, შეგნების და პასუხისმგებლობის გრძნობის გაღვიძებას მარტო ავტოსკოლა გაუმკლავდება თუ უმჯობესია, საჯარო სკოლებშიც ისწავლებოდეს საგზაო უსაფრთხოების და გზებზე მოძრაობის წესები?

- რაც მთავარია, არა რის აუცილებელი, ყველა მანქანის საჭეს მიუჯდეს და ყველა იყოს მძღოლი. პირიქით, ახლა ისეთი ტენდენცია გამოიკვეთა, რომ უნდა განვითარდეს საზოგადოებრივი ტრანსპორტი, ველოტრანსპორტი, სქროლები...

რაც შეეხება მოძრაობის და საგზაო უსაფრთხოების წესებს, როგორც ავტომანქანით მოსიარულეთათვის, ისე ქვეითებისთვისაც, გარკვეული დოზით, სკოლებში დაწყებითი კლასიდანვე უნდა ისწავლებოდეს. ის კი არადა, ბავშვმა საბავშვო ბაღიდანვე უნდა გაიაზროს საგზაო მოძრაობის წესები, როგორც ამ მოძრაობის მონაწილემ, როგორც ფეხით მოსიარულემ, როგორც მგზავრმა. ჩვენ ყველას გვჭირდება ამ წესების ცოდნა და ჩვენ-ჩვენი პასუხისმგებლობის გაცნობიერება.

რაც შეეხება მძღოლებისთვის განკუთვნილ წესებს, სასურველია, უკვე მაღალ კლასებში ისწავლებოდეს. თუმცა, აქაც საუბარია ჩვენს ცნობიერებასა და პასუხისმგებლობის გრძნობაზე და არა უშუალოდ მართვის წესებზე. მართვის წესები და საგზაო ნიშნები ავტოსკოლაში ისწავლება, მაგრამ ისევე, როგორც იმის ცოდნაა აუცილებელი, რომ წესიერმა მოქალაქემ და ქვეყნის პატრიოტმა, ნაგავი უკონტროლოდ არ დაყარო, საერთო ქონება არ დააზიანო, ქუჩაში, ტრანსპორტში არაფერი გააფუჭო, ასევე უნდა ვიცოდეთ საგზაო უსაფრთხოების წესები. ეს მარტო მძღოლს არ ეხება, ეს ეხება ნებისმიერ მოქალაქეს, ქვეითსაც და საზოგადოებრივი ტრანსპორტის მგზავრსაც. ჩემი ნებისმიერი არასწორი ქცევა გეხებათ თქვენ და სხვებს. ასევე - პირიქით, ეს არის ზიარი პასუხისმგებლობა. ამიტომ, იმაზე, რაც ხდება საჯარო სივრცეში და არის ზიარი, ყველა თანაბრად პასუხისმგებელი ვართ და უნდა ვიზრუნოთ, რომ ერთმანეთი არ დავაზარალოთ.

აი, ეს ელემენტარული წესები უნდა ისწავლებოდეს სკოლაში.

- გვახსოვს, გზებზე მოძრაობის წესების დაცვის მოწოდებით ტელევიზიით ადრე სოციალური რეკლამები და ვიდეორგოლები ვრცელდებოდა, მაგისტრალებზე ბილბორდებიც გვხვდებოდა. კარგა ხანია, მსგავსი ვიდეორგოლები არ გვინახავს. რამდენად მუშაობს ასეთი კამპანია და არის თუ არა საჭირო მისი გაგრძელება?

- რა თქმა უნდა, ეს მიმართულება გასააქტიურებელია. ამ კუთხით, წლებია, ფაქტობრივად არაფერი კეთდება. იყო დრო, როდესაც აქტიური კამპანია მიმდინარეობდა, მზადდებოდა გარკვეული სატელევიზიო გადაცემებიც, სარეკლამო რგოლებიც, მოწოდებებიც, მაგრამ კარგა ხანია, აღარ გვინახავს.

მსგავსი აქტივობები მუშაობს მაშინ, როცა ის არის უწყვეტი, ხანგრძლივი და მიზანმიმართული.

ვითარება გაუმჯობესდება მაშინ, თუ საგზაო უსაფრთხოების წესების დაცვისკენ მოწოდებები და ცნობიერების ამაღლების მიზნით დაგეგმილი მოქმედებები იქნება მიზანმიმართული, ხანგრძლივი და პერმანენტული და არა - ფრაგმენტული. ეს კამპანია უნდა იყოს მუდმივი და უწყვეტი, როგორც ამ მნიშვნელოვან საკითხს შეეფერება.

შეგვიძლია მოვიყვანოთ სხვა ქვეყნების, თუნდაც დიდი ბრიტანეთის მაგალითი, სადაც მთელი წლის განმავლობაში დაგეგმილია სპეციალური კამპანია და გარკვეული პერიოდულობით უშვებენ სატელევიზიო ვიდეორგოლებს. განსაკუთრებით აქტიურდება თემა საშობაოდ და ახალი წლების დღეებში, როცა დღესასწაულებს აღნიშნავენ. როგორც ვიცით, ამ დღეებში ადამიანები ალკოჰოლს მეტად ეტანებიან და მეტია რისკი, რომ ნასვამები დაჯდნენ საჭესთან. ამიტომ ადრიანადვე ავრცელებენ სპეციალურ ვიდეორგოლებს და ასე აფრთხილებენ თავიანთ მოქალაქეებს, ნასვამები არ მიუჯდნენ ავტომანქანის საჭეს.

ასევე, აქტუალურია გამაფრთხილებელი ვიდეორგოლები ზაფხულის პერიოდში, როცა მობილობა იზრდება, ადამიანები ბევრს გადაადგილდებიან ავტომანქანებით და მოგზაურობენ. ასეთ დროს, მძღოლებს მოუწოდებენ, რომ არ გადააჭარბონ სიჩქარეს, დაღლილები ან გამოუძინებლები არ დაჯდნენ საჭესთან. მძღოლების მისამართით ვიდეორგოლების მოწოდება და შინაარსი, წინასასკოლო პერიოდშიც იცვლება და უკვე ასეთი წინადადებები ისმის: გზა დაუთმე ქვეითს, გზა დაუთმე ბავშვებს, მოსწავლეებს და ასე შემდეგ. ეს კამპანია წლის განმავლობაში ასეთი პერიოდულობით არის გათვლილი და დალაგებული. ჩავარდნა არასდროს აქვთ, იქ მცხოვრებ ადამიანებს მუდმივად ესმით მსგავსი მოწოდებები, ეს გაფრთხილებები მათ ცნობიერებაში რჩება და ამიტომ მძღოლობასაც მეტი პასუხისმგებლობით ეკიდებიან.

- რამდენიმე წლის წინ, საქართველოს ცენტრალური გზების ზოგიერთ მონაკვეთზე ინსტალაციების სახით ავარიაში დამტვრეული მანქანები დაიდგა, რომლებიც ერთგვარ თვალსაჩინოებას წარმოადგენდა. ამ ფაქტს საზოგადოების არაერთგვაროვანი დამოკიდებულება მოჰყვა. ზოგმა ნეგატიურად აღიქვა, ზოგმა სასაცილოდ მიიჩნია, ბევრში აგრესია გამოიწვია. რატომ ვერ მიიღო ეს ჩვენმა საზოგადოებამ? ან რატომ დადგეს და მალევე რატომ აიღეს, ან როგორი უნდა იყოს თვალსაჩინოება, ისევ ვნებათაღელვის საგანი რომ არ გახდეს?

- შეიძლება ისევ გაკეთდეს მსგავსი ინსტალაცია, ოღონდ უფრო სხვა ფორმით, უფრო პოზიტიურით გამოიხატოს ან აგრესიულიც იყოს, გააჩნია რა მოქმედებს კონკრეტულ საზოგადოებაზე. ევროპაში თუ უფრო აგრესიული კამპანია მუშაობს, ჩვენთან, იქნებ, უფრო დაბალანსებულმა იმოქმედოს. გამუდმებით უარყოფითი განწყობა რომ შევუქმნათ, ამან შეიძლება ასევე უარყოფითი შედეგი მოგვცეს, როგორც იმ ინსტალაციების შემთხვევაში იყო. თუმცა, ხშირად ის უკურეაქციაც კარგად მუშაობს, ამაზე ლაპარაკი ვიღაცას მაინც დააფიქრებს და გავლენასაც იქონიებს.

ამდენად, ეს არ არის მოუგვარებელი პრობლემა, მთავარია ნება და მონდომება. ამ ტიპის კამპანიასა და ადამიანების ცნობიერების ამაღლებაში გარკვეული რესურსი უნდა ჩაიდოს, თუმცა მარტო კამპანია არ კმარა; პარალელურად უნდა მიმდინარეობდეს კანონის აღსრულება, საკანონმდებლო ბაზის დახვეწა. ბევრი საჭირო კანონი ჯერ კიდევ არ გვაქვს მიღებული, მაგალითად უკანა სავარძლებზე უსაფრთხოების ღვედების მოხმარების თუ საბავშვო სავარძლების აუცილებლობის შესახებ.

- სახელმწიფოს მხრიდან თქვენს ორგანიზაციასთან, სხვა მსგავს ორგანიზაციებთან თუ არის რამე კოორდინაცია, თუ იმართება კონსულტაციები რომელიმე კანონზე, პრობლემაზე მსჯელობა, განხილვა?

- პერიოდულად და ფრაგმენტულად მსგავსი შეხვედრები კი იმართება, რაღაცეები იგეგმება, ხოლმე, მაგრამ ისეთი დოზით არა, როგორც გვინდა, რომ იყოს. გარკვეულ საკითხებს აშკარად გაურბის სახელმწიფო, ხალხის აგრესიას ირიდებს თავიდან და ამიტომაც გვაქვს ის მდგომარეობა, რაც გვაქვს.